در روستای کلاته رودبار نوعی سوزن دوزی بر روی پارچه های سفید با نقوش گل و علامت ضربدر تحت عنوان سیاک دوزی متداول است. رنگ های بکار رفته در این نوع دوخت...


«سوزن دوزی هنر آراستن روئین پارچه های ساده با بهره گیری از نخ های الوان و با کمک سوزن و یا قلاب است.»
در دامنه ارتفاعات و دشت های استان سمنان شهرها و روستاهای بسیاری جای گرفته که به سکونت اقوام و گروه های مختلف قومی و زبانی اختصاص یافته است. یکی ازهنرهای رایج در این استان سوزن دوزی است که می توان آن را در تزیین اجزائ پوشاک سنتی زنان و مردان و دوخت هایی همچون سفره قند، پوشش سر تاقچه و انواع دیگر همچون کیسه های نگهداری پول، شانه سر، توتون و چُپُق مشاهده کرد.


● سوزن دوزی بر روی البسه محلی
یکی از انواع سوزن دوزی های موجود در نقاط مختلف استان انجام هنر شُماره دوزی برروی پوشش زنان به جهت تزیین قسمت های مختلف البسه محلی ازجمله سر آستین، سرپوش و یا قسمت هایی از دامن و پیراهن است که بارزترین جلوه آن را می توان در پوشاک سنتی زنان مهدیشهر مشاهده کرد. نمونه دیگری از هنر سوزن دوزی بر روی تن پوش اهالی نقاطی چون خوارتوران، شهرمُجن و برخی نواحی حاشیه کویر خود نمایی می کند.
دراین نقاط برروی قسمت هایی از پیراهن بلند زنان (جامه) و یا نوار پایین دامن هنر سوزن دوزی با استفاده از نخ سیاه رنگ و سوزن انجام شده که برخی اهالی آن را «سیکsiyak» دوزی و برخی سوزن دوزی می نامند. سر پوش های تزیینی زنان از جمله کلاه های پارچه ای از دیگر موارد انجام هنر سوزن دوزی به لحاظ آراستگی بیشتر آن است که بعضا با هنرهایی چون سکه دوزی و غیره همراه می باشد. در مواردی نیز می توان هنر سوزن دوزی و نقش اشکال هندسی با نخ های الوان را برروی جوراب های پشمی نقش دار مشاهده کرد.
زنان ایل سنگسری برای انجام شماره دوزی ابتدا پارچه توری سفید رنگی را بر روی پارچه مورد نظر برای دوخت لباس با زدن چند کوک شُل متصل کرده سپس با سوزن و نخ های رنگی نقشه دلخواه را به صورت ذهنی و ضربدر در چهارخانه های پارچه تور مانند پیاده می کنند. پس از آماده شدن کار، تار و پودهای تور را از زمینه پارچه جدا کرده و بدین ترتیب نقش مورد نظر بر روی پارچه انداخته می شود. شماره دوزی غالباً از اشکال مختلف هندسی شکل می گیرد. این هنر امروزه در حال فراموشی است و برخی اجزاء پوشش سنتی زنان که به این هنر آراسته شده در مغازه های عتیقه فروشی به قیمت گزاف خرید و فروش می شود.
نمونه دیگری از هنر سوزن دوزی را می توان بر روی تن پوش های زنان نقاطی چون منطقۀ خوارتوران، شهر مُجن و برخی نواحی حاشیه کویر مشاهده کرد. در این نقاط بر روی قسمت هایی از پیراهن بلند زنان (جامه) همچون سرآستین، دور یقه و یا نوار پایین دامن هنر سوزن دوزی با استفاده از سوزن و نخ سیاه رنگ انجام شده که برخی اهالی آن را سیک دوزی (siyakdoozi) و برخی سوزن دوزی می گویند.
در روستاهای منطقه سر کویر دامغان هنوز هم نمونه هایی از سرپوش های سنتی زنان که به هنر سوزن دوزی آراسته گشته در میان البسه محلی مشاهده می شود. پاپوش های سنتی مردان همچون ساق پیچ (مُچ پیچ) که در اصطلاح محلی «پاتوه» نام دارد از دیگر اجزاء تزیین شده با هنر سوزن دوزی است که نمونه های آن غالباً درنقاط حاشیه کویر یافت می شود.
در منطقۀ خوارتوران واقع در جنوب شرقی شهرستان شاهرود نمونه های زیبایی از ساق پیچ هاومُچ پیچ های سوزن دوزی شده مردان مشاهده می شود. بدان جهت که در گذشته مردان به هنگام حضور در مجالس رسمی و یا عزیمت به شهر آن را به دور مچ پاودست خود می بستند.
بطور کلی انجام هنر شماره دوزی بر روی اجزاء مختلف پوشاک زنان و مردان در گذشته ای نه چندان دور رایج بوده و این امر غالباً در خصوص تزیین قسمت هایی از لباس رسمی (مهمانی) مورد نظر بوده است. استفاده از البسه محلی مزین به هنر شماره دوزی به هنگام شرکت در مجالس عروسی در میان زنان نقاطی چون مهدیشهر، خوارتوران، سطوه و دیگر مناطق رواج داشته که این امر موجبات تحسین مدعوین و تفاخر شخص را فراهم می آورد.


● سوزن دوزی برروی پارچه های پوششی،کیسه های کوچک و ...
از دیگر موارد انجام این هنر می توان به سوزن دوزی بر روی جلد پارچه ای قرآن، سجاده نماز، کیسه های شانه، چُپق، توتون، پوشش های لب تاقچه، آینه، سفره های قند و غیره در نقاط مختلف استان اشاره کرد. این نمونه ها به جهت تزیین و آراستگی فضای منزل و وسایل شخصی افراد، با ذوق و سلیقه زنان هنرمند انجام می شده است. در مناطقی چون خوارتوران و بیارجمند (توابع شهرستان شاهرود)، مهدیشهر، منطقه سرکویر شهرستان دامغان و روستای کلاته رودبار می توان نمونه هایی از این نوع سوزن دوزی ها را مشاهده کرد.


● سیاک دوزی
در روستای کلاته رودبار نوعی سوزن دوزی بر روی پارچه های سفید با نقوش گل و علامت ضربدر تحت عنوان سیاک دوزی متداول است. رنگ های بکار رفته در این نوع دوخت غالباً مشکی، نارنجی، سبز، بنفش، قهوه ای، سرخابی و زرد بوده، مشکی رنگ غالب طرح هاست. کاربرد این هنر درتزئین بُقچه، زیر انداز، رومیزی، کیسه قندجهیزیه عروس و. . . است.
گفتنی است که طرح نقوش سوزن دوزی های منطقه خوارتوران به سوزن دوزی بلوچ قرابت بیشتری داشته و دوخت های بکار رفته در آن غالباً ترکیبی از زنجیره دوزی، جٍناق دوزی، مزایف دوزی، بُخارا دوزی، چشمه دوزی، سَرو دوزی، زیکزاک، پاکلاغی، ستاره دوزی، شِلال و غیره است. شاید یکی از دلایل این امر سکونت اقوام بلوچ و سیستانی طی دهه های گذشته در این منطقه باشد.
این طرح ها با نخ های الوان بر روی پارچه های چیت، اطلسی و یا انواع دیگر اجرا شده و در مواردی نیز هنرمندان از پارچه های طرح دار برای این منظور بهره برده اند.
انواع سوزن دوزی های رایج در نقاط مختلف استان در طی دهه های اخیر رو به فراموشی نهاده و آثار به جای مانده میراثی گرانبها از نسل های گذشته به شمار می رود. از دلایل این امر می توان به ارزش ریالی نمونه های موجود از جمله اجزاء پوشاک سنتی زنان در نقاط مختلف اشاره کرد که در سال های اخیر به گونه غیر قابل تصوری رشد یافته است.
شایان ذکراست که اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری استان سمنان درهمین ارتباط اقدام به برپایی کلاس های آموزش رایگان سوزن دوزی درنقاط مختلف استان کرده است.