:اثرات زيانبار استفاده از سوخت هاي فسيلي سالهاست که فکر بسياري از دانشمندان و کارشناسان را به خود مشغول کرده است.
حتما مي دانيد که پديده هايي مثل اثرات گلخانه اي ، گرمايش جهاني ، تغييرات آب و هوايي ، افزايش آلودگي هوا و... بيشتر به خاطر استفاده از اين نوع سوخت هاست. تمامي اين موارد باعث شده کارشناسان و محققان با ارائه راه حل ها و پيشنهادهايي به دنبال رفع اين مشکلات و برطرف کردن آنها يا حداقل تعديل کردن آنها باشند که البته آنها نيز براي رسيدن به اهدافشان به مشارکت جدي و همه جانبه دولتها بخصوص عامه مردم نياز دارند؛ چون عملي کردن چنين پيشنهادهايي به مديريت و بودجه بندي هاي سازمان يافته نياز دارد که تنها دولتها مي توانند از عهده اين هزينه ها و سازمان بندي ها برآيند. براي آشنايي با فعاليت هاي سازمان انرژي هاي نو ابتدا به سراغ طرح زيست توده (بيوماس) رفتيم و با آقاي مهندس جواد نصيري ، مدير دفتر زيست توده سازمان انرژي هاي نو ايران گفتگويي در اين خصوص داشتيم:

زيست توده چيست و چگونه تهيه مي شود؟
زيست توده ترجمه لغت انگليسي بيوماس (Bio Mass) است و شامل تمامي موادي در طبيعت مي شود که در گذشته نزديک جاندار بوده يا از موجودات زنده به عمل آمده اند. زيست توده در مقابل منابع فسيلي نظير نفت ، گاز و زعال سنگ مطرح است. منشائ منابع فسيلي نيز مواد جاندار هستند، ولي جانداراني که باعث به وجود منابع فسيلي شده و در گذشته خيلي دور زنده بوده اند.

در حال حاضر منابع زيست توده شامل چه مواردي مي شوند؟
تقسيم بندهاي مختلفي در سطح جهان ارائه شده است ، ولي آنچه در حال حاضر در ايران مورد قبول است شامل زباله هاي شهري ، فاضلاب هاي شهري ، فضولات دامي ، زائدات کشاورزي و جنگلي و فاضلاب ها و پسماندهاي صنعتي (صنايع غذايي و چوب و کاغذ) است.

خلاصه اي از تاريخچه بهره برداري از انرژي زيست توده در جهان بفرماييد.
به جرات مي توان گفت بهره برداري از اين منابع انرژي بويژه چوب به دوران کشف آتش بازمي گردد. استفاده از منابع زيست توده بويژه چوب ، از زمان بسيار قديم آغاز شد و تا زمان کشف و بهره برداري وسيع از منابع فسيلي ، نقش غالب را در تامين انرژي جهان عهده دار بوده اند.

انرژي زيست توده چه جايگاهي در تامين انرژي جهان دارد؟
زيست توده پرکاربردترين منبع انرژي هاي نو(تجديدپذير) در جهان است که به تنهايي حدود 80 درصد از کل سهم تجديدپذيرها را در سبد انرژي جهاني تامين مي کند. از اين منبع انرژي ، هم به صورت سنتي براي گرمايش و پخت و پز استفاده مي شود و هم به صورت مدرن براي توليد برق ، حرارت ، سوخت خودروهاي سبک و سنگين و به 3 شکل مايع ، جامد و گاز بهره برداري مي شود. در انتهاي سال 2005 بيش از 44 هزار مگاوات نيروگاه برق ، بيش از 220 هزار مگاوات سيستم هاي مدرن توليد حرارت و ميليون ها هاضم بي هوازي براي توليد گاز، همچنين ده ها ميليارد ليتر سوختهاي زيستي (بيواتانول) براي خودروهاي بنزيني و بيوديزل براي خودروهاي گازوئيلي ، توليد و استفاده شده است.

در حال حاضر وضعيت ايران از نظر استفاده از انرژي زيست توده چگونه است؟
از نظر استفاده هاي سنتي از اين منبع ، مطابق سرشماري سال 1375 ، 10 درصد خانوارهاي روستايي براي گرمايش منازل خود و 5 درصد خانوارهاي روستايي براي پخت و پز عمدتا از چوب و فضولات دامي استفاده مي کرده اند. پس از انتشار نتايج سرشماري سال 1385 مي توان درخصوص وضعيت فعلي استفاده هاي سنتي از زيست توده اعلام نظر کرد. به آمار بالا بايد استفاده از ذغال چوب را براي درست کردن کباب و... اضافه کرد که البته آمار صحيحي در اين خصوص وجود ندارد.
متاسفانه هيچ گونه استفاده معدني از زيست توده در ايران به ثبت نرسيده و سيستم هاي موجود نيز در مقياس آزمايشگاهي و نمونه بوده اند.

آيا ايران پتانسيل و ظرفيت لازم را براي اجراي طرحهاي زيست توده دارد؟
با توجه به شرايط خاص اقليمي و جغرافيايي و وجود جنگلها در بخشهايي از شمال ، غرب و مرکز ايران خوشبختانه پتانسيل مناسبي در ايران وجود دارد. بر اساس مطالعه اي که در سالهاي 79-1380 در وزارت نيرو صورت گرفته است ، پتانسيل 5 منبع مذکور تعيين و به ترتيب 74 ميليون بشکه معادل نفت خام براي زائدات کشاورزي و جنگلي ، 36 ميليون بشکه معادل نفت خام براي فضولات دامي ، 15 ميليون بشکه معادل نفت خام براي زباله هاي شهري ، 5.5 ميليون بشکه معادل نفت خام براي زائدات صنايع غذايي و 2 ميليون بشکه معادل نفت خام براي فاضلاب هاي شهري تخمين زده شده است.
جايگزيني براي منابع آلاينده
يکي از برنامه هاي هميشه مطرح در مجامع بين المللي ، استفاده از سوخت هاي جايگزين بوده است ؛ سوخت هايي که برخلاف سوخت هاي فسيلي ، پاک هستند و براي سلامت محيط زيست و جانداران آن ضرري نداشته باشند. در اين ميان طرح کارساز و مفيد استفاده از انرژي هاي نو (تجديدپذير) سالهاست که فکر دانشمندان را به خود مشغول کرده ؛ استفاده از منابعي که برخلاف سوخت هاي فسيلي ، نه تنها باعث آلودگي محيط زيست و ديگر مشکلات نمي شوند، بلکه مفيد و ارزان تر و قابل دسترس هستند. يکي از طرحهاي بسيار جالب و قابل توجه در ميان سوخت هاي جايگزين نيز استفاده از انرژي حاصل از زيست توده (بيوماس) است.
به طور کلي انرژي حاصل از تجزيه مواد آلي ، زيست توده يا بيوماس ناميده مي شود که اين انرژي مي تواند گاز حاصل از پوسيدگي اجساد گياهي و جانوري ، زباله ها، پسماندها و فاضلاب هاي خانگي ، شهري و صنعتي باشد. در صورتي که از زباله ها و فاضلاب ها به جاي سوخت استفاده شود، علاوه بر استفاده مفيد از آنها به عنوان سوخت جايگزين ، يکي از معضلات محيطزيستي يعني مساله زباله ها و دفن آنها نيز حل مي شود.
در اين خصوص سازماني با عنوان سازمان انرژي هاي نو ايران طرحهاي مختلفي در نظر گرفته است که ازجمله آنها استفاده از زيست توده (بيوماس)، بيوگاز، دفنگاه زباله (لندفيل) و... بوده است که هر کدام شامل موارد متعدد و مسائل مربوط به خودش است پتانسيل 5منبع در سال 80 به ميزان 14 درصد کل مصرف انرژي کشور بوده است.

بهره گيري از زيست توده چه مزايايي دارد؟
بهره گيري از زيست توده مزاياي فراواني دارد. اولين و مهمترين مزيت آن توليد انرژي پاک مشابه ديگر منابع انرژي هاي نو (تجديدپذير) است از طرف ديگر رهاسازي منابع زيست توده در طبيعت و عدم بهره برداري از آنها يکي از مهمترين عوامل انتشار گاز متان که يک گاز گلخانه اي با شدت بالاست بوده و نيز توليدکننده انواع آلانين هاي آب ، هوا و خاک است ؛ بنابراين با بهره برداري از آنها اين مشکل نيز حل مي شود. گفتني است که در حال حاضر بحث زباله ها و فاضلاب هاي شهري يکي از مهمترين و حساس ترين معضلاتي است که جوامع جهاني و ايران با آن دست به گريبان هستند. از مزيتهاي ديگر آن مي توان به ايجاد اشتغال بالا، افزايش درآمد روستاييان و جلوگيري از مهاجرت آنها به شهرها، پاکسازي محيط شهري ، روستايي و طبيعت و همگامي با جامعه جهاني اشاره کرد.

آيا بهره برداري از اين منابع اقتصادي است؟
استفاده از انرژي هاي فسيلي در توليد برق و حرارت و به عنوان سوخت علاوه بر آن که باعث نابودي منابع باارزش مي شود، متاسفانه اثرات اجتماعي بويژه در مواردي نظير بهداشت و سلامت عمومي ، آلودگي زيست محيطي ، گرمايش جهاني و... دارند. در حال حاضر دولتها اين هزينه ها را به صورت مخفي پرداخت مي کنند؛ مثلا در شهر تهران ، آلودگي شديد هوا، هم باعث بالا رفتن هزينه هاي دارو و درمان شده و سلامت رواني و اجتماعي افراد را به خطر مي اندازد و هم باعث فرسايش و استهلاک سريع تر ساختمان ها و تاسيسات شهري مي شود.
بيشتر کشورهاي جهان و نيز ايران روي رقم خاصي به عنوان اثرات اجتماعي استفاده از سوختهاي فسيلي که مي تواند به عنوان امتيازي براي منابع تجديدپذير انرژي نظير زيست توده باشد، توافق ندارند و وارد چنين مبحثي نمي شوند. لحاظ نکردن هزينه هاي اجتماعي يک اثر منفي نيز دارد. چون مزاياي اجتماعي منابع تجديدپذير نيز در نظر گرفته نمي شود. همچنين از آنجا که فرآورده هاي نفتي و گاز طبيعي به صورت يارانه اي در ايران عرضه مي شود، تفاوت قيمت تمام شده واحد انرژي از منابع فسيلي با منابع تجديدپذير قابل توجه است ؛ ولي با تغييراتي که در قانون بودجه 1386 صورت گرفته است به نظر مي رسد توليد برق از دفن گاه هاي زباله و توربين هاي بادي در مرز اقتصادي شدن حتي بدون لحاظ کردن مزاياي زيست محيطي آنهاست.

از برنامه هاي سازمان انرژي هاي نو ايران براي توسعه بهره برداري از زيست توده در ايران بگوييد؟
سازمان انرژي هاي نو ايران به عنوان متولي توسعه منابع انرژي هاي نو در ايران ، توسعه استفاده از زيست توده را در اولويت قرار داده و توجه خاصي به آن مبذول مي دارد. در حال حاضر طرح مطالعه پتانسيل و تهيه اطلس منابع زيست توده ايران ، امکان سنجي براي احداث نيروگاه هاي توليد برق از زباله هاي شهري ، امکان سنجي براي احداث نيروگاه بيوگازي را در کنار تعداد زيادي طرحهاي تحقيقاتي و توسعه اي و در راستاي وظايف حاکميتي خود دنبال مي کند. همچنين اين سازمان به عنوان نماينده وزارت نيرو در خريد تضميني برق ، ضمن بررسي پيشنهادهاي سرمايه گذاران غيردولتي ، زمينه هاي اجرايي کردن سرمايه گذاري آنها را فراهم مي آورد تا ضمن جذب سرمايه خارجي و داخلي ، به حل معضلات محلي و زيست محيطي کمک کند