مصادیق آیه تطهیر

[R A H A]

قرآن در بخشی از آیات سوره احزاب ابعاد شخصیت حقوقی همسران رسول الله صلی الله علیه و آله را مورد توجه قرار داده است و در میان این بخش از سخن،بیان رسایی در مورد مقام رفیع عترت رسول الله صلی الله علیه و آله دارد.

روی سخن قرآن پیش و پس از آیه تطهیر همسران حضرت است،لیکن ناگاه روی سخن تغییر پیدا می‌کند و در بین مخاطب خویش را عترت و اهل بیت قرار داده به آن‌ها می‌فرماید خدای سبحان اراده کرده است که هر گونه رجس و پلیدی را از دامن عترت زدوده و آنان را نوعی پاکیزه و مطهر گرداند:
إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیرًا (احزاب، 33)
.«خدای سبحان اراده نموده است که هر نوع آلودگی را از شما اهل بیت زدوده و شما را پاک و مطهر نماید.»

[R A H A]

معنای رجس

معنای رجس پلیدی و آلودگی است و مسلم منظور آلودگی‌های اعتقادی و معنوی می‌باشد،نه آلودگی ظاهری که با آب قابل شستشو است ؛
زیرا تطهیر از آلودگی ظاهری به وسیله آب از هر کس ساخته است.
افزون بر این که شواهد روایی منظور از رجس را هر نوع آلودگی و گناه عنوان می‌نماید :انا و اهل بیتی مطهرون من الذنوب (در المنثور،ج 5،ص .198) «من و اهل بیتم از گناه پاک هستیم».

مصادیق آیه تطهیر

در این که مصداق آیه تطهیر، زنان پیامبر یا زنان ایشان و اهل کساء یا تنها اهل کساء باشد، سه نظر است:
1) زنان پیامبر(صلی الله علیه وآله) که تنها مصداق آیه می‌باشند:
این قول اگر چه به عنوان دیدگاه مستقل گروهی از علمای اهل سنت مطرح شده است، اما بررسی کتب علمای عامه، ما را به این نتیجه می‌رساند که ذکر این قول در کتب اهل سنت از یک نقل قول فراتر نرفته است.
لذا می‌بینیم بیشتر مفسران اهل سنت در تفاسیر خویش یا عمدتاً این قول را بدون هیچ گونه نظر و گزینشی در کنار سایر اقوال آورده‌اند، یا این که پس از ذکر این قول خود نیز در رد آن دلایلی ذکر کرده و قول دوم را اختیار کرده‌اند.
ابوحیان می‌گوید: آنان که می‌گویند آیه مختص به ازواج است گفته آنان چندان نیکو نیست، اگر چنین بود باید می‌فرمود «عنکنّ». [1]

این نظریه با دو مشکل محتوایی روبرو است:

الف) تعابیر و الفاظ آیه:
یکی از اشکالات مهم و اساسی، پذیرش این دیدگاه، تعابیر و الفاظ آیه تطهیر است که با مصداق بودن ازدواج همگونی ندارد و مهم‌ترین مورد آن وجود ضمیر مذکور در آیه است.
با توجه به این که در آیات قبل و بعد که راجع به ازواج است، بیست ضمیر مؤنث وجود دارد، اگر مراد از این بخش آیه نیز ازواج بودند، باید به جای «عنکم» و «یطهرکم»، «عنکن» و «یطهرکن» گفته می‌شد.

[R A H A]

ب) لحن آیه:
لحن آیه تطهیر، حاکی از عنایت و محبت است، اما در دسته آیات مربوط به همسران پیامبر، خداوند با لحنی عتاب آمیز سخن می‌گوید. لذا نمی‌توان این گروه را یکی دانست و پذیرفت که خداوند با یک گروه با دو زبان مختلف سخن می‌گوید.

2) زنان پیامبر و اصحاب کساء مراد آیه هستند: بسیاری از محدثان و مفسران اهل سنت چون با روایات «کساء» (پنج تن آل عبا) روبرو شدند، این عقیده را ابراز کرده‌اند که مصداق آیه، زنان پیامبر و اصحاب کساء هستند.
این گروه همانند گروه قبل به دلایلی از جمله سیاق اقرار گرفتن آیه در بین آیات ازواج آیه را شامل زنان پیامبر نیز، دانسته‌اند.
علامه‌ی طباطبایی در ردّ این دلیل می‌فرمایند:
«همه حرف در این است که آیا، آیه‌ی مورد بحث، متصل به آن آیات و تتمه آن‌هاست یا خیر؟
چون روایاتی که به آن‌ها اشاره شد این را منکر است، «روایات مربوط به ماجرای کسا» و می‌فرماید: آیه مورد بحث به تنهایی و در یک واقعه خاص نازل شده است و حتی در بین این هفتاد روایت یک روایت وجود ندارد که بگوید این آیه به دنبال آیات مربوط به همسران نازل شده است و حتی احدی از مفسرین هم این حرف را نزده‌اند.

حتی گفته‌اند آیه مختص همسران رسول خدا است، نگفته‌اند آیه در ضمن آن آیات نازل شده است، پس آیه از جهت نزول جزء آیات مربوط به همسران رسول خدا و متصل به آن‌ها نیست، حال یا به دستور رسول خدا دنبال آن آیات قرار گرفته است یا این که بعد از رحلت رسول خدا اصحاب پیامبر در هنگام تألیف آیات قرآنی، آن را آن جا نوشته‌اند و مؤید این احتمال این است که اگر جمله مورد بحث، یعنی آیه تطهیر از آیه‌ی 33 حذف شود ابتدای آیه که وَقَرْنَ فِی بُیُوتِكُنَّ آغاز می‌شود با قسمت بعدی وَاذْكُرْنَ مَا یُتْلَى فِی بُیُوتِكُنَّ کمال انسجام و اتصال را دارد؛ پس معلوم می‌شود که جمله مورد بحث نسبت به ما قبل و ما بعد خود نظیر آیه الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ ... [2]
است که در وسط آیات مربوط به خوردنی‌های حرام است و ظاهراً ارتباطی با هم ندارند»[3].

[R A H A]

دلایل ردّ قول دوم:


الف) اخبار و روایات می‌رساند که آیه‌ی تطهیر، زنان پیامبر را در بر نمی‌گیرد. روایات با صراحت تمام بیان می‌دارد پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) از ورود ام‌سلمه و در برخی روایات عایشه، به زیر عبا جلوگیری کرد.
در یکی از این روایت‌ها آمده است: ام سلمه گفت: ای رسول خدا! آیا من از اهل بیت تو نیستم؟ فرمود: تو پایان خوشی داری. تو از همسران پیامبری»[4].
ب ) صالح‌ترین فرد برای معرفی اهل‌بیت(علیه السلام) خود پیامبر(صلی الله علیه وآله) هستند و در این باره روایات متواتری در میان شیعه و سنی نسبت به شمول آیه در شأن پنج تن(علیه السلام) وارد شده و پیامبر(صلی الله علیه وآله) در موارد متعددی تصریح نموده‌اند که اهل‌بیت(علیه السلام) چه کسانی هستند، از جمله روایات معتبر است که پیامبر(صلی الله علیه وآله) به مدت شش یا هشت ماه همه روزه از کنار خانه فاطمه(سلام الله علیها) می‌گذشتند و به اهل آن خانه (علی(علیه السلام)، فاطمه(سلام الله علیها)، حسن و حسین(علیه السلام)) سلام می‌دادند و می‌فرمودند: «السلام علیک یا اهل‌البیت».

ج ) هیچ یک از همسران پیامبر حتی عایشه که همواره خود را ام‌المؤمنین می‌خواند ادعا نکرده‌اند که جزو اهل‌بیت(علیه السلام) می‌باشند بلکه آن را بر اساس روایات وارده در صحیح بخاری و مسلم که از معتبرترین کتب اهل سنت است رد نموده‌اند و بسیار شگفت‌انگیز است اگر کسی آیه را شامل آنان بداند.

د ) اراده مذکور در آیه اراده تکوینی است و مفاد آن عصمت است، در جایی که علمای اهل تسنن وجود برخی از لغزش‌ها مانند: مخالفت عملی عایشه با آیه «و قرن فی بیوتکن» در جنگ جمل را قبول دارند، لیکن نسبت به چهارده معصوم هیچ‌کس حتی آنان که عصمت را قبول ندارند اندک گناه و خطایی از آنان نقل ننموده‌اند.
3) اصحاب کساء، تنها مصداق آیه هستند: طبق سومین دیدگاه، به دلیل نصوص فراوان و رد نظریه‌های پیشین، اصحاب کساء، تنها مصداق آیه هستند. گرچه این قول، قول علمای شیعه محسوب می‌شود، اما چنان که گذشت، کمتر مفسری از اهل سنت، بر شمول آیه تطهیر بر اهل کساء تردید دارد. بلکه تردید آنان در شمول آیه بر زنان پیامبر است.


پی نوشت ها :

[1] - البحر المحیط، ابی حیان، ج 7، ص 224
[2] - مائده، آیه 3
[3] - المیزان، علامه طباطبایی، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی ،ج 16، ص 327
[4] - الدر المنثور، سیوطی، ج 6، ص 604

فرآوری : زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان

منابع :

سایت حوزه
امام علی(علیه السلام) الگوی زندگی ؛حبیب الله احمدی