اولين پادشاه مسلمان
عضد الدوله توانست با درايت و تلاش خود خدمات فراواني در تمامي زمينه هاي علمي و عمراني به ايران و اسلام ارائه نمايد. او اولين کسي بود که از سوي خليفه لقب«ملک» دريافت کرد و اولين پادشاه ايراني بعد از اسلام بود که نامش بعد از نام خليفه در خطبه ذکر شد.
اميرابو شجاع فنا خسرو، که به جهت لياقت و کارداني از سوي خليفه المطيع لله لقب "عضدالدوله " را دريافت کرده بود ، علاوه بر پيروزي هاي بزرگ در ميادين نظامي؛ نامي درخشان در عرصه فرهنگ و تمدن ايراني – اسلامي نيز از خود بر جاي گذاشته است. عضد الدوله فرزند رکن الدوله از خاندان زيدي مذهب "آل بويه" از سال 337 ق با جانشيني عمويش رکن الدوله در شيراز ، به طور رسمي وارد عالم سياست شد و به زودي توانست با شکست رقبايش زمام امور خاندان آل بويه را که تا قبل از آن هر کدام بخشي از شرق اسلامي را اداره مي کردند به صورت متمرکز به دست گيرد و حتي تا بغداد و تعويض خليفه هم پيش برود. تا قبل ورود عضد الدوله به بغداد نام ديگر امراي مستقل در مناطق تحت تصرف خودشان به غير از بغداد پس از نام خليفه ذکر مي شد اما خليفه المطيع علاوه بر تمام امتيازات ديگري که براي عضد الدوله در نظر گرفت، براي اولين بار فرمان داد که نام عضد الدوله بعد از نام خليفه در بغداد هم ذکر شود و او را حائز القاب« عضد الدوله»،«تاج المله» و «ملک» کرد. بدين ترتيب عضد الدوله نام خود را به عنوان اولين پادشاه ايراني بعد از اسلام در تاريخ ثبت کرد. همان گونه که اشاره شد، شهرت عضد الدوله صرفا محدود به تهور سياسي و نظامي وي نمي شود؛ عضد الدوله علي رغم علاقه فراوان به تجمل و تشريفات و برگزاري جشن و مراسم عيش و عشرت، از توجه به دانش و دانشمندان و کوشش براي ترويج علم و ادب غافل نمي ماند و خود در کسب معارف آن روزگار، از شعر و ادب گرفته تا هندسه و نجوم ، با دقت و علاقه مي کوشيد.از همين رو بود که گروهي از فرهيختگان عصر، آثار خود را به نام او و يا با اشاره و حمايت او پديد مي آوردند. از دانشمندان بزرگ زمان او مي توان ابوعلي فارسي(علم نحو)، عبدالرحمين صوفي(نجوم)، ابوالفضل بن عميد(سياست) علي بن عباس مجوسي(طب) و شيخ مفيد عالم بزرگ شيعه. بيمارستان عضدي در بغداد که در واقع بازسازي و تجديد بناي بيمارستاني بود که در گذشته تحت نظر محمد بن زکرياي رازي بنا شده بود، کتابخانه بزرگ شيراز و نيز تاسيس مرکزي مشابه بيت الحکمه مامون ،نشانه اي ازعلاقه وي علم دوستي و علم پروري عضد الدوله است. وي بسياري از شهرهاي ايراني زمان ساسانيان در شيراز را بازسازي کرد و سدي معروف به بند امير بر رودخانه کر، بنا کرد. اين امير علم پرور، براي علما در رشته هاي گوناگون مقرري تعيين کرده و آنان را براي تحقيق و تاليف تشويق و ترغيب مي کرد.
عضد الدوله ديلمي حرم امام علي و امام حسين عليهم السلام را بازسازي کرد. براي شهر کربلا از راه‌هاي دور آب جاري آورد و کشاورزي و تجارت شهر را رونق بخشيد. مرقد شريف حضرت ابوالفضل نيز به او مرمت و بازسازي شد.
حکومت آل بويه علاوه بر علم دوستي، حائز ويژگي ديگريست که دوران حکومت اين دودمان را از ديگر مقاطع تاريخ اسلام و ايران متمايز مي سازد. تشيع آل بويه ، به عنوان اولين خاندان حکومت گر شيعه سبب شد که براي اولين بار پس از اسلام، اين شاخه مهم بتواند مجالي براي خود نمايي پيدا کند. اگر چه اميران آل بويه به جهت رعايت مصالح جامعه اسلامي از بر انداختن خلافت اسلامي، و تاسيس يک خلافت شيعه منصرف شدند اما به شيوه بسيار آَشکار و نماياني به تبليغ و ترويج شعاير شيعه در جهان اسلام به خصوص بغداد پرداختند. در همين زمان شيعيان براي برگزاري مراسم مذهبي خود مانند آيين عزاداري امام حسين آزادي عمل پيدا کردند و روز عاشورا از سوي حکومت تعطيل شد. امرا خود در اين مراسم شرکت جسته و براي تعظيم اين روز فراميني صادر کردند.
بقاع متبرکه شيعه نيز مورد توجه قرار گرفته و مورد بازسازي و مرمت قرار گرفت. اوج اين بازسازي نيز در زمان عضدالدوله و پس از ورود وي به بغداد صورت گرفت. وي پس از ورود به بغداد و زيارت از عتبات مقدسه دستور داد تا تمام عمارت آنها را خراب کرده و طبق يک نقشه سنجيده، آستانه کربلا و نجف و کاظميه و سامرا را بنا نمايند. تجديد بناي آستانه سامرا از سال 367 تا 372 قمري – که سال وفات عضد الدوله بويهي است – در نهايت شکوه و جلال و عظمت به اتمام رسيد و اين عظيم ترين عمارتي بود که بر مزار عسکريين بنا گشت و تا عصر حاضر پا برجا مي باشد. وي همچنين حصار محکمي جهت امنيت شهر سامرا بنا کرد و خانه هايي در اطراف آستانه تاسيس نمود و حقوق مستمري جهت خدمه آستانه تعيين کرد و کوشش فراواني در آباداني شهر سامرا به خرج داد و اين همه باعث شد شيعيان از اطراف و اکناف به اين شهر هجرت کنند.
حکومت آل بويه علاوه بر علم دوستي، حائز ويژگي ديگريست که دوران حکومت اين دودمان را از ديگر مقاطع تاريخ اسلام و ايران متمايز مي سازد: تشيع آل بويه
کربلا نيز در زمان او پيشرفت چشمگيري يافت و از نظر سياسي، اقتصادي و مذهبي اهميت فوق‌العاده‌اي يافت. در ساختن بنا‌هاي اطراف حرم کوشش بسيار نمود و قبه حرم را تجديد بنا کردو شيعيان را تشويق به هجرت به شهر کربلا نمود. اين بازسازي حرم مطهر امام حسين در زمان عضد الدوله پس از آن بود که اين حرم مطهر چهار بار مورد تخريب قرار گرفته و بازسازي شده بود..عضدالدوله براي شهر کربلا از راه‌هاي دور آب جاري آورد و کشاورزي و تجارت شهر را رونق بخشيد. مرقد شريف حضرت ابوالفضل نيز به فرمان عضد الدوله مرمت و بازسازي شد.
مرقد شريف امام علي بن ابيطالب که تا پايان دوره امويان، کاملا مخفي و از اسرار شيعيان خاص بود، با راهنمايي هاي امام صادق(ع) مکشوف و اقداماتي براي بناي بارگاه بر آن صورت گرفت. عضد الدوله در زمينه تجديد بناي اين حرم مطهر نيز اقداماتي انجام داد. در واقع ساختماني که عضد الدوله در سال 372ق بر مقبره مطهر امير المومنين بنا کرد، چهارمين بناي اين مکان تا آن زمان به شمار مي رفت. او در شكوه و جلال اين ساختمان سعي فراوان كرده و اموال زيادي صرف نمود و معماران و هنرمندان را از اطراف براي اين كار دعوت كرد. متاسفانه ساختمان مذكور در سال 755ق دچار آتش سوزي گشته و بخشي از آن از بين رفت. تا اين که مجددا در زمان صفويه مورد بازسازي جدي قرار گرفت.
سرانجام اين امير لايق در سال 372ق در 48 سالگي بر اثر بيماري صرع در گذشت . پيکر او ابتدا در بغداد دفن شد ولي اندکي بعد به نجف و کار بارگاه امام علي بن ابيطالب منتقل شد.
زهرا محمدي
تنظيم براي تبيان: اميرمحمد پارسي
گروه جامعه و سياست
منابع:
1- تاريخ خلافت عباسي(از آغاز تا پايان خلافت آل بويه)، احمدرضا خضري
2- دولت عباسيان، محمد سهيل طقوش، ترجمه حجت الله جودکي
3- تاريخ فرهنگ و تمدن اسلامي، فاطمه جان احمدي
پاسخ با نقل قول
علاقه مندی ها (بوک مارک ها)