مقدمه: يكي از روشهاي تشخيصي و درماني ارزشمند در طب، پزشكي هسته اي مي باشد. كه تبلور آن از ابتدا تا كنون تلفيقي از كشفيات مهم تاريخي بوده است. اولين جرقه در سال 1895 با كشف اشعه X و در 1934 با كشف مواد راديواكتيو زده شد. اولين استفاده كلينيكي مواد راديواكتيو، در سال 1937 جهت درمان لوسمي در دانشگاه كاليفرنيا در بركلي بود. بعــــــد از آن در 1946 با استــــــفاده از اين مواد توانستند در يك بيمار مبتلا به سرطان تيروئـــــيد از پيشرفت اين بيماري جلوگيري كنند. البته تا 1950 كاربرد كلينيكي مواد راديواكتيو بطور شايع رواج نيافت و مسكوت ماند. طي سالهاي بعد از آن متخصصين و فيزيكدانان به اين واقعيت پي بردند كه مي توان از تجمع راديو داروها در ارگان هدف تصاويري از آن تهيه نمود و يا به درمان بافت آسيب ديده كمك نمود. بطوريكه در اواسط دهه 60 مطالعات بسياري در خصوص طراحي تجهيزات لازم آغاز گشت. در دهه 1970 توانستند با جاروب نمودن از ارگانهاي ديگر بدن مانند كبد و طحال، تومورهاي مغزي و مجاري گوارشي تصاويري را تهيه نمايند. و در دهه 1980 از راديو داروها جهت تشخيص بيماري هاي قلبي استفاده نمودند و هم اكنون نيز با ضريب اطمينان بسيار بالايي از پزشكي هسته اي در درمان و تشخيص و پيگيري روند درمان بيماريها استفاده مي گردد. طب هسته اي از جمله گرايش هاي تخصصي درشاخه هاي پزشكي است وداراي اهميت و نقش قابل ملاحظه اي دربهبودي بيماران و مطمئن ترين روشها و سبكهاي تشخيص اشعه اي براي تشخيص بيماريها و علاج آنها در عصر امروزي است.
اين شاخه ازعلم كه كاربرد آن در پزشكي از اهميت بالايي برخوردار است داراي كارايي و توانائي هاي فوق العاده درتشخيص عضو مصدوم و كم كاري يا نقص و ضعف در انجام وظيفه توسط هر كدام از اعضاي جسم انسان است كه به واسطه تغييرات شيميايي معين در عضو مورد بررسي قرار مي گيرد. به وسيله اين روش وسبك پزشكي مي توان بيماري را درمراحل اوليه و قبل از وارد شدن به مراحل مزمن و بدخيم و لاعلاج بهبودي به موقع و زودهنگام با تشخيص و جلوگيري ازگسترش بيماري انجام داد. البته كاربرد طب هسته اي تنها به مرحله تشخيص محدود نمي گردد بلكه داراي نقش اساسي در بهبودي بعضي از بيماريها دارد بدين شكل كه با تزريق يا اعطاي مقداري از ماده مخصوص و متفاوت با اشعه اي كه در تشخيص به كار مي رود در مسير و مراحل بهبودي بيمار كاربرد دارد. بدين صورت كه اين ماده در محلهاي بيماري و مختل متمركز گرديده با تمركز اشعه به محل و ريشه كني بيماري و عامل بيماري ومحدود و بسته نمودن بيمار (عارضه ديده) از توسعه وگسترش و رسوخ بيماري وحمله به ديگر اعضا و تسري به محلهاي ديگر جسم بشر جلوگيري مي نمايد بدون اينكه اثر جانبي مضر و منفي بر قسمتهاي ديگر جسم داشته باشد.
كاربرد و اهميت طب هسته اي درموارد زير قابل لحاظ است:
1-تشخيص سريع و رود هنگام بيماري؛
2-تعيين مقدار نقض و اختلال در عضو بيمار؛
3- سهولت انجام آزمايش و بررسي هاي لازم و عدم وجود هر گونه فشار و يا محدوديتها و شرايط خاص براي بيمار چه قبل يا درحين انجام آزمايش و يابعد از آزمايش و بررسي؛
4-كم بودن مقدار اثر تشعشع بر بيمار درهنگام بررسي وآزمايش نسبت به انواع اشعه هاي ديگر؛
5-دادن توانايي لازم به بررسي لحظه به لحظه و با ضريب دقت بالا در خصوص حالت بيمار؛
6-گزارش دقيق درمقدار تأثير كار مراقبتهاي پزشكي ودروه هاي درمان بهبودي بيمار؛
7-گزارش دقيق از نتايج عملهاي جراحي در بعضي از بيماريها؛
دراين كار يك تيم از متخصصين پزشكي اتمي متشكل از پزشكان متخصص و دركنار آنها گروهي از متخصصين فيزيك و ماهر با درايتي تمام در خصوص كيفيت راه اندازي و دستمال و كار دستگاه هاي Gammacameya )گاماكاميرا(مخصوص، بر آزمايش و بررسي در كار پزشكي اتمي و به تبع آنها دستگاه هاي كامپيوتر وبرنامه هاي تحليل وتفسير آزمايش وگزارش كامل مي پردازند.
آزمايش هاي طبي هسته اي:
از امتيازات بارز و برجسته آزمايشات طب هسته اي (اتمي) آن است كه احتياج به هيچ گونه مقدمات، زمينه ها و آمادگي هاي اوليه بيمار جهت اجراي آزمايش قبل از انجام كار همچون عدم خوردن غذا و يا دادن ماده وداروي لازم قبل وهنگام اجراي آزمايش ندارد.
دراين روش مواد متشعشه مخصوص ومواد هدايت كننده خاص، بسته بر نوع آزمايش مربوط به بيماري، موجود مي باشد. اين ماده در آزمايشگاه خاص بوسيله يك كادر فني و متخصص جهت تهيه مقدار لازم مربوط به آن آزمايش و بيماري تهيه مي گردد و ماده مذكور از راه تزريق وريدي و يا دهان و يا بسته به نوع آزمايش به بيمار داده مي شود و بعد از مدتي ماده مذكور درعنصر مورد بررسي و آزمايش متمركز و قرار مي گيرد پس از آن بيمار به شكل خاصي، بستگي به نوع آزمايش، كيفيت و شكل قرار گرفتن بيمار براي انجام آزمايش را در زير دستگاه گاماكاميرا مشخص مي كند تا بدين شكل اشعه، صادره از جسم بيمار را دريافت نمايد. اين اشعه با چشم غير مسلح و مجرد قابل رويت نسبت - و بدين ترتيب دستگاه گاماكاميرا اشعه مذكور را بر يك پيام الكتريكي معين تبديل نموده آنرا به دستگاه كامپيوتر متصل وتابع به دوربين منتقل نموده كه به نوبه خود اين پيام و ارتباط را بصورت معلومات و محاسبات خاص تفسير نموده و بر صفحه مانيتور كامپيوتر نمايش مي دهد و بعد از تحليل و تفسير و تشخيص نتايج حاصله بواسطه يكسري برنامه علمي و پيشرفته و تخصصي نتيجه را بر روي يكسري فيلم يا برگه هاي خاص ثبت نموده تحويل بيماري مي دهند. امروز طب هسته اي (اتمي) توانسته است نقش مهمي را در تشخيص بيماريهايي همچون دستگاه عصبي، گردش خون، غدد لنفاوي، دستگاه تنفس و گوارش وهضم ونيز بيماريهاي استخوان واقسام سرطان وغيره ايفا نمايد.
طب هسته اي امروزه نقشي مهم و رشدي پيشرفته در بهبود بيماريهاطي نموده است. با دادن مقداري مناسب از ماده متشعشه كه داراي قدرت در قرار گرفتن در محل عارض ديده و مصاب به بيماري بدون عوارض جانبي منفي و يا تأثير بر محل هاي ديگر و سالم جسم مي توان بيمار را علاج نمود.
ضريب دقت و صحت آزمايشهاي طب هسته اي:
وقتي كه اتم واتمي به گوش برسد بلافاصله اوليه تعريف و معنايي كه ازاين كلمه و لفظ به ذهن بيشتر واكثريت قريب بر اتفاق مردم خطور مي كند همان معناي سند اول ماده اتمي است كه در موارد نظامي و تسليحاتي كاربرد دارد كه از اثر منفي بالايي برجسم انسان برخوردار است. مواد متشعشه اتمي (هسته اي) كه درطب هسته اي (اتمي) استفاده مي شوند موادي خاص بوده كه براي استعمال واستفاده برروي انسان جهت تشخيص وعلاج در امور پزشكي، هيچ گونه اثر منفي تا به حال از آنها گزارش نگرديده است. اين مواد توسط شركتهاي معروفي در سطح جهاني جهت اينگونه مصارف خاص تهيه مي گردند. سپس در آزمايشگاه ها و لابراتورهاي خاص در خصوص سلامت و صحت وعادي آنها از هر گونه عوارض ميكروبي وهسته اي مضمر برانسان مورد بررسي وآزمايش قرار مي گيرند. سپس آنها را در ظروف خاص سربي جهت سهولت حمل و جا به جايي بدون هيچ گونه خطري گذاشته مي شوند. ماده متشعشه كه به بيمار داده مي شودبراي مدت كوتاهي درجسم بيماور مي ماند و قسمت اعظم آن از طريق ادرار و تعرق تنفس و موارد ديگر از جسد وجسم انسان خارج و دفع مي گردند اضافه براينكه خود آن ماده، خود به خود از لحاظ فيزيكي برحسب نصف عمر هر ماده تحليل مي رود.
اين مواد مشعشعه هيچ گونه تأثير منفي بر همراهان بيمار و شاغلين در طب هسته اي ندارد و از هيچ نيازي به جدا نمودن بيمار در محل خاص از ديگران جهت آزمايش و يا پوشيدن لباسهاي مخصوص سربي براي شاغلين دراين قسم همچون (اشعهx) ايكس كه تشعشع مضر راديو اكتيو داشته باشد ندارد. و اين مواد حتي به نوزادان تازه متولد شده نيز قابل تجويز مي باشد بطوري كه هيچ ضرري متوجه آنها نيست.
براي زنان باردار (آبستن)نيز هيچ تأثير منفي وضرري برجنين آنها ندارد و ليكن تجويز آنها مگر در هنگام ضرورت حاد توصيه نمي شود. در حالات مشابه به مقدار خيلي كم و كمتر از ميانگين معمول قابل تجويز مي باشد. براي زنان شيرده نيز انجام آزمايشات و بررسي هاي پزشكي بدون هيچ ضرري بر طفل شيرخوار انجام مي شود و فقط توصيه مي شود كه پس از انجام آزمايش به مدت يك تا دو روز شيردادن قطع گردد. وبعد از آن مي توان شيردادن را به شكل عادي و طبيعي ادامه داد.
بصورت عام مي توان كه زمان كشف طي هسته اي (اتمي) به اوائل قرن بيستم مي رسد كه تا به حال هيچ گونه خطر و اثري منفي از آزمايشات و بررسي هاي پزشكي از اين مواد مخصوص در طب هسته اي كه بر صحت و سلامت انسان اثر گذاشته باشد و يا حالات وعواقب و عوارض سرطاني وتأثيرات منفي بر جنين داشته باشد گزارش نشده است.حتي گزارشي از بيماران سرطاني مداوا شده توسط اين ماده مخصوص مبني بر شدت مضاعف شد حالات سرطاني ارائه نگرديده است.
تــــاريخ حوادث و وقايع مــهم در پزشكي هسته اي :
1896 ¬ هنري بكرل اشعه مرموز ساطع شده از اورانيوم را كشف كرد.
1897 ¬ ماري كوري اين تابش مرموز را راديواكتيوينه ناميد.
1901 ¬ هنــري الكـــسا نــــدر دانــــلوس و يوگن بلاچ ، راديوم را در تماس با ناراحتي پوستي توبركولوز قرار دارند.
1903 ¬ الكــــــســــاندر گراهـــامبل, جاگذاري منبع اورانيوم در داخل و يا نزديكي بافت تومورال را پيشنهاد نمود.
1913 ¬ فــــردريــــك پــــروســچر ، براي اولين بار مطالعه درمان بيماريهاي مختلف را بتوسط تزريق ور يدي اروانيوم را بنيان نهاد.
1924 ¬ جرج. د. هوسي ، كريستينسن و لومـــــهولت ، اولين رديـــــــاب راديواكتيو ( 210 Pb و 210 Bi ) را بر روي حيـــــــوانات آزمايش نمودند.
1932 ¬ ارنست لارنس و استانلي ليوينگستون ، اولين ذره را بدون استفاده از ’’‌ ولـــتاژ هاي بالا و بواسطه شتاب دادن يونهاي نوري توليد نمودند. اين اولين گام در توليد مقادير قابل توجه راديو نوكلو ئيدها بود.
1936 ¬ جان لارنس و برادرش ارنست ، اولين كاربرد كلينيكي راديو نوكلو ئيدهاي خاص را در درمان لوسمي بوسيله P 32 بنيان نهادند.
1937 ¬ جان ليـــــوينگود ، فــرد فيــــــــر برادر و گليــــن سيبورگ ، 59 Fe را كشف كردند.
1939 ¬ اميليو سگره و گلين سيبورگ تكنسيم m 99 را كشف كردند.
1940 ¬ راكفلر ،اولين سيكلو ترون را جهت توليد راديوايزوتوپهاي ويژه پزشكي در دانشگاه واشنگتن اختصاص داد.
1946 ¬ ســـا مو ئل. ام. ســـــدلــــــين لئــــو. د. مارينــــلي و اليــــــنور اشري , يك بيمار با سرطان تيروئيد را با 131 I درمان كردند.
1947 ¬ بنـــديكت كا سن يد راديواكتـــــــيو را جهت تشخيـــــــص و افتراق ندولــــــــهاي بد خيم و خوش خيم تيروئيد بكار برد. 1948 ¬ آزمايشگاه ابت, استــفاده از راديو ايزوتوپها را آغاز نمود.
1950 ¬ ك. آر. كــــريســــپل و جان. پ. استراسلي، سرم آلبومين انساني نشاندار شده با I 131 را براي تصويربرداري از حجم خون داخل قلب استفاده نمودند.
1951 ¬ سازمان دارو و غذاي آمريكا ( FDA ), استفاده از I 131 را براي بيماريهاي تيروئيد تأييد نمود. اين اولين مصوبه FDA در رابطه با راديو ايزوتوپها بود.
1953 ¬ گوردن براونل و اچ. اچ. سويت يك آشكارساز پوزيــــــــتروني را، بر اساس شناسايي فوتـــــونهاي حاصل از پديده فنا و شمارش برخــــوردهاي حاصل ساخت.
1954 ¬ ديويد كول ، يك سيستم ثبت فوتوني را براي اسكنــينگ ( Scanning ) راديو نــــــوكلئيــــــدها اختراع كرد. اين پيشرفت پزشكي هســـــته اي را هم جهت با راديــــــولوژي به سمت پيشرفتهاي بيـــــشتر هدايت نمود
1955 ¬ ركس هاف, ميزان خروجي قلب را با استفاده از سرم آلبومين انساني نشاندار شده با 131 I اندازه گيري نمود.
1958 ¬ هــال انگـــــر ( Hal Anger) دوربين سنتيلا سيون را اختراع نمود. بــــدينوسيله تصويربرداري ديناميك نيز در پزشكي هسته اي مقدور گشت.
1960 ¬ لوئيس. ج. استا نگ و پاؤل( جيم) ريچارد ، دز آگهي فروش ژنراتـــــــــورهاي تكنسيـــم m 99 و ديگر ژنراتـــــورهاي ساخت آزمــــــــايشگاه ملــي بروك هــــــون (Brookhaven) را تبليغ كردند.
تا آن زمان هنوز تكسنيم m 99 در پزشكي هسته اي استفاده نشده بود.
1962 ¬ ديويد كول ،بازسازي تصاوير توموگرافي نشر شده را ابداع نمود. بعدها اين روش SPECT, PET نام گرفت.
تعميم اين روش در راديولوژي همان CT مي باشد.
1963 ¬ FDA , تنظيم ملزومات و قوانين داروهاي جديد مرتبط با راديو داروها را به سازمان انرژي اتمي واگذار نمود.
1969 ¬ سي. ال. ادوارد( ( C.L. Edwards تجمع 67 Ga را در سرطان گزارش نمود.
1970 ¬ FDA , اعلام نمود كه با توجه به كاربردهاي اين مواد، راديـــــــو داروها را مي توان با عنوان دارو خطاب نمود. ايـــــن روند تا ژوئن 1977 كاملاً جا افتاد.
1971 ¬ سازمان پــــزشكي آمريكا , پزشـــكي هسته اي را به عنوان يكي از شاخه هاي طب به رسميت شناخت.
1973 ¬ اچ ويلــــــــيـــــــــام استـــــراس ، تست ورزش را بعنوان اسكن ميوكارد معرفي نمود.
1976 ¬ جان كـــيز اولين دوربين SPECT را طراحي نمود و رونالد جازاك اولين هــد ( Head ) دوربين SPECT را طراحي كرد.
1978 ¬ ديـــــــويـــد گــــــــلدنبـــــــرگ, از آنتي بادي هاي نشاندار شده با مواد راديواكتيو جهت تصويربرداري از تومورها استفاده نمود.
1981 ¬ جــي. پـــــي. مـــچ ( J.P. Mach) آنتي بادي هاي تك كلني نشاندار شده با مواد راديواكتيو را جهت تصـــــويربرداري از تومورها بكار برد.
1982 ¬ استيو لارسون و جف كاراسكو ايلو ،بيـــــــماران سرطاني ملانـــــوماي بد خــــيم را با آنتـــــي بادي هاي تك كلني نشاندار شده با I131 تحت درمان قرار داد.
1989 ¬ FDA , اولـــــين راديو داروي پـوزيترون را جهت تصويربرداري پرفيوزن ملانوما تصويب نمود.
1992 ¬ FDA ,اولين راديو داروي آنتـــي بادي تك كلني را جهت تصــــويربـــرداري از تومور تصويب كرد.
نتيجه گيري
طب هسته اي شاخه اي از پزشكي نوين با تكنولوژي مدرن جديد و پيشرفته پزشكي روز نقش مهمي را در تشخيص و علاج و بهبودي بيماريهاي مختلف ونيز تنظيم برنامه مداوا و معالجه بيمار داشته وايفا مي كند واز امتيازات كار در اين شاخه از پزشكي سهولت در بررسي و آزمايشات پزشكي بر بيمار وعدم وجود اثرات منفي و عوارض جانبي و يا عود يا مضاعف شدن وشدت و يا خسارت حجمي بر بيمار است.

: منابع انگلیسی
1- [http%3A%2F%2Fen.wikipedia.org%2Fwiki%2FNuclear_med icine"]http://en.wikipedia.org/wiki/Nuclear_medicine[/URL]
2- [http%3A%2F%2Fwww.radiologyinfo.org%2Fen%2Finfo.cfm %3Fpg%3D"]http://www.radiologyinfo.org/en/info.cfm?pg=[/URL] gennuclear&bhcp=1
3- [http%3A%2F%2Fwww.snm.org"]http://www.snm.org[/URL]
4- [http%3A%2F%2Fwww.bls.gov%2Foco%2Focos104.htm"]http://www.bls.gov/oco/ocos104.htm[/URL]
گردآورنده : مهندس محمد شهرتی فر
Mo_sh64@yahoo.com