یــــــــــــــــــــــــ ـــزد شناسی

[sorna]

پیشیـــــــــــــــنه تاریخی

منطقه یزد یکی سرزمینهای باستانی اقوام ایرانی و دارای میراث درخشانی از فرهنگ و تمدن کهن و ادوار مختلف تاریخی با قدمت 3 هزار سال می باشد.

برخی از مورخین، بنای اولیه شهر یزد را به زمان اسکندر مقدونی نسبت می دهند که وی زندانی ساخته و نام آنرا چنین نهاده است و به اعتقاد عده ای دیگر از تاریخ نویسان در دوره ساسانیان به فرمان یزدگرد اول (421-339 م) در این محل شهری به نام «یزد گرد» بنا گردیده است.

نام یزد از همین عنوان گرفته شده است و به معنای مقدس، فرخنده و در خور آفرین می باشد.
مورخین یونانی شهر کهن و باستانی را «ایساتیس» خوانده اند که احتمالاً بعد از ویرانی شهر کهن «کثه» پدید آمده است. پس از ظهور اسلام و گرایش مردم ایران به دین اسلام به یزد لقب «دارالعباده» داده شده است. این ناحیه همواره در دوره هخامنشیان از راههای معتبر مؤسسه های راهداری، مراکز پستی و چاپاری برخوردار بوده است.

راهداری در یزد قدیم چندان اهمیتی داشت که خاندان آل مظفر از منصب راهداری ناحیه میبد به پادشاهی رسیدند. در طی قرون متمادی آبادی های کوچک و بزرگ متعددی در این سرزمین پدید آمده و از میان رفته است. آنچه اینک سر افراز از میان ریگ های روان اعصار، مصون از رخدادهای مخرب تاریخی بر جا مانده، یادگارهای گویا از سرنوشت تاریخی این سرزمین و نشانگر فرهنگ و تمدن پر بار است. گر چه قدمت آبادی نشینی و تمدن در این سرزمین از هزاره جلگه های یزد تکوین یافته است، منابع مکتوب پیدایش را به عهد پیشدادیان نسبت داده اند.

[sorna]

»» يزد در گذر تاريخ

يزد، اين دردانه کوير که تلألو شگرفش از پس غبار قرنها همچنان ديده نواز است، يکی از مراکز مهم فرهنگ و تمدن بشمار می رود و در بين سرزمينهايی که انسانهای يکجا نشين در پهنه آن عمری چندين هزار ساله را داشته اند، جايگاه خاصی دارد.
اينکه در افسانه های تاريخی بنای اولیة مناطقی از يزد مثلا ميبد را به سليمان نبی، و يزد را به ضحاک و اسکندر و ابرکوه را به ابراهيم پيامبرنسبت داده اند، خود از نشانه های ديرينگی تاريخ و فرهنگ اين سرزمين کهن است.
هرچند که دربيان تاريخ نمی شود به اين روايتهای افسانه وار تکيه کرد: اما مجموعه اسناد پراکنده موجود در يزد نيز به سهم خود ميراث شايان توجهی از فرهنگ و تمدن کهن و ريشه دار را در اين سرزمين معرفی می کند برای مثال دست افزارهای سنگی يافت شده در تره های شير کوه سنگ نگاره های کوه ارنان و سفالی نه های منقوش کشف شده در نارين قلعه ميبد و نيز غارهای متعدد استان و مساکن باستانی و آثار معماری و شهر سازی باستانی و يادگارهای آئين های کهن ايرانی نظير آئين مهر پرستی و نيآيش آناهيتا، که در گوشه و کنار اين استان پراکنده است.
سکنی گزينی در اين ديار همزمان با آغازعصر کشاورزی در نقاطی همچون مهر پادين (مهريز) فهرشان، پهره (فهرج) ، خورميش (خورميز)، ارد (اردکان)، شواز، قلاع موبدان (ميبد) خراسان قرار داشتند و جزء- کرمان و پارس- عقدا پا گرفته است که در تقاطع راههای باستانی ری سرزمينهای دور دست ماد شمدره می شدند. يزد در آن روزگار، به نوعی نقش مرزبانی ايالتها و نگهبانی راههای متعددی را که به سوی ايران می رفته ، ايفا کرده است.
يزد در دوره هخامنشی به ايساتيس مشهور بوده و مرحوم عبدالحسين آيتی محل آنرا در دامنه بلندی های مهريز ذکر کرده است، که هرفته و سريزد کنونی بازمانده آن است. در جغرافيای بطلميوس ايساتيس در دوره هخامنشی از جايگاه استراتژيک و ارتباطی ويژه ای برخوردار بوده و دارای اهميت نظامی، راهداری و بازرگانی بوده است و تا زمان حمله اسکندر مقدونی نيز وجود داشته است.
روايتی است که اسکندر نام ايساتيس را به کثه تغيير داد و بعدها شهر جديد بر ويرانه های آن بنا شد می گويند هنگامی که شماری از بزرگان ايران در ری عليه اسکندر برخاستند، وی آنها را دستگير کرد و همراه خود به فارس برد.چون به ويرانه های ايساتيس رسی، زندانيان را در چاهی زندانی کرد و آن محل را کثه ناميد که در زبان يونانی به معنی زندان يا شهر کوچک است.
اما اسکندر هنگامی که از ری به پارت می رفت، ايالتهای پارس و ماد را گشوده بود.
بنابر اين خاک يزد را که از جرگه پارس و ماد بيرون نبود، از لحاظ سياسی بايستی در رديف سرزمينهای گشوده شده اسکندر مقدونی دانست.
يزد در دوران ساسانی رو به توسعه و آبادانی نهاد و از جايگاه اجتماعی و اقتصادی ويژه ای برخوردار گرديد. تاريخ نويسان قديم يزد به اتفاق مطالبی درباره حضور و دخالت شاهان ساسانی بويژه قباد و انوشيروان و يزد گرد اول در منطقه يزد نوشته اند عمران و آبادی آن را به آنان نسبت داده اند.
يزد ريشه در يسن، يشت و يا يزش، به معنای ستايش و نيايش در زبان فارسی ميانه دارد. يزد از يزدان به مفهوم پاک و مقدس و به معنی ذات خداوند نيز می تواند گرفته شده باشد : پس نام کنونی اين استان يادگاری است از دوره ساسانی، و می توان آنراشهر آفريننده خوبيها و پاکيها وشهر خدا دانست.

[sorna]

»» آغاز دوران اسلامی:

يزد به دليل جايگاه ويژه خود و قرار گرفتن در کنار شاهراه اصلی شرقی غربی ايران باستان، در نخستين سده اسلامی و درزمان خلافت عثمان،بدست مسلمين افتاد و ازنيمه دوم قرن اول هجری دوقبيله از اعراب فاتح (بنی تميم و بنی عامر) در محلی که اکنون کوی عربها ناميده می شود،اسکان يافتند. تا پايان دوره امويان، يزد به دست اعراب اداره می شد.
يزد در تاريخ پر فراز و نشيب خود، روزهای تلخ و شيرين بسيار داشته و در گذر زمان و تحت تأثير عوامل و حوادث گوناگون، دچار آباديها و ويرانيها گرديده است.

تاريخ نگاران از زمان صفاريان، سامانيان و غزنويان اطلاعات چندانی را در اختيار ما قرار نداده اند:
اما قرن دوم تا چهارم هجری را (همزمان با احياء دولتهای ايرانی) دوران آسايش و امنيت نسبی و رشد و اعتلای نيروهای توليدی منطقه يزد و احداص و حفر قنات و نهر آبياری وتوسعه اراضی کشاورزی و باغها می دانند. شايد بدليل وجود همين امنيت است که در قرن چهارم هجری و درزمان استيلای آل بويه بر قسمتهای غرب و جنوب ايران و عراق، جمعی از علويان به يزد آمدند و در محلی که به کوی حسينيان معروف شد، سکونت گزيدند. سر شناس ترين ايشان امامزاده سيد جعفر است که در سال 424 هجری قمری وفات يافت و هم اکنون مزارش يکی از زيارتگاههای دوران طلايی و شکوفايی يزد در زمان آل کاکويه و اتابکان بود. حکام آل کاکويه در يزد منشأ اثر و باعث خير و برکت شدند و درتوسعه شهر و رفاه عامه سعی فراوان داشتند. مساجد و مدارسی چند و قناتهايی جهت آبياری دهان و محلات شهر ايجاد کردند.
ساخت بقعه دوازده امام که قديمی ترين بنای کتيبه دار استان يزد است و آنرا مقبره علاء الدين کالنجار می دانند ، احداث يک حصار جديد چهار امير سردار علاءالدوله به خط کوفی آن نقش شده بود، ايجاد ده گرد فرامرز در حوالی ابرند آباد و نيز محله يعقوبی که تا امروز به همين نام نشان باقی است، از کارهای شاخص اين دوره است.

تابکان در سالهای 536 تا718 هجری با وجود نابسامانی و هجوم طوايف بيگانه به کرمان، اصفهان، فارس، به آرامی حکومت کردند. در اين دوره يزد در مسير جنوبی جاده ابريشم قرار داشت و منسوجات مختلفی که مواد اوليه آنها از نقاطی مانند: استر آباد، گيلان و مرو می آمد توليد می شد. دوری از سر حدات ، استقرار حکومت آل بويه در اصفهان و فارس ، رونق مبادلات بازرگانی و قرار گرفتن بر سر راههای تجاری و کاروان رو نواحی مرکزی و جنوبی ايران، موجبات رشد و تکامل شهر نشينی منطقه را در اين دوره فراهم آورد . اتابکان با علاقه مندی زينت بيشتری به يزد داده اند و مدرسه و مساجد زيادی در آن بنا کردند. در زمان حمله مغول که با آن عصر سياهی و شديد يرانيها آغاز شد، نواحی يزد نيز تحت تأثيرات منفی آن قرار گرفت.

آل مظفريکی از قدرتمندترين خاندانهی ناحيه يزد بودند. در زمان آنها محله هيی جديد در داخل شهر يزد احداث و هفت دروازه نيز گرد شهر ساخته شد تعمير قلعه ميبد، احداث يک بارو و حفر يک خندق نيز بری آن از اقدامات آنان بود.

آل مظفر آثار زيآدی ازخود بر جی گذاشتند که مهمترين آنها مسجد جامع فعلی يزد، خانقاه سيد رکن الدين ،ميدان وقت الساعت، رسد خانه ، منار مسجد مهر پائين و منار مسجد جامع ندوشن است. اکثر هنرمندان و دانشمندان بری در امان ماندن از حملات مغول ين شهر را مرکز فعاليتهی هنری و علمی دوران تيموری دوره اختلال و پريشانی در جنوب يران بود. بطوريکه اصفهان و شيراز صدمه زيادی ديده اند ويزد نيز از ين نابسمانی رنج فراوان برد اما در روزگار شاهرخ تيموری خرابيها ترميم شد حدود هزار واحد مسکونی، تجاری ، مدرسه ، حمام وکاروانسرا تعميير شدند. تيموريان دورشهر بارو و خندق و دروازه هی جديد يجاد کرده اند.امير جلال الدين چخماق در کنار دروازه مهريجرد مجموعه ی مسجد، خانقاه، کاروانسرا، حمام و آب انبار و بازار بنا کرد که قسمتی از آن هنوز در ميدان مرکزی شهر پابرجااست. مسجد مير چخماق بنام مسجد جمعه يزد که در مقابل مسجد جامع آل کاکويه و آل مظفر در کنار ، ميدان امير چخماق قرار دارد يکی از مظاهر شکوهمند معماری و از ديدنی هی ارزشمند يزد است.

در زمان صفويه يزد بعنوان يک مرکز تجاری و توليدی داری اهميتی خاص شد و در مبادلات بازرگانی رشد کرد در ين دوره راه پيتخت ( قزوين) از طريق سمنان و جندق به اردکان و يزد می پيوست و کالاهی مناطق شمالی و جنوبی کشور از ين طريق مبادله می شد. همچنين راه شاهی اصفهان به يزد و کرمان بعد از پيتخت شدن اصفهان ساخته شد و رباطهيی زيبا و بزرگ چون رباط ميان راه عقدا تعمير شد و رباط زيبی قلعه خرگوش در کنار بيابان گاوخونی ساخته شد. از مهمترين آثار تاريخی دوران صفويه می توان به مدرسه شفيعيه و رباط خوش طرح و زيبی زين الدين اشاره کرد.

در جريان هجوم افاغنه صنعت و تجارت يزد لطمات فراوان ديد. باروی کار آمدن نادرشاه افشار و بيرون راندن افغانها از يران محمد تقی خان به حکومت يزد منصوب شد. وی و فرزندانش در يزد مجموعه ی از بازارها، کاروانسراها و عمارتها را بنا کردند که مهمترين آنها باغ دولت آباد و بادگير بلند و زيبی آن و عمارت جنت آباد است. ميدان و بازار خان نيز از ديگر کارها و آثار ين خانواده در حدود1800 کارگاه و 60000 کارگر ابريشم باف در يزد وجود داشت. انتقال آرام حکومت از زنديه به قاجاريه باعث شد ين خطه از آسيبهی جنگهی داخلی در امان بماند.در ين زمان شهر يزد به شهر امانت داران معروف شده بود : زيرا اموال بازرگانان بشدت محافظت می شد. از ين دوره خانه هی زيبيی چون خانه محمودی ، خانه رسوليان و خانه مودت باقی مانده است نيز آتشکده ، دخمه و معبد چک چک زرتشتيان مربوط به ين دوره می باشد.
در دوره پهلوی اول ودوم تغييراتی در کالبد فضيی شهر يزد روی داد. از آن جمله خيابانها، بلوارها و ميدانهيی در همان دوره دريزد ساخته شد که به هيچ وجه با بافت قديم و تحولات کالبدی گذشته ين شهر هماهنگ نشده بود و لذا ساخت فضيی و معماری شهر را بطور روشنی مخدوش نمود.

[sorna]

فرهنگ بومی حاکم بر استان یزد

استان یزد از سرزمینهای قدیمی و تاریخی است و در میان ایالت های قدیمی و بزرگ پارس، اصفهان، کرمان و خراسان قرار داشته است. این سرزمین از معابر و گذرگاههای مهم در ادوار تاریخی محسوب می شده است.

این استان از درگیریها و جنگهای سیاسی تاریخ کشور ایران تا حدودی ایمنی داشته است. از طرفی صعب العبور بودن راهها به همراه محدودیت منابع آبی و غیره مانع عمده تسخیر این منطقه توسط بعضی از حکومتهای بزرگ و کوچک حاشیه و پیرامون این منطقه در طول تاریخ بوده است. با توجه و گواهی گرفتن از منابع تاریخی، آبادی نشینی در این منطقه از قدمت طولانی برخوردار است.

از مظاهر فرهنگ مادی و معنوی که مردم این خطه از خود به جای گذاشته اند و میراث تاریخی آنها در دوره های قدیمی به حساب آمده و نشانه هایی از مهر و آناهیتا، ایساتیس و هخامنشی و زندان اسکندر و برج و بارو و کهن دژهای بزرگ و عظیم و پناهگاههای متعدد و موبدان و سران ساسانی و ابنیه و یادگارهایی بعد از اسلام نظیر مساجد و امامزاده ها و مزارها و... نشانگر فرهنگ و تمدن مردم چه قبل و چه بعد از دوره اسلامی بوده است.

[sorna]

زبان و گوییش

مردم یزد به زبان فارسی رایج با پاره ای ویژگیهای گویشی سخن می گویند و بسیاری از واژه ها و ترکیبات زیبای فارسی را در گویش خود حفظ کرده اند. در استان یزد برخی ویژگیهای گویشی میان شهرستانهای مختلف محسوس است.

معتقدین به آیین زرتشتی در میان خود هنوز به زبان نیاکان شان سخن می گویند و به ویژه مراسم مذهبی خود را با این زبان انجام می دهند.

[sorna]

مراسم مذهبی :

الف) جشن و سرورهای خصوصی و عمومی:

اکثریت قریب به اتفاق مردم استان یزد پیرو دین اسلام و شیعه دوازده امامی هستند. به همین دلیل مجموعه مراسم تحت تأثیر رفتارها و کنشهای فرهنگی اسلامی و ملی صورت می گیرد. مراسم عروسی، اعیاد ملی و مذهبی نظیر عید نوروز، عید فطر، عید غدیر خم، عید مبعث و سالروز تولد پیامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) به ویژه نیمه شعبان (سالروز تولد دوازدهمین امام یعنی امام مهدی (عج)) به طرزی با شکوه و مفصل برگزار می شود.


مراسم مربوط به جشنها و اعیاد زرتشتیان نیز از جذابیت خاصی برخوردار است. مراسم عروسی و همسر گزینی طی مراحلی صورت می گیرد. خواستگاری، وکیل پرسان، گواه گیران، عروس کشان و پاتختی از جمله این مراحل است.

جشنهای ماهانه (برابر شدن نام روز با نام ماه مثلاً روز فروردین با ماه فروردین) جشنهای مفصلی موسوم به گاهنبار ها، نوروز جمشیدی و مراسم پنج روز پایان سال، روز تولد آشو زرتشت پیامبر ایران و باستان (روز خرداد از ماه فروردین مصادف با ششم فروردین) و جشن سده یا جشن بزرگداشت آتش اهورا مزدا منصوب به هوشنگ پادشاه پیشدادی در روز دهم بهمن ماه از مهمترین مراسم شادی هستند که از سوی زرتشتیان با شکوه خاصی برگزار می شود.

مراسم عید پسح، یهودیان به مدت 8 روز به مناسبت نجات قوم بنی اسرائیل توسط حضرت موسی (ع) در کنیسه «هاداش» یزد از طرف اقلیت بسیار کوچک یهودی برگزار می شود.

ب) سوگ و عزاداری های عمومی و خصوصی:

مراسم (نخل برداری) که از قدیم الایام در یزد مرسوم بوده است، جذابیت خاصی دارد.
نخل به عنوان تابوت سومین امام یعنی امام حسین (ع) شناخته می شود. نخل، چوب بستی عظیم به شکل برگ درخت است که شباهتی به برگ خرما ندارد.



نخل با پارچه سیاه سر تا پا سیاه پوش می شود و صد ها شمشیر، قمه، و خنجر برهنه با تزئینات خاصی مانند: آئینه ها، میوه ها، پولکها، منگله ها، دستمال های ابریشمی رنگی بر دو طرف بدنه نخل بسته می شود. در دهه اول محرم و یا در دهه آخر ماه صفر (دو ماه خاص عزاداری شیعیان) نخل توسط مردم عزادار مانند کشتی به حرکت در می آید و سه دور گرد میدان نخل می چرخد و آنگاه آرا م آرام به درون آشیانه خود باز می گردد. همراه با چنین مراسمی، روضه خوانی، سینه زنی و عزاداری انجام می شود.

[sorna]

صنــــــــــــــایع دستی

صنایع دستی به بخشی از هنر و صنعت گفته می شود که با بهره برداری از مواد اولیه بومی و انجام کار اساسی به کمک دست و ابزارهای سنتی دستی انجام می پذیرد و منحصر به ساخت محصولاتی می شود که بیانگر ذوق هنری و خلاقیت فکری سازندگان آن می باشد. مهم ترین صنایع دستی در استان یزد عبارتند از: قالی، قالیچه، گلیم، مخمل، زری، چادر شب، دستمال، مرس ریزه جیم، قناویز، اجرامی، شمد، ترمه، پرده، زیلو، روفرشی، کرباس، بقچه، لنگ، کیسه حمام، خورجین، پتو، سفال، سرامیک، حصیر، کاشی و گیوه.

در میان صنایع دستی قالی بافی، ترمه بافی، زیلو بافی، ساخت سفال، سرامیک و کاشی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. شیرینی پزی در یزد سابقه طولانی دارد. در یزد شیرینی های سنتی مانند باقلوا، قطاب، لوز نارگیل، پشمک، نان برنجی و حاجی بادام و... تهیه می شود.

باز شماري صنايع دستي :
كشور ما در حالي كه همواره بر پيشينه فرهنگي درخشان و كم نظير هويت فرهنگي خود مي بالد ، در مناسبت فرهنگي جهان امروز به عنوان ركني از اركان گفتگوي تمدن ها و فرهنگ ها ، از چنان موقعيت و جايگاهي برخوردار است كه مي تواند پيشنهاد دهنده و پيشگام اين حركت جهاني باشد و ديگر تمدنها و فرهنگها را به تعامل و گفتگو رو در رو فرا بخواند .
از ديگر سو انقلاب اسلامي ايران كه وجهه فرهنگي آن بر ساير ابعاد غلبه و رجحان داشته است ، دغدغه هاي فرهنگي را بيش از هر وقت ديگر در ذهن ، انديشه و تصميم رهبران ، مديران ، برنامه ريزان ، فرهيختگان و عموم مردم به جوش درآورده و توسعه فرهنگي و حفظ هويت فرهنگي را به عنوان اولويتي ملي فرآوري سياستهاي اصلي و راهبرهاي محوري كشور قرار داده است .حفظ و هويت فرهنگي ايران و ايراني و تضميني سياست توسعه فرهنگي در جهاني كه شتاب فزاينده تحولات آن پديده فرهنگ جهاني را بر مليت ها و فرهنگهاي ملي و قومي تحميل مي كند ، مستلزم تيز بيني و تلاش متزايدي است كه رهگذر آن ، در عين مشاركت فرهنگي با ساير ملل ، تداوم زير فرهنگهاي قومي و راه بقاياي خودي و فرهنگ ملي هموار مي شود .
صنايع دستي به عنوان سمبل و مظهر هويت ملي و سند اثبات تمدن كهن ايران از مهمترين سزرمايه هاي فرهنگي است كه در اين راستا بايد مورد توجه جدي قرار گيرد .
صنايع دستي و هنر يزدي به طور كلي ، هنر تبديل محدوديت به امكان است .
همچنين در پهنه بيابان كوير مجموعه شرايط به نحوي است كه زندگي در آن دشوار است و به بياني ديگر مي توان گفت زيستن در اين شرايط و منطقه خود يك هنرمندي بزرگ است .
انسان فرهيخته ساكن در اين اقليم فرسنگها دل زمين را مي كاود تا به آب برسد و آن وقت قنات شالوده و بنياد ،زندگي و حيات را در شهرها و روستاهاي كوير بر پا مي كند و اما براي تداوم زندگي در اين فضا ي دشوار كه انگار طبيعت همه خشونت خود را بر ملا كرده است . انسان با فرنگ سنتي ، نياز به روحيه اي ديگر و بصيرتي مضاعف دارد ، لذا اين انسان در مصاف با همه اين محدوديت ها و دشواريها هنرهاي سنتي را با تمام ابعاد وجوديش به خدمت خود درمي آورد و در زيباترين شكل با توجه به كاربردي آن در همه صحنه هاي زندگي بكار مي گيرد بصورتي كه نه تنها خيلي از نيازهاي روز مره و مادي خود را تأمين مي كند بلكه نيازهاي معنوي و فطري خود را نيز .
در اين حالتست كه كه باور داريم هنرهاي سنتي و صنايع دستي صرفاً يك موضوع و امر انتزاعي و جداي از زندگي مردم نبوده است و بلكه هر رشته آن در زندگي و حيات مردم جاري و ساري بوده است .
آخرين وضعيت هنرهاي سنتي و صنايع دستي استان و تحليل اجتماعي و اقتصادي :
در اواسط دوره قاجاريه تبادل بين تمدنها و حركتهاي فكري اروپايي آن زمان و كشور ما شكل منظم و برنامه ريزي شده اي بخود گرفته و بتدريج حكومت هاي علاقه مند به غرب است به تخريب فرهنگ سنتي جامعه زد .اين روند با به روي كار آمدن سلسله ننگين پهلوي و بعد از جنگ دوم جهاني و پيروزي آمريكا و طرح "اصل چهار ترومن" به اوج خود رسيد و مقابله با هويت فرهنگي جامعه همواره در اين برنامه ها بود .
نگاهي گذرا به برنامه هاي اول تا پنجم كه بتدريج معيشت و هويت فرهنگ ممت را بصورت يك امر مستمر در برنامه ريزيهاي چند دهه درآورد ، نمايانگر اين مطلب است .
خوشبختانه آن پويايي و عمق فرهنگي شيعي ، اين برنامه ها را ناكام گذاشت و به حيات خويش تا صبحدم انقلاب اسلامي ادامه داد تا به درياي خروشان انقلاب پيوست .
هنر ميوه فرهنگ يك جامعه است ، منش و نوع نگرش به عالم و هستي شناسي يك ملت در هنر و بخصوص صنايع دستي آن متبلور است ، بنحوي كه ما امروز از صنايع دستي خود مي توانيم بفهميم كه مردم ما چگونه زندگي مي كردند ، چه آرمانها و سلائقي در زندگي اجتماعي شان داشتند بدين ترتيب پهنه وسيعي از اطلاعات را براي شناخت يك جامعه مي توان از صنايع دستي آن اخذ نمود .
آنچه كه امروزه از اين آثار هنري باقي مانده گوياي اين معناست كه جامعه گذشته ما جامعه اي بوده عميقاً مذهبي و با يك هويت منسجم فرهنگي هنري .
گذشته معاونت صنايع دستي استان يزد :
در سال 1353 با اعزام تيم كارشناسي از مركز و انجام بررسي هاي اوليه در استان اداره صنايعد دستي استان تشگيل گرديده و در زمينه خريد و فروش كالاهاي صنايع دستي و صدور مجوزهاي لا شروع بكار نمود . در سال1371 شركت صنايع دستي به هفت منطقه تقسيم بندي شد و استانهاي : يزد ، اصفهان و چها محال و بختياري به مركزيت اصفهان در يك منطقه قرار گرفتند سپس در سال 1375 رسماً از شركت صنايع دستي منطقه مركز جدا و در تاريخ 1/3/1375 با انتقال موجودي كالاهاي فروشگاهي و انبارهاي شركت صنايع دستي مركز به يزد ، عملاً فعاليتهاي جديد خود ر شروع نمود و مجدداً طي دستورالعمل مجمع عمومي سازمان صنايع دستي ايران ، شركت هاي منطقه اي از تاريخ 1/7/1377 منحل و فاليت ها ي سازمان صنايع دستي به صورت مديريتي زير نظر سازمان مركزي ادامه داشت . در سال 1382 لايحه تاسيس سازمان صنايع دستي ايران توسط مجلس تصويب شد و پس از 6 ماه مجلس تصميم به ادغام سازمان فوق در سازمان صنايع و معادن گرفت و بعد از 2 سال لايحه ادغام جديد صنايع دستي در سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري تصويب شد و از آن به بعد سازمان صنايع دستي بصورت معاونت كل در تهران و استانها تشكيل وبه عملكرد خود در خانه جديد خود پرداخت .
عملكرد واحد معونت صنايع دستي :
1- آموزش وترويج
2- تحقيق و توسعه
3- امور نمايشگاهي و امور تبليغاتي
1- آموزش و ترويج:
الف) اهم فعاليت هاي واحد آموزش و ترويج
- تشكيل كلاسهاي آموزشي در رشته هاي مختلف صنايع دستي
- استاندار نمودن رشته هاي اموزشي واحد آموزش و ترويج معاونت
- تجهيز مراكز و فضاي آموزشي
- برگزاري همايش براي مربيان و اساتيد صنايع دستي
- تعيين شرايط مربيگري و صدور گواهي آموزشي و تدوين جزوات آموزش با هماهنگي سازمان مركزي
- تربيت مربيان در رشته هاي سراميك و سفال و ... در مجتمع تربيت مربي شهرستان ميبد كه براي سراسر كشور داير مي گردد .
- همكاري با واحد خبري سازمان در زمينه نشريه هاي آموزشي و اطلاع رساني رشته هاي آموزشي صنايع دستي
- ساماندهي و ارائه اموزشهاي معطوف به اشتغال و آموزشهاي تخصصي
- ارائه خدمات آموزشي و پژوهشي به واحدهاي صنايع دستي و متقاضيان ايجاد واحدهاي جديد
- برگزاري رشته هاي مختلف آموزش صنايع دستي در رشاته هاي بومي منسوخ و در حال منسوخ در استان
ب) رشته هاي رايج و فعال در سطح استان :
1. احرامي بافي
2. عروسك دوزي محلي
3. قلمزني روي مس
4. گبه بافي
5. منبت چوب
6. دارايي بافي
7. تذهيب
8. چهل تكه دوزي
9. معرق جوب
10. سراميك سازي
11. گليم شريكي پيچ
12. تپه دوزي
13. گليم نقش برجسته
14. گيوه دوزي
15. حكاكي روي مس
16. كاشي معرق
17. گره چيني چوب
18. منجوق دوزي
19. طراحي سنتي
20. قلاب بافي
21. خوشنويسي
22. تراش روي سنگ
23. جاجيم بافي
24. طلاسازي سنتي
25. سرمه دوزي
26. سفالگري
27. حصيربافي
28. كاشي هفت رنگ
29. طراحي روي سفال و سراميك
30. حوله بافي
31. پادري بافي
32. مشبك چوب
33. معرق شيشه
34. نقاشي روي مخمل
35. تراش روي شيشه
36. سبد بافي
37. آهنگري سنتي
38. ؟؟؟ چوب
39. موتابي
40. مروار بافي
41. ترمه بافي
42. خورجين بافي
ج) تعداد رشته هاي منسوخ شده صنايع دستي استان :
1. قپان سازي
2. زري بافي
3. كارت بافي
4. مخمل بافي
5. رنگري سنتي
6. ترمه بافي دستي
7. نمد بافي
8. زنجير بافي
2- تحقيق و توسعه :
الف) اهم فعاليتهاي واحد تحقيق و توسعه :
- صدور كارت شناسايي ، پروانه توليد و واز تاسيس در رشته هاي مختلف صنايع دستي براي صنعتگران و هنرمندان صنايع دستي
- حمايت از نرمندان جهت توسعه اشتغال ( بيمه هنرمندان ، پيگيري قانون معافيت مالياتي ، اعطاي تسهيلات بانكي با بهره مناسب ، صدور مجوزهاي لازم جهت رونق بخشيدن به فعاليت صنعتگران )
- ساماندهي كليه واحدهاي صنايع دستي در قالب تشكل هاي تخصصي غير دولتي ( خصوصي )
- ساماندهي و هدايت تخصصي اعتبارات ، طرحها ، تسهيلات و خدمات و حمايت ملي و دولتي ويژه صنايع دستي بر اساس استعدادها و ضريب هاي نسبي شهرستان و اهميت رشته هاي صنايع دستي
- كمك به ايجاد و تقويت تعاوني هاي صنايعد دستي و آشنا ساختن صنعتگران به نياز واقعي بازار
- تشكيل صندوق حمايت از توليد كنندگان و هنرمندان در سطح استان
- پيگيري ايجاد انجمن ها و خانه هنرمندان صنايع دستي در سطح استان
- مذاكره و همكاري با دانشگاهها در خصوص طراحي و كنترل كيفي توليدات صنايع دستي
- تشويق هنرمكندان و صنعتگران به امر اشتغال در روستاها به منظور جلوگيري از مهاجرت آنها و احياء رشته هاي بومي و قديمي
3- فعاليت هاي نمايشگاهي و امور تبليغاتي :
الف) اهم فعاليتهاي نمايشگاهي و امور تبليغاتي
- برگزاري و شركت در نمايسگاههاي صنايع دستي ( داخل و خارج استان ) با هدف بازاريابي و مصرف صنايع دستي استان
- ايجاد موزه هاي تخصصي صنايع دستي در سطح استان
- پيگيري وايجاد بانك اطلاعاتي جامع فروشگاهها و فروشندگان صنايع دستي
- برگزاري همايش و سمينارهاي تخصصي در زمينه صنايع دستي به منظور حمايت از صنعتگران و ايجاد نگرشهاي جديد در توليدات و بازاريابي و ...
- ايجاد بانك اطلاعات جامع صنايع دستي از هنرمندان و صنعتگران

[sorna]

آداب و رسوم محلی

حفظ و پایبندی به سنتها و ارزشهای رایج ملی و اشتیاق همگانی نسبت به پایبندی به این ارزشها و سنتها ویژگی بارز آداب و رسوم محلی مردم است و این پایبندی و اشتیاق را در مراسم ازدواج و... می توان مشاهده کرد. سادگی و بی پیرایه بودن به همراه داشتن روحیه قناعت و صرفه جویی از ویژگیهای آداب و رسوم مردم است.

[sorna]

مشاهیر یزد

ابوالفضل رشيد الدين ميبدی :
مترجم و مفسر نامدار و صاحب سبک نيمه اول قرن ششم هجری و صاحب تفسير مشهور کشف الاسرار و عده الابرار با ترجمه و تفسير عارفانه به زبان شيوای پارسی .

شرف الدين علی يزدی :
مورخ ، شاعر، نويسنده و رياضيدان معاصر امير تيمور گورگانی ، متوفی به سال 850 هجری شمسی صاحب اثر صفوی و صاحب ديوانی مشتمل بر قصايد ، غزليات ، رباعيات ، و سه مثنوی خلد برين ، فرهاد و شيرين و ناظر و منظور است . لطافت و سوزناکی اشعار وحشی در ادبيات فارسی شهره خاص و عام است.

آيت الله حاج شيخ عبد الکريم حائری يزدی :
شخصيت بلند آوازه جهان شيعه در دوقرن اخير، بنيانگذار حوزه علميه قم ،استاد عاليقدر حضرت امام خمينی (ره) و بسياری از مراجع و انديشمندان اسلامی معاصر است . وی به سال 1276 هجری در مهرجرد ميبد متولد شد و به سال 1355 هجری قمری در قم ديده از جهان فروبست.

ميرزا محمد فرخی يزدی :
شاعر ، روزنامه نگار و سياستمدار آزاده قرن گذشته و قرن اخير متولد 1264 هجری شمسی ، بنيانگذار روزنامه طوفان .وی يکی از بی پروا ترين شعرای تاريخ معاصر و بلکه تاريخ يران است ظلم ستيزی و داستان مبارزات و تبعيدها و شکنجه های وی به سبب مبارزه با دستگاه جبارپهلوی معروف است و بر همين آرمان نيز به سال 1318 هجری شمسی در زندان به قتل رسيد.

آيت الله حاج شيخ غلامرضا فقيه خراسانی :
متولد 1295 از بزرگان و علمای يزد بوده که قبل از حضرت آيت الله صدوقی زعامت اهالی يزد را بعهده داشته و در زهد و تقوی زبانزد خاص و عام بوده است.

محمد علی رياضی :
متولد سال 1290 هجری شمسی شاعر معروف معاصر و ملک الشعرای آستان حضرت معصومه (س)

آیت ا... سید روح ا... خاتمی :
از عالمان دینی یزد در دهم رمضان سال 1324 هجری قمری در اردکان متولد و پس از کسب مدارج عالی علمی از محضر آیات عظام در اصفهان به اردکان مراجعت و علیرغم جو خفقان حکومت طاغوت به انجام فعالیت های دینی پرداخت و از پیشگامان مبارزه با آن حکومت بود و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی از سوی حضرت امام خمینی به نمایندگی ایشان و امام جمعه اردکان منصوب و در سال 61 پس از شهادت آیت ا... صدوقی از سوی امام خمینی به سمت نماینده ایشان در استان یزد و امام جمعه شهر یزد منصوب گردید :
مناعت طبع ، ساده زیستی خدمات ارزنده ایشان مخصوصاً در دوران دفاع مقدس زبان زد عام و خاص می باشد .
وی سرانجام در آبان ماه سال 1367 هجری شمسی در یزد در گذشت و در اردکان مدفون گردید .


آیت ا... حاج شیخ محمد صدوقی :
از عالمان دینی در سال 1284 هجری شمسی در یزد متولد و پس از کسب مدارج عالی علمی در یزد ـ اصفهان و قم بنا به دستور آیت ا... العظمی بروجردی و توصیه امام خمینی در سال 1330 شمسی به یزد مراجعت و زعامت دینی و مرجعیت امورشرعی مردم را به عهده گرفتند ایشان در دوران رژیم طاغوت از پیشگامان مبارزه با حکومت طاغوت بودند و همواره با امام خمینی در زمینه مسائل نهضت ارتباطی تنگاتنگ داشتند و در پیروزی انقلاب در کشور و استان یزد نیز نقش مهمی ایفا نمودند . معظم له پس از پیروزی انقلاب از سوی حضرت امام خمینی به سمت نماینده ایشان در استان و امام جمعه یزد منصوب گردیدند . خدمات ارزشمند ایشان در طول حیات خود برای مردم استان یزد و استانهای همجوار و به ویزه در دوران دفاع مقدس زبانزد همگان است .
ایشان سرانجام در روز جمعه دهم رمضان سال 1402 قمری مصادف با یازدهم تیرماه سال 1361 شمسی پس از اداری نماز جمعه در محل مسجد ملااسماعیل یزد به دست یکی از منافقین به شهادت رسیدند .

[sorna]

شکارگاهها و مناطق حفاظت شده

وجود پناهگاههای گوناگون و زیستگاههای مختلف با جمعیتهای فراوانی از حیات وحش در دل اکو سیستم های کویری استان دیده می شوند که انواعی از گونه های حیات وحش بسته به نیازهای زیستی خود محلهایی را جهت زیست خود انتخاب می نمایند. در اکثر ارتفاعات و کوهستانهای صعب العبور و دامنه های پرشیب می توان کل و بز را مشاهده نمود. تراکم جمعیت این جانور در ارتفاعات بافق و شیر کوه بیش از سایر مناطق در استان می باشد.

تپه ماهور ها و کوهپایه های استان نیز زیستگاه خوب و مناسبی برای قوچ و میش می باشد. در قسمت جلگه ها و دشتها مراتع و حاشیه مزارع به ویژه در منطقه حفاظت شده کالمند و بهادران تعداد زیادی آهو زیست می کنند. در نقاط دشتی و تپه ماهور ها با آب و هوایی نسبتاً خشک تر و دور از دسترس انسان گونه جبیر را می توان یافت.