امر به معروف و نهی از منکر؛ کارسازترین تعامل اجتماعی

[R A H A]

۱) نامگذاری هفته اول ماه محرم‌الحرام به عنوان هفته امر به معروف و نهی ازمنکر، یک نامگذاری با مسما و دارای آثار ماندگاری در عرصه اجتماعی است. چرا که این اقدام فی‌الواقع از این حقیقت ناشی می‌شود که در تفکر شیعی،قیام عاشورا و نهضت خونین حسینی با دو فریضه امر به معروف و نهی از منکربه گونه‌ای عجین شده که هرکدام دیگری را در اذهان تداعی می‌کنند. امر به معروف و نهی از منکر روش پیامبران و شیوه صالحان و فریضه بزرگ الهی است که سایر فرایض به وسیله آن به پا داشته می‌شود و در پرتو آن راهها امن،کسب‌ها حلال، حقوق افراد تامین و زمین‌ها آباد می‌گردد، از دشمنان انتقام گرفته می‌شود و کارها در مسیر صحیح قرار می‌گیرد. هدف خلقت، رسیدن به کمال در سایه سار عبودیت و عروج از نردبان معرفت در راستای لقای خالق هستی است،اما این طی طریق بدان معنا نیست که خداوند سبحان رفع موانع و هموار ساختن راه بندگان به سوی او را وظیفه سالکان طریق حق برنشمارد.

[R A H A]

۲) امر به معروف و نهی از منکر از زاویه دیگر ارزشمندی خود را به ظهور می‌رساند، آنجا که وجوب، دیگر شرایط خاص خود را داراست،بلوغ، استطاعت، نصاب، توانایی؛ اما امر به معروف و نهی از منکر نه محصوردر مکانی خاص است و نه در زمان خاص و در اجرای آن سن و استطاعت شرط نیست. نه فقر، نه سن، نه مریضی، هیچ‌یک او را به تعطیلی نمی‌کشاند و قضا شدنی نیست. شاید اهمیت امر به معروف و نهی از منکر بدان جهت است که منکر هر روزدر هیئت و شکلی خاص با لباس نو، در کلام و سخنی بدیع جلوه می‌کند.
تاکید به امر به معروف بر این اساس است که منکری، معروف جلوه می‌کند. تاکید به امر به معروف بر این اساس است که منکری معروف جلوه نکند. از این‌رو امر به معروف، تکرار نیست، دورنگه داشتن معروف از هرگونه تحریف و تصحیف است.
معروف و منکر هریک نسبت به مخاطب خود درجات و شدت و ضعف دارد همان‌گونه که معروف به انواع فردی و اجتماعی وسیاسی و فرهنگی و اقتصادی تقسیم می‌شود، منکر نیز به فردی، اجتماعی و... تقسیم‌شدنی است.

[R A H A]

۳) بی‌شک کارآمدی هر نهاد اجتماعی و هر نهاد دینی به این مسئله منوط است که به نهادی قانونمند تبدیل شود. بحث قانون در مورد امر به معروف و نهی از منکر اولین سابقه‌اش به بعد از انقلاب اسلامی هنگام تدوین قانون اساسی برمی‌گردد. اصل هشتم قانون اساسی نهاد جدیدی تاسیس کرد که درتاریخ کشور در بعد قانونگذاری بی‌سابقه است.
این اصل مقرر کرد که «در جمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منکر وظیفه‌ای است همگانی و متقابل بر عهده مردم نسبت به یکدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت.» تعیین کیفیت امر به معروف و نهی از منکر در این اصل یعنی اینکه سازمان و نهادی متکفل این دو فریضه بشود. در بین قوانین موجود درکشور جز این اصل قانون اساسی هیچ بحث تصریح‌شده‌ای راجع به نهاد متولی این دو فریضه وجود ندارد که لازم است برای آن چاره‌اندیشی شود.

[R A H A]

۴) در نهضت امام حسین (ع) و قیام عاشورا عوامل متعددیدخالت داشته است که مهمترین آنها اقامه دو فریضه امر به معروف و نهی ازمنکر می‌باشد. یعنی اگر مردم کوفه امام حسین (ع) را به کوفه دعوتنمی‌کردند و بایزید بر بیعت امام با خود اصرار نمی‌کردند، باز امام حسین(ع) نهضت و قیام خود را دنبال می‌کرد. امام حسین (ع) برای اجرای امر بهمعروف و نهی از منکر قیام کرد. این نص کلام خود امام است: «این ما خرجتاشرا و لا بطلا و لا مفسدا و لا ظالما انما خرجت بطلب الاصلاح فی امه جدیاریدان امر به بالمعروف وانهی عن المنکر و اسیر بسیره جدی و ابی علی بنابی طالب علیه‌السلام» (مقتل خوارزمی- ۱۸۸/۱.) امام حسین (ع) یک شخص مصلحبود، روح اصلاح و امر به معروف و نهی از منکر تا لحظه آخر در وجود ایشانمتجلی بود. به قول خودش امر به معروف و نهی از منکر جزء خون و حیاتش شدهبود و امکان نداشت از حسین (ع) جدا شود. بنابراین عنصر امر به معروف و نهیاز منکر به عنوان یک اصل مستقل و یک عامل اساسی در نهضت امام حسین (ع) مطرح می‌باشد.
برای درک بهتر هدف امام حسین (ع) در اجرا و احیای عنصر امر به معروف و نهی از منکر باید به شرایط و اوضاعواحوال آن دوران اشاره شود. شرایط با توجه به سخن امام حسین (ع) در اصلاحامت جدش به نظر می‌رسد که به گونه‌ای جامعه از اسلام راستین فاصله گرفتهبود که صرفا از اسلام جز نام چیز دیگری باقی نمانده بود. حکومت معاویه ویزید یک حکومت جابرانه و ستمگر بود. خشونت در آن به حد اعلی رسیده بود ولحن علی (ع) بر روی منابر به عنوان یک عمل عبادی محسوب می‌شد... آری!
در این شرایط بود که امام حسین(ع) ندا در می‌دهد که اگر دین اسلام و دین جدم به جز با کشته‌شدن من برپانمی‌ماند پس ای شمشیرها مرا دریابید. در حالی که رواج بیش از حد منکرات درعهد خلافت امویان، احیای سنن و ارزش‌های جاهلی، مهجور ماندن اسلام و در یککلام استحاله دین رسول‌الله (ص) به دست خاندان اموی عامل زمینه‌سازشکل‌گیری نهضت عاشورا بود، امام حسین(ع) با هدف وانگیزه اصلاح امت و امربه معروف و نهی از منکر و زنده نگه‌داشتن و پاسداری از سیره رسول‌اللهبرای مقابله با ستم و استبداد یزید بپا خاست.
براین اساس ماهیت نهضت عاشورااحیای اسلام و خط‌مشی امام‌حسین(ع) برای تحقق دین واصلاح است، شهادت بود. چرا که خون امام حسین(ع) و یارانش استمرار و تداوم و بقای اسلام را موجبگردید. آثار انقلاب بزرگ امام حسین(ع) فقط محدود به زمین کربلا و مختص بهروز عاشورا نشد بلکه اسوه و الگویی برای تمام حرکت‌های حق‌طلبانه در تماماعصار و برای تمام نسل‌ها گردید و به عنوان میزان، عذر و بهانه را از همهساقط نمود. امام حسین(ع) نه فقط قیام کرد بلکه چگونه رفتن و زیستن را نیزآموخت، نهضت مردم انقلابی و مسلمان ایران نیز در شرایطی آغاز شد کهزمینه‌های تزلزل در ساختار نظام سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی فراهمگردیده بود.

[R A H A]

۵) حرکت سید الشهدا یک اقدام کاملا سیاسی بود که حضرت(ع) شرعا خود را مکلف به آن می‌دانست. هدف نهایی وفلسفه وجود این قیام، تلاشبرای تشکیل حکومت اسلامی بود و فهم این فلسفه و درک علل قیام، دور ازدسترس و خارج از توان ما نیست. این حرکت، یک اقدام کاملا انتخابی و بهتشخیص خود امام(ره) بود و عملا راه برای سازش با دشمن نیز برای او بازبود. سید الشهدا(ع) در هر حال خود را پیروزی می‌دانست چرا که ملاک پیروزی،انجام تکلیف، مبارزه با ظلم و تلاش برای برپایی حکومت عدل بود.

[R A H A]

۶) به دلیل عدم شناخت معروفها و منکرها در جامعه، مثلاتا وقتی از امر به معروف و نهی از منکر سخن به میان می‌آید، بیشتر ذهن‌ها فقط به سمت این منکر می‌رود که باید نسبت به افرادی که شئون اسلامی را دراماکن عمومی رعایت نمی‌کنند واکنش تند نشان داد!!
واقعیت این است که باید افکارعمومی و جامعه دینی و اخلاقی ‌مان را نسبت به تمام مظاهر معروف و منکر آشناسازیم و حقیقت و حکمت این دو فریضه الهی را به نحوی موثر به همگان آموزشدهیم. در این بین ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر مهمترین کارکردشباید حول این مسئله متمرکز شود که به نسل‌های جوان و سایر مومنین و مومناتتفهیم نماید که سیمای فریضه امر به معروف و نهی از منکر چیزی جز تعهد وعلاقه اشخاص به سلامتی جامعه نیست. بدیهی است که هدف والای سلامتی جامعهتحقق نمی‌یابد مگر با اقدام فایده‌مند، سنجیده، منطقی و منطبق با حقایقشریعت اسلام.
فریضه امر به معروف و نهی از منکرنه به دنبال خشونت‌ورزی است و نه خواهان تذکری است که موجب رنجش خاطر وکینه‌ورزی اشخاص نسبت به یکدیگر شود. امر به معروف و نهی از منکر نشانهعشق انسان به همنوع است. واضح است که عشق، خشونت و زد و خورد و ضرب و جرحو... دایر نمی‌تابد. بنابراین همه موظفند حقیقت شرعی و مطلوب این دو زمینهرا با فرهنگ سازی و جریان سازی به جامعه منتقل کنند. واقعیت آن است که امربه معروف سبب دلگرمی و تقویت افرادکم اراده می‌شود و در برابر نهی از منکرجبران کننده کمبود تقوای برخی از افراد جامعه است. امر به معروف حافظمرزها و حقوق افراد است و نشانه غیر دینی، احساس مسئولیت و مشکلات مردم رامشکلات خویش دانستن است.
امر به معروف و نهی از منکر نوعیقرنطینه، روحی در برابر عیب‌ها و گناهان سرایت کننده است. امر به معروف ونهی از منکر نوعی انضباط اجتماعی است یعنی محدود به تمایلات اشخاص دربرابر مصالح جامعه، با منکراتی چون غیبت کردن تا دروغ‌پردازی و بدرفتاریبا دیگران که همگی جزو منکرات بسیار مذموم هستند گرفته تا سوءظن به دیگرانو پارتی بازی و گرانفروشی و ... باید مبارزه کرد. همه ما موظفیم که درمقابل چنین منکراتی با رعایت اصول، وارد عمل شویم.

[R A H A]

۷) هرچند امر به معروف و نهی از منکر به عنوان هفتمین وهشتمین فرع از فروع دین مطرح شده است، اما وقتی به روایات مراجعه می‌کنیم،میزان وسیع روایت‌های اهل بیت پیرامون آثار آن، ما را به شگفتی وا می‌داردگویی امر به معروف و نهی از منکر نسبت به واجبات دیگر، ویژگی‌های منحصر بهفردی دارد.
حقیقت نیز همین است و این دوفریضه به دلیل نوع کارکرد و تاثیرات شگرفی که از خود بر جای می‌گذارند، ازمقام ممتازی نسبت به دیگر فرایض بر خوردارند و از این رو امر مومنانعلی(ع) از آن به عنوان «افضل الاسال» یاد می‌کنند. فریضه امر به معروف ونهی از منکر در واقع راهکاری برای تضمین اجرای قوانین و فرایض است لذاپیامبر اکرم که قوانین واحکام جدیدی برای بشر آورد، در کنار آن موظف بهامر به معروف و نهی از منکر شد و در برابر کسانی که در پی تخلف از اینقوانین یا تحریف آن بر می‌آمدند، با ابزار امر و نهی ظاهر شد.
همین‌طور معصومان تمام همت خود راصرف اجرای این دو کرده‌اند. بنا به تعبیر ائمه معصومین(ع) هدف اصلی ازاجرای امر به معروف و نهی از منکر برپایی واجبات است که در سایه دعوت بهاسلام با کمک برگرداندن حقوق از دست رفته و... ممکن می‌شود. انتظار می‌روددر هفته احیای امر به معروف ونهی از منکر و به برکت و حرمت ایام ماه محرمالحرام بتوانیم در ریشه‌کنی مظاهر فساد و آسیب‌های اخلاقی اقداماتی موثربه انجام رسانیم.