دفتر اول از مثنوی

[sorna]

دفتر اول مثنوی (ولی عهد ساختن وزیر هر یک امیر را جداجدا)
از مولوی



وانگهانی آن امیران را بخواند
یک‌بیک تنها بهر یک حرف راند گفت هر یک را بدین عیسوی
نایب حق و خلیفه‌ی من توی وان امیران دگر اتباع تو
کرد عیسی جمله را اشیاع تو هر امیری کو کشد گردن بگیر
یا بکش یا خود همی دارش اسیر لیک تا من زنده‌ام این وا مگو
تا نمیرم این ریاست را مجو تا نمیرم من تو این پیدا مکن
دعوی شاهی و استیلا مکن اینک این طومار و احکام مسیح
یک بیک بر خوان تو بر امت فصیح هر امیری را چنین گفت او جدا
نیست نایب جز تو در دین خدا هر یکی را کرد او یک‌یک عزیز
هرچه آن را گفت این را گفت نیز هر یکی را او یکی طومار داد
هر یکی ضد دگر بود المراد متن آن طومارها بد مختلف
همچو شکل حرفها یا تاالف حکم این طومار ضد حکم آن
پیش ازین کردیم این ضد را بیان

[sorna]

(کشتن وزیر خویشتن را در خلوت)
از مولوی



بعد از آن چل روز دیگر در ببست
خویش کشت و از وجود خود برست چونک خلق از مرگ او آگاه شد
بر سر گورش قیامتگاه شد خلق چندان جمع شد بر گور او
مو کنان جامه‌دران در شور او کان عدد را هم خدا داند شمرد
از عرب وز ترک و از رومی و کرد خاک او کردند بر سرهای خویش
درد او دیدند درمان جای خویش آن خلایق بر سر گورش مهی
کرده خون را از دو چشم خود رهی

[sorna]

(طلب کردن امت عیسی علیه‌السلام از امراکی ولی عهد از شما کدامست)
از مولوی



بعد ماهی خلق گفتند ای مهان
از امیران کیست بر جایش نشان تا به جای او شناسیمش امام
دست و دامن را به دست او دهیم چونک شد خورشید و ما را کرد داغ
چاره نبود بر مقامش از چراغ چونک شد از پیش دیده وصل یار
نایبی باید ازومان یادگار چونک گل بگذشت و گلشن شد خراب
بوی گل را از که یابیم از گلاب چون خدا اندر نیاید در عیان
نایب حق‌اند این پیغامبران نه غلط گفتم که نایب با منوب
گر دو پنداری قبیح آید نه خوب نه دو باشد تا توی صورت‌پرست
پیش او یک گشت کز صورت برست چون به صورت بنگری چشم تو دوست
تو به نورش در نگر کز چشم رست نور هر دو چشم نتوان فرق کرد
چونک در نورش نظر انداخت مرد ده چراغ ار حاضر آید در مکان
هر یکی باشد بصورت غیر آن فرق نتوان کرد نور هر یکی
چون به نورش روی آری بی‌شکی گر تو صد سیب و صد آبی بشمری
صد نماند یک شود چون بفشری در معانی قسمت و اعداد نیست
در معانی تجزیه و افراد نیست اتحاد یار با یاران خوشست
پای معنی‌گیر صورت سرکشست صورت سرکش گدازان کن برنج
تا ببینی زیر او وحدت چو گنج ور تو نگدازی عنایتهای او
خود گدازد ای دلم مولای او او نماید هم به دلها خویش را
او بدوزد خرقه‌ی درویش را منبسط بودیم یک جوهر همه
بی‌سر و بی پا بدیم آن سر همه یک گهر بودیم همچون آفتاب
بی گره بودیم و صافی همچو آب چون بصورت آمد آن نور سره
شد عدد چون سایه‌های کنگره گنگره ویران کنید از منجنیق
تا رود فرق از میان این فریق شرح این را گفتمی من از مری
لیک ترسم تا نلغزد خاطری نکته‌ها چون تیغ پولادست تیز
گر نداری تو سپر وا پس گریز پیش این الماس بی اسپر میا
کز بریدن تیغ را نبود حیا زین سبب من تیغ کردم در غلاف
تا که کژخوانی نخواند برخلاف آمدیم اندر تمامی داستان
وز وفاداری جمع راستان کز پس این پیشوا بر خاستند
بر مقامش نایبی می‌خواستند

[sorna]

(منازعت امرا در ولی عهدی)
از مولوی



یک امیری زان امیران پیش رفت
پیش آن قوم وفا اندیش رفت گفت اینک نایب آن مرد من
نایب عیسی منم اندر زمن اینک این طومار برهان منست
کین نیابت بعد ازو آن منست آن امیر دیگر آمد از کمین
دعوی او در خلافت بد همین از بغل او نیز طوماری نمود
تا برآمد هر دو را خشم جهود آن امیران دگر یک‌یک قطار
برکشیده تیغهای آبدار هر یکی را تیغ و طوماری به دست
درهم افتادند چون پیلان مست صد هزاران مرد ترسا کشته شد
تا ز سرهای بریده پشته شد خون روان شد همچو سیل از چپ و راست
کوه کوه اندر هوا زین گرد خاست تخمهای فتنه‌ها کو کشته بود
آفت سرهای ایشان گشته بود جوزها بشکست و آن کان مغز داشت
بعد کشتن روح پاک نغز داشت کشتن و مردن که بر نقش تنست
چون انار و سیب را بشکستنست آنچ شیرینست او شد ناردانگ
وانک پوسیده‌ست نبود غیر بانگ آنچ با معنیست خود پیدا شود
وانچ پوسیده‌ست او رسوا شود رو بمعنی کوش ای صورت‌پرست
زانک معنی بر تن صورت‌پرست همنشین اهل معنی باش تا
هم عطا یابی و هم باشی فتی جان بی‌معنی درین تن بی‌خلاف
هست همچون تیغ چوبین در غلاف تا غلاف اندر بود باقیمتست
چون برون شد سوختن را آلتست تیغ چوبین را مبر در کارزار
بنگر اول تا نگردد کار زار گر بود چوبین برو دیگر طلب
ور بود الماس پیش آ با طرب تیغ در زرادخانه‌ی اولیاست
دیدن ایشان شما را کیمیاست جمله دانایان همین گفته همین
هست دانا رحمة للعالمین گر اناری می‌خری خندان بخر
تا دهد خنده ز دانه‌ی او خبر ای مبارک خنده‌اش کو از دهان
می‌نماید دل چو در از درج جان نامبارک خنده‌ی آن لاله بود
کز دهان او سیاهی دل نمود نار خندان باغ را خندان کند
صحبت مردانت از مردان کند گر تو سنگ صخره و مرمر شوی
چون به صاحب دل رسی گوهر شوی مهر پاکان درمیان جان نشان
دل مده الا به مهر دلخوشان کوی نومیدی مرو اومیدهاست
سوی تاریکی مرو خورشیدهاست دل ترا در کوی اهل دل کشد
تن ترا در حبس آب و گل کشد هین غذای دل بده از همدلی
رو بجو اقبال را از مقبلی

[sorna]

بود در انجیل نام مصطفی

آن سر پیغامبران بحر صفا


بود ذکر حلیه‌ها و شکل او

بود ذکر غزو و صوم و اکل او


طایفهٔ نصرانیان بهر ثواب

چون رسیدندی بدان نام و خطاب


بوسه دادندی بر آن نام شریف

رو نهادندی بر آن وصف لطیف


اندرین فتنه که گفتیم آن گروه

ایمن از فتنه بدند و از شکوه


ایمن از شر امیران و وزیر

در پناه نام احمد مستجیر


نسل ایشان نیز هم بسیار شد

نور احمد ناصر آمد یار شد


وان گروه دیگر از نصرانیان

نام احمد داشتندی مستهان


مستهان و خوار گشتند از فتن

از وزیر شوم‌رای شوم‌فن


هم مخبط دینشان و حکمشان

از پی طومارهای کژ بیان


نام احمد این چنین یاری کند

تا که نورش چون نگهداری کند


نام احمد چون حصاری شد حصین

تا چه باشد ذات آن روح‌الامین


بعد ازین خون‌ریز درمان ناپذیر

کاندر افتاد از بلای آن وزیر

[sorna]

یک شه دیگر ز نسل آن جهود

در هلاک قوم عیسی رو نمود


گر خبر خواهی ازین دیگر خروج

سوره بر خوان واسما ذات البروج


سنت بد کز شه اول بزاد

این شه دیگر قدم بر وی نهاد


هر که او بنهاد ناخوش سنتی

سوی او نفرین رود هر ساعتی


نیکوان رفتند و سنتها بماند

وز لئیمان ظلم و لعنتها بماند


تا قیامت هرکه جنس آن بدان

در وجود آید بود رویش بدان


رگ رگست این آب شیرین و آب شور

در خلایق می‌رود تا نفخ صور


نیکوان را هست میراث از خوشاب

آن چه میراثست اورثنا الکتاب


شد نیاز طالبان ار بنگری

شعله‌ها از گوهر پیغامبری


شعله‌ها با گوهران گردان بود

شعله آن جانب رود هم کان بود


نور روزن گرد خانه می‌دود

زانک خور برجی به برجی می‌رود


هر که را با اختری پیوستگیست

مر ورا با اختر خود هم‌تگیست


طالعش گر زهره باشد در طرب

میل کلی دارد و عشق و طلب


ور بود مریخی خون‌ریزخو

جنگ و بهتان و خصومت جوید او


اخترانند از ورای اختران

که احتراق و نحس نبود اندر آن


سایران در آسمانهای دگر

غیر این هفت آسمان معتبر


راسخان در تاب انوار خدا

نه به هم پیوسته نه از هم جدا


هر که باشد طالع او زان نجوم

نفس او کفار سوزد در رجوم


خشم مریخی نباشد خشم او

منقلب رو غالب و مغلوب خو


نور غالب ایمن از نقص و غسق

درمیان اصبعین نور حق


حق فشاند آن نور را بر جانها

مقبلان بر داشته دامانها


و آن نثار نور را وا یافته

روی از غیر خدا برتافته


هر که را دامان عشقی نابده

زان نثار نور بی بهره شده


جزوها را رویها سوی کلست

بلبلان را عشق با روی گلست


گاو را رنگ از برون و مرد را

از درون جو رنگ سرخ و زرد را


رنگهای نیک از خم صفاست

رنگ زشتان از سیاهابهٔ جفاست


صبغة الله نام آن رنگ لطیف

لعنة الله بوی این رنگ کثیف


آنچ از دریا به دریا می‌رود

از همانجا کامد آنجا می‌رود


از سر که سیلهای تیزرو

وز تن ما جان عشق آمیز رو

[sorna]

آن جهود سگ ببین چه رای کرد

پهلوی آتش بتی بر پای کرد


کانک این بت را سجود آرد برست

ور نیارد در دل آتش نشست


چون سزای این بت نفس او نداد

از بت نفسش بتی دیگر بزاد


مادر بتها بت نفس شماست

زانک آن بت مار و این بت اژدهاست


آهن و سنگست نفس و بت شرار

آن شرار از آب می‌گیرد قرار


سنگ و آهن زآب کی ساکن شود

آدمی با این دو کی ایمن بود


بت سیاهابه‌ست در کوزه نهان

نفس مر آب سیه را چشمه دان


آن بت منحوت چون سیل سیاه

نفس بتگر چشمه‌ای بر آب راه


صد سبو را بشکند یکپاره سنگ

و آب چشمه می‌زهاند بی‌درنگ


بت‌شکستن سهل باشد نیک سهل

سهل دیدن نفس را جهلست جهل


صورت نفس ار بجویی ای پسر

قصهٔ دوزخ بخوان با هفت در


هر نفس مکری و در هر مکر زان

غرقه صد فرعون با فرعونیان


در خدای موسی و موسی گریز

آب ایمان را ز فرعونی مریز


دست را اندر احد و احمد بزن

ای برادر وا ره از بوجهل تن

[sorna]

یک زنی با طفل آورد آن جهود

پیش آن بت و آتش اندر شعله بود


طفل ازو بستد در آتش در فکند

زن بترسید و دل از ایمان بکند


خواست تا او سجده آرد پیش بت

بانگ زد آن طفل انی لم امت


اندر آ ای مادر اینجا من خوشم

گر چه در صورت میان آتشم


چشم‌بندست آتش از بهر حجاب

رحمتست این سر برآورده ز جیب


اندر آ مادر ببین برهان حق

تا ببینی عشرت خاصان حق


اندر آ و آب بین آتش‌مثال

از جهانی کآتش است آبش مثال


اندر آ اسرار ابراهیم بین

کو در آتش یافت سرو و یاسمین


مرگ می‌دیدم گه زادن ز تو

سخت خوفم بود افتادن ز تو


چون بزادم رستم از زندان تنگ

در جهان خوش‌هوای خوب‌رنگ


من جهان را چون رحم دیدم کنون

چون درین آتش بدیدم این سکون


اندرین آتش بدیدم عالمی

ذره ذره اندرو عیسی‌دمی


نک جهان نیست‌شکل هست‌ذات

و آن جهان هست شکل بی‌ثبات


اندر آ مادر بحق مادری

بین که این آذر ندارد آذری


اندر آ مادر که اقبال آمدست

اندر آ مادر مده دولت ز دست


قدرت آن سگ بدیدی اندر آ

تا ببینی قدرت و لطف خدا


من ز رحمت می‌کشانم پای تو

کز طرب خود نیستم پروای تو


اندر آ و دیگران را هم بخوان

کاندر آتش شاه بنهادست خوان


اندر آیید ای مسلمانان همه

غیر عذب دین عذابست آن همه


اندر آیید ای همه پروانه‌وار

اندرین بهره که دارد صد بهار


بانگ می‌زد درمیان آن گروه

پر همی شد جان خلقان از شکوه


خلق خود را بعد از آن بی‌خویشتن

می‌فکندند اندر آتش مرد و زن


بی‌موکل بی‌کشش از عشق دوست

زانک شیرین کردن هر تلخ ازوست


تا چنان شد کان عوانان خلق را

منع می‌کردند کآتش در میا


آن یهودی شد سیه‌رو و خجل

شد پشیمان زین سبب بیماردل


کاندر ایمان خلق عاشق‌تر شدند

در فنای جسم صادق‌تر شدند


مکر شیطان هم درو پیچید شکر

دیو هم خود را سیه‌رو دید شکر


آنچ می‌مالید در روی کسان

جمع شد در چهرهٔ آن ناکس آن


آنک می‌درید جامهٔ خلق چست

شد دریده آن او ایشان درست

[sorna]

آن دهان کژ کرد و از تسخر بخواند

مر محمد را دهانش کژ بماند


باز آمد کای محمد عفو کن

ای ترا الطاف و علم من لدن


من ترا افسوس می‌کردم ز جهل

من بدم افسوس را منسوب و اهل


چون خدا خواهد که پردهٔ کس درد

میلش اندر طعنهٔ پاکان برد


ور خدا خواهد که پوشد عیب کس

کم زند در عیب معیوبان نفس


چون خدا خواهد که‌مان یاری کند

میل ما را جانب زاری کند


ای خنک چشمی که آن گریان اوست

وی همایون دل که آن بریان اوست


آخر هر گریه آخر خنده‌ایست

مرد آخربین مبارک بنده‌ایست


هر کجا آب روان سبزه بود

هر کجا اشکی روان رحمت شود


باش چون دولاب نالان چشم تر

تا ز صحن جانت بر روید خضر


اشک خواهی رحم کن بر اشک‌بار

رحم خواهی بر ضعیفان رحم آر