استانیسلاو لم

[afsanah82]

استانیسلاو لِم (به لهستانی: Stanisław Lem) (۱۲ سپتامبر ۱۹۲۱ - ۲۷ مارس ۲۰۰۶) نویسندهٔ لهستانی آثار علمی-تخیلی است. وی بیشتر به عنوان نویسندهٔ رُمان سولاریس مشهور است.

زندگی

او در ۱۲ سپتامبر سال ۱۹۲۱ در شهر لهستانی لوو که اکنون بخشی از خاک اوکراین است در خانواده‌ای یهودی به دنیا آمد. پدر او پزشک حنجره‌شناس بود و خود او نیز قبل از جنگ جهانی دوم به پزشکی پرداخت. بعد از جنگ دوم به شهر کراکو نقل مکان کرد و به نوشتن داستان‌های علمی-تخیلی پرداخت، چرا که دستگاه سانسور دولت لهستان این نوع ادبی را بی‌زیان تشخیص داده بود.

با این همه، نخستین رمان او، بیمارستان تبدّل[۲]، به مدت هشت سال اجازهٔ انتشار نیافت تا آن که با مرگ ژوزف استالین در سال ۱۹۵۳ و آزادی‌های نسبی فرهنگی پس از آن به چاپ رسید.

سولاریس

در سال ۱۹۶۱، مشهورترین اثر او سولاریس منتشر شد که دو اقتباس سینمایی توسط آندری تارکوفسکی و استیون سودبرگ) و یک اقتباس اُپرایی از آن توسط میشائل اوبست[۳] آلمانی انجام گرفت. لم هیچ‌گاه اقتباس‌های سینمایی سولاریس را نپذیرفت. او اقتباس تارکوفسکی را به دلیل آن که جهان‌بینی او در فیلم رعایت نشده و فیلم بیشتر بازتاب ذهنیات خود تارکوفسکی است، نپسندید و همین طور هم تلقی خود را از رمان با تارکوفسکی تماماً متفاوت می‌دانست. لم در جایی گفته: «تارکوفسکی می‌خواست نشان بدهد که کیهان، پلشت و ناخوشایند است و زمین دل‌نشین و زیبا. اما من متضاد با این تفکر، می‌نویسم و می‌اندیشم». در مورد اقتباس سودبرگ هم، فیلم را تا به پایان تماشا نکرد و نظرش را به اجمال چنین اعلام کرد: «[اسم فیلم را باید می‌گذاشتند] «عشق در فضای ماوراء زمین»!...تا آن‌جا که من خبر دارم همّ و غم کتاب [سولاریس]، مسایل شهوانی آدم‌ها در فضای ماوراء زمین نبود...».

تأثیرات

سبک نوشتار او «مبتنی بر دانش»، عمیقاً فلسفی و در برابر این صفات سرشار از طنز هوشمندانه و بازی‌های کلامی بود. آثار لم یکی از معدود آثاری است که برای نوع علمی-تخیلی نزد مخالفان این سَبک آبرو خرید و به‌ویژه از آخرین کتاب‌های او که بیشتر به جستار آینده‌شناسی و اخلاق در علم آینده می‌پردازد در کتاب‌های فلسفی نقل قول شد. اولینِ این نقل‌قول‌ها در سال ۱۹۸۱ توسط دو فیلسوف آمریکایی، داگلاس هوفشتاتر و دانیل بنت[۴] در کتاب‌شان، «منِِ ذهن»[۵] انجام گرفت.

تأثیر آثار او به اندازه‌ای بود که یکی از منتقدان نشریه فیلادلفیا اینکوایرر[۶] در سال ۱۹۸۳ گفت: «اگر تا پایان سدهٔ بیستم استانیسلاو لم برای جایزهٔ نوبل ادبی در نظر گرفته نشود، به این سبب است که کسی به گوش هیأت ژوری نوبل رسانده که او علمی‌تخیلی می‌نویسد!»

آثار

برخی از آثار او عبارت است از:
۱۹۵۷ - سفرهای ستاره‌ای (مجموعه‌داستان‌های یون تیخی)
۱۹۶۱ - سولاریس
۱۹۶۷ - سایبریاد: افسانه‌های عصر سایبرنتیک
شکست‌ناپذیر
ناکامی (ترجمهٔ فارسی با عنوان «شکست در کوئینتا»)
زنجیرهٔ اقبال

ترجمهٔ آثار

مشهورترین مترجم آثار لم به انگلیسی، مایکل کندل[۷] است که بسیاری او را به سبب حفظ سبک لم در زبان لهستانی ستوده‌اند. در ایران نیز پیمان اسماعیلیان و صادق مظفرزاده هر کدام دو اثر از لم را از انگلیسی به فارسی برگردانده‌اند. آثار او به ۴۱ زبان ترجمه شده و بیش از ۲۷ میلیون نسخه از آن‌ها به فروش رفته‌است.