تاریخچه ضریح مطهر
ضریح افسونگر نگاه ها، رمز آشنایی ها ، محرم رازها، برق چشم ها و تکیه گاه دست ها و سرزمین اشک هاست. ضریح چشم انداز نگاه هاى مشتاقی است که دل هاى آگاه، از پنجره هاى آن، افق دور دست آشنایى و صمیمت را می نگرند. ضریح منظر جان هاى امیدوارى است که دیدگان، از وراى آن فروغ سپیده دمان روشنى و رهایى را می بینند. دست هاى نیاز، به سوى ضریح قامت می بندند و در پنجره هاى آن خود را به توسل و طلب قفل می زنند. دیدگان خسته به درخشش پر فروغ آن جلا می یابند و دل ها به جذبه پر کشش آن بر می آشوبند . در برابر ضریح این مرز پیوند با ملکوت، دیوارهاى پیوند با ملکوت، دیوارهاى جدایى همه به یک باره فرو می ریزد و دل ها عقده می گشایند و نا گفتنی ترین سخنان خویش را در هاله هایى از رمز و راز با امام و مقتدای خویش در میان می گذارند. به راستى چه توانى و کدامین قلم و بیانى است که بتواند ضریح را توصیف کند و از این رمز دلدادگى و صمیمیت و یگانگى ، سخن ساز کند. من هم چون دیگر نویسندگانى که تنها قامت ضریح را دیده اند و به توصیف آن پرداخته اند تا حد توان به تشریح ضریح و تاریخ آن و ضریح هاى ساخته شده و ابعاد فنى و هنرى آنها می پردازیم.
روشن نمودن این مطلب که از کدام زمان و دورانى ضریح شکل کنونى را یافت و بدین صورت ساخته و پرداخته شده است، به دلیل عدم وجود مستندات تاریخى و اختلاف گفته ها و ابهامات موجود در منابع و مآخذ تقریبا میسر نیست. ساخت ضریح هم چون هر پدیده و مصنوع دست انسان از مرحله اى آغاز شده و با گذشت زمان سیر تحول و روند تکاملى خود را طى کرده تا به صورت فعلى رسیده است. می توان گفت سنگ بناى ضریح ، همان سنگ مرقد نخستین، که براى تعیین مدفن منور امام ، بر زمین نصب شده بوده است. از زمان صفویه تا کنون تعداد چهار ضریح بر مرقد منور امام جاى گرفته است :
ضریح اول : اولین ضریح، ضریحى چوبى و تسمه هاى فلزى ، با پوشش طلا و نقره بوده است که در اواسط قرن دهم یعنى در دوران شاه طهماسب صفوى به سال 957 ه.ق ساخته و بر روى صندوقچه چوبى نصب شده است. در کتیبه دور این ضریح سوره « هل اتى » به خط ثلث شیوا مکتوب بوده و در کتیبه طلایى سر در ضریح ، تاریخ نصب آن ضریح به این شرح نوشته بوده است : به توفیق الهى و تأیید پناهى و ائمه معصومین صلواة الله علیهم اجمعین، طهماسب بن اسماعیل از صفوى موضع این محجر طلا در این موضع عرش اعتلا موفق و مؤید گردید. (سنه 957)
در سال 998 عبد المؤمن خان ازبک، پس از قتل عام مردم خواهان، ما یملک و اموال آنان را به یغما می برد، در این غارت بخشى از اموال آستان مقدس هم چون قندیل هاى طلا ، کتب و قرآن هاى نفیس خطى از جمله قطعه الماس و به درشتى یک تخم مرغ و میل طلایى که به فرمان شاه طهماسب بر فراز ضریح مطهر نصب بوده است همراه تعدادى از فرش هاى آستان مقدس به تاراج و به هرات و بخارا برده می شود . در سال 1311 که صندوق طلاى مرقد منور عوض می شود ، به دلیل فرسودگى پایه ها ، ضریح مذکور برچیده شده ، طلا و نقره و جواهرات آن از چوبها جدا و به خزانه مقدس منتقل می شود.
ضریح دوم : ضریح مرصع فولادى، معروف به ضریح نگین نشان است، که در سال 1160 ه.ق به آستانه مقدس تقدیم و نصب شده است. بر اساس شواهد تاریخى ، واقف ضریح ، شاهرخ فرزند رضا قلى میرزا فرزند نادرشاه افشار و نوه شاه سلطان حسین صفوى است. ضریح نگین نشان که اکنون در زیر ضریح کنونى جاى دارد از فولاد ساخته شده داراى قبه هاى مزین به یاقوت و زمرد است ، بر هر یک از قبه هاى مربع مشبک آن که تقریبا به دو هزار قبه می رسد روى صفحه طلاى ضخیمى چهار قطعه یاقوت و یک زمرد نصب شده است. در کتیبه اى که بالاى در ورودى ضریح به خط نستعلیق وجود دارد چنین آمده است : « نیاز رحمت ایزد مستعان و تراب اقدام زوار این آستان ملک پاسبان ، سبط سلطان نادر شاهرخ شاه الحسینى الموسوى الصفوى بهادر خان بوقف و نصب این ضریح و قبه هاى مرصع چهار گوشه ضریح مقدس مبارک موفق گردید، سنه 1160 قمرى». در زمان تولیت میرزا سعید خان براى مصون ماندن نذورات و جواهرات داخل ضریح مطهر شبکه و پوشش مطلایى روى ضریح منور قرار می گیرد.
ضریح سوم : در عصر سلطنت فتحعلى شاه قاجار ضریحى فولادى و ساده به ابعاد 3*4 و ارتفاع 2 متر، ساخته و روى ضریح نگین نشان نصب مىشود. سقف این ضریح با چوب هایى که با ورق طلا، طلاب کوب شده بود پوشش یافت، و در طرف پایین پاى مبارک در مرصع تقدیمى فتحعلى شاه قاجار نصب شده بود. یک طوق طلاى جواهر نشان در وسط و دو گل جواهر نشان در دو طرف آن قرار داشت، این ضریح تا پایان نیابت تولیت دکتر سید فخر الدین شادمان بر جا بود. در سال 1330 شمسى نائب تولیت وقت آقاى سید جلال الدین تهرانى تصمیم می گیرد که این ضریح را برچیده و به جاى آن ضریحى از طلا و نقره ساخته نصب کند، نقشه هاى اجرایى و مقدمات کار آماده می شود. اما به دلیل دگرگونى اوضاع عمومى و اجتماعى کشور کار معوق می ماند .
ضریح چهارم : چهارمین ضریح به نام ضریح طلا و نقره معروف به (شیر و شکر) است که در سال 1338 خورشیدى ساخته شده و پس از برداشتن ضریح سوم و انتقال آن به موزه روى ضریح نگین نشان نصب می شود و اکنون بر روى سقف ضریح از داخل این دو بیتى نوشته شده:
هاتفى وصف این ضریح بگفت
عجز الصانعون عن صفتک
بهر تاریخ دور معنى سفت
ما عرفناک حق معرفتک
که به حساب ابجد از مجموع حروف مصراع چهارم عدد 1379 ق بدست می آید که تاریخ نصب ضریح می باشد.
ضریح پنجم : ضریحى است یک پارچه و داراى صلابت و استحکام و تمامى گلبرگ ها و نقشه هائى که در آن به کار رفته است داراى بار فکرى و فرهنگى و منتقل کننده پیام نظام مقدس جمهورى اسلامى است. ضریح جدید، زیور سوره مبارکه یاسین و هل اتى و اسماء و صفات الهى و با خط بسیار زیبایى آراسته شده است و قسمت داخلى آن نیز تماما خاتم کارى اصل است، در ضریح جدید مجموعه ایى از اصلی ترین و بدیعترین آفرینش هاى هنر اسلامى به کار رفته و برگ زرینى است در تاریخ انقلاب اسلامى . کار ساخت آن پس از پنج سال مطالعه و تحقیق و ارایه طرح هاى مختلف از اواخر سال 72 آغاز شد و نصب آن همزمان با آخرین غبار روبى که در تاریخ 21/10/79 انجام شد آغاز گردید و چهل روز به طول انجا
مید . 
پاسخ با نقل قول
علاقه مندی ها (بوک مارک ها)