دیوان اشعار سیف فرغانی

در شهر اگر زمانی آن خوش پسر برآید

از هر دلی و جانی سوزی دگر برآید


در آرزوی رویش چندین عجب نباشد

گر آفتاب ازین پس پیش از سحر برآید


چون سایه نور ندهد بر اوج بام گردون

بی نردبان مهرش خورشید اگر برآید


گر بر زمین بیفتد آب دهان یارم

از بیخ هر نباتی شاخ شکر برآید


از بهر چون تو دلبر در پای چون تو گوهر

از ابر در ببارد وز خاک زر برآید


گفتم که آب چشمم بر روی خشک گردد

چون بر گل عذارش ریحان تر برآید


من آن گمان نبردم کز خط دود رنگش

چون شمع هر زمانم آتش به سر برآید


جسم برهنه رو را شرط است اگر نپوشد

آنرا که دوست چون گل بی‌جامه در برآید


دامن به دست چون من بی‌طالعی کی افتد

آنرا که از گریبان شمس و قمر برآید


باری به چشم احسان در سیف بنگر ای جان

تا کار هر دو کونش ز آن یک نظر برآید

بیا که بی‌تو مرا کار بر نمی‌آید

مهم عشق تو بی‌یار بر نمی‌آید


مرا به کوی تو کاری فتاد، یاری ده

که جز به یاری تو کار بر نمی‌آید


مقام وصل بلند است و من برو نرسم

سگش چو گربه به دیوار بر نمی‌آید


از آن درخت که در نوبهار گل رستی

به بخت بنده به جز خار بر نمی‌آید


چو شغل عشق تو کاری چو موی باریک است

از آن چو موی به یکبار بر نمی‌آید


به آب چشم برین خاک در نهال امید

بسی نشاندم و بسیار برنمی‌آید


سزد که مزرعه را تخم نو کنم امسال

که آنچه کاشته‌ام پار، بر نمی‌آید


ز ذکر شوق خمش باش سیف فرغانی

که آن حدیث به گفتار بر نمی‌آید


میان عاشق و معشوق بعد ازین کاری‌ست

که آن به گفتن اشعار بر نمی‌آید

حدیث عشق در گفتن نیاید

چنین در هیچ در سفتن نیاید


ز زید و عمرو مشنو کاین حکایت

چو واو عمرو در گفتن نیاید


جمال عشق خواهی جان فدا کن

که هرگز کار جان از تن نیاید


شعاع روی او را پرده برگیر

که آن خورشید در روزن نیاید


از آن مردان شیرافگن طلب عشق

کزین مردان همچون زن نیاید


ز زر انگشتری سازند و خلخال

ولی آیینه جز ز آهن نیاید


غم عشق از ازل آرند مردان

وگر چه آن به آوردن نیاید


سری بی‌دولت است آنرا که با عشق

از آنجا دست در گردن نیاید


غمش با هر دلی پیوند نکند

شتر در چشمهٔ سوزن نیاید


چو زنده سیف فرغانی به عشق است

چراغ جانش را مردن نیاید


بدان خورشید نتوانم رسیدن

اگر چون سایه‌ای با من نیاید

ای تو را تعبیه در تنگ شکر مروارید

تا به کی خنده زند لعل تو بر مروارید


چون بگویی بفشانی گهر از حقهٔ لعل

چون بخندی بنمایی ز شکر مروارید


بحر حسنی تو و هرگز صدف لطف نداشت

به ز دندان تو ای کان گهر مروارید


در دندان بنمای از لب همچون آتش

تا ز شرم آب شود بار دگر مروارید


ای بسا شب که من خشک لب از حسرت تو

بر زمین ریختم از دیدهٔ تر مروارید


ریسمان مژه‌ام را به در اشک ای دوست

چند چون رشته کشد عشق تو در مروارید


گوهر مهر خود از هر دل جان دوست مجوی

ز آنکه غواص نجوید ز شمر مروارید


لایق عشق دلی پاک بود همچو صدف

کفو زر نیست درین عقد مگر مروارید


در سخن جمع کنم در معانی پس ازین

درکشم از پی گوش تو به زر مروارید


سخن بنده چو آبی‌ست که کرده‌است آن را

دل صدف وار به صد خون جگر مروارید


شعر خود نزد تو آوردم و عقلم می‌گفت

کز پی سود به بحرین مبر مروارید


سیف فرغانی گرچه همه عیب است بگوی

کز تو نبود عجب ای کان هنر مروارید

ای نامهٔ نو رسیده از یار

بی‌گوش سخن شنیده از یار


در طی تو گر هزار قهر است

لطفی‌ست به من رسیده از یار


ای بوی وفا شنیده از تو

این جان جفا کشیده از یار


وی دیده هر آنچه گفته از دوست

وی گفته هر آنچه دیده از یار


هرگز باشد که چون سوادت

پر نور کنیم دیده از یار


اندر شب هجر مطلع تو

صبحی‌ست ولی دمیده از یار


ای حظ نظر گرفته از دوست

وی ذوق سخن چشیده از یار


گر باز روی ز من بگویش

کای بی‌سببی رمیده از یار،


انصاف بده که چون بود سیف

پیوسته چنین بریده از یار

ایا نموده دهانت ز لعل خندان در

سخن بگو و از آن لعل بر من افشان در


غلام خنده شدم کو روان و پیدا کرد

تو را ز پسته شکر وز عقیق خندان در


به خنده از لب خود پر شکر کنی دامن

مرا چو چشم در اندازد از گریبان در


دهانت گاه سخن تا نبیند آن کو گفت

که کس به شهد نپرورد در نمکدان در


چو چشمهٔ خضر اندر میان تاریکی

لب تو کرده نهان اندر آب حیوان در


سال بوسهٔ ما را ز لب جوابی ده

به زیر لعل چو شکر مدار پنهان در


دلم مفرح یاقوت یابد آن ساعت

که از دهان تو آید مرا به دندان در


به چون تو محتشمی بی بها سخن ندهم

بده ز لعل شکر بار قند و بستان در


دهانت معدن لؤلؤست با همه تنگی

بده زکات که مستظهری به چندان در


به دست من گهر وصل خویش اکنون ده

که هست در صدف قالب من از جان در


حصول گوهر وصل تو سخت دشوار است

به دست همچو منی خود نیاید آسان در


گر از لبت به سخن بوسه‌ای خوهم ندهی

شکرگران چه فروشی چو کردم ارزان در


غم تو در دلم آمد حدیث من شد نظم

چو در دهان صدف رفت گشت باران در


مرا چه قدر فزاید ازین سخن بر تو

که در طویلهٔ تو با شبه‌ست یکسان در


سخن درشت چو کردم خرد به نرمی گفت

غلط مکن که نساید کسی به سوهان در


به نزد تو سخن آورد سیف فرغانی

کسی به مصر شکر چون برد به عمان در


ز شاعران سخن عاشقان جان‌پرور

طلب مکن که ز هر بحر یافت نتوان در

دوش در مجلس ما بود ز روی دلبر

طبقی پر ز گل و پسته و بادام و شکر


ذکر آن پسته و بادام مکرر نکنم

شکرش قوت روان بود و گلش حظ نظر


عقل در سایهٔ حیرت شده زآن رو و دهان

که ز خورشید فزون است وز ذره کمتر


خط ریحانی بر چهرهٔ مشکین خالش

همچو بر برگ سمن بود غبار عنبر


وصف آن حسن درازست و من کوته بین

به معانی نرسیدم ز تماشای صور


پیش رخسار چو خورشید وی آن مرکز نور

کمتر از نقطه بود دایرهٔ روی قمر


هست آن میوهٔ دل نوبر بستان جمال

وندرو جمع شده حسن گل و لطف زهر


خوبی از صورت او بود چو پر از طاوس

حسن از صورت او خوب چو طاوس از پر


از پی حسن بهین همه اجزا شد روی

وز پی روی رئیس همه اعضا شد سر


هر دم از آتش حسرت لب عشاقش خشک

دایم از آب لطافت گل رخسارش تر


او توانگر به جمال است و شده خوار و عزیز

ما بر او چو گدا او بر ما همچون زر


اوست پیدا و سرافراز میان خوبان

همچو در قلب سپهدار و علم در لشکر


سر انصاف به زیر قدم او آورد

سرو اگر داشت قد از قامت او بالاتر


بر جگر تیغ زند غمزهٔ تیر اندازش

دل چون آهنش از رحم ندارد جوهر


سیف فرغانی دلبر به لطافت آب است

نه چنان آب که از وی بتوان کرد گذر

مست عشقت به خود نیاید باز

ور ببری سرش چو شمع به گاز


ای به نیکی ز خوب رویان فرد

وی به خوبی ز نیکوان ممتاز


هر که در سایهٔ تو باشد نیست

روز او را به آفتاب نیاز


هر که را عشق تو طهارت داد

در دو عالم نیافت جای نماز


قبله چون روی تست عاشق را

دل به سوی تو به که رو به حجاز


عشق تو در درون ما ازلی‌ست

ما نه اکنون همی کنیم آغاز


هیچ بی‌درد را نخواهد عشق

هیچ گنجشک را نگیرد باز


عشق بر من ببست راه وصال

شیر بر سگ نمی‌کند در باز


تا سخن از پی تو می‌گویم

بلبل از بهر گل کند آواز


عشق سلطان قاهر است و کند

صد چو محمود را غلام ایاز


همچو فرهاد بی‌نوایی را

عشق با خسروان کند انباز


هر که از بهر تو نگفت سخن

سخنش در حقیقت است مجاز


دلم از قوس ابروت آن دید

که هدف از کمان تیرانداز


به تو حسن تو ره نمود مرا

بوی مشک است مشک را غماز


نوبت تست سیف فرغانی

به سخن شور در جهان انداز


کآفرین می‌کنند بر سخنت

شکر از مصر و سعدی از شیراز


سوز اهل نیاز نشناسد

متنعم درون پردهٔ ناز

ای رخ خوب تو آفتاب جهان سوز

عشق تو چون آتش و فراق تو جان سوز


شوق لقاء تو بادهٔ طرب انگیز

عشق جمال تو آتشی است جهان سوز


در دل مجنون چه سوز بود زلیلی

هست مرا از تو ای نگار همان سوز


خلق جهان مختلف شدند نگارا

پرده برانداز از آن یقین گمان سوز


کرد سیه دل مرا به دود ملامت

عقل که چون هیزم تر است گران سوز


رو غم آن ماه‌رو مخور که ندارد

هر دهنی تاب آن طعام دهان سوز


در ره سودای او مباش کم از شمع

گر نکشندت برو بمیر در آن سوز


با که توان گفت سر عشق چو با خود

دم نتوان زد ازین حدیث زبان سوز


در سخن ار گرم گشت سیف از آن گشت

تا به دلی در فتد ازین سخنان سوز

ایا به حسن چو شیرین به ملک چون پرویز

قد تو سرو روان است و سرو تو گل ریز


به روزگار تو جز عاشقی کنم نسزد

به عهد خسرو چون کار خر کند شبدیز؟


اگر زلعل تو مستان عشق نقل خوهند

بخنده لب بگشا و شکر ز پسته بریز


بریز پای میاور چو خاک و برمگذر

مرا که نیست به جز دامن تو دست آویز


گرم به تیغ برانی ز پیش تو نروم

نه من ز تو نه ز حلوا کند مگس پرهیز


من شکسته گر از تو جفا کشم چه عجب

نه دست دفع بلا دارم و نه پای گریز


کسی کز آتش عشق تو گرم گشت دلش

از آب گرد برآرد به آه دردآمیز


به عهد حسن تو شد زنده سیف فرغانی

که مرده خفته نماند به روز رستاخیز


از آن زمان که چو فرهاد بر تو عاشق شد

چو وجد گفتهٔ شیرین اوست شورانگیز

جرعه‌ای می نخورده از دستش

بیخودم کرد نرگس مستش


هر که از جام عشق او می‌خورد

توبه گر سنگ بود بشکستش


به کسی مبتلا شدم که نرست

مرغ از دام و ماهی از شستش


به همه جای می‌رود حکمش

به همه کس همی رسد دستش


از عنایت مپرس کن معنی

نیست در حق بنده گر هستش


هر که عاشق نشد، به دامن دوست

نرسد دست همت پستش


سیف از مشک بوی دوست شنید

بر گریبان خویشتن بستش

گر چه جان می‌دهم از آرزوی دیدارش

جان نو داد به من صورت معنی‌دارش


بنگر آن دایرهٔ روی و برو نقطهٔ خال

دست تقدیر به صد لطف زده پرگارش


بوستانی‌ست که قدر شکر و گل بشکست

ناردان لب و رخسارهٔ چون گلنارش


ملک خسرو برود در هوس بندگیش

آب شیرین ببرد لعل شکر گفتارش


نقد جان رفت درین کار خریدارش را

برو ای حسن و دگر تیز مکن بازارش


از پی نصرت سلطان جمالش جمع است

لشکر حسن به زیر علم دستارش


تا غم تلخ گوارش نخوری یکچندی

کام شیرین نکنی از لب شکربارش


عشق دردی‌ست که چون کرد کسی را بیمار

گر بمیرد نخوهد صحت خود بیمارش


لوح ما از قلم دوست نه آن نقش گرفت

کآب بر وی گذرد محو کند آثارش


آنچه داری به کف و آنچه نداری جز دوست

گر نیاید، مطلب ور برود، بگذارش


سیف فرغانی نزدیک همه زنده‌دلان

مرده‌ای باش اگر جان ندهی در کارش

قند خجل می‌شود از لب چون شکرش

قوت دل می‌دهد بوسهٔ جان پرورش


زهر غمش می‌خورم بوک به شیرین لبان

کام دلم خوش کند پستهٔ پر شکرش


لذت قند و نبات چاشنیی از لبش

چشمهٔ آب حیوة رشحهٔ لعل ترش


از دهنش قند ریخت لعل شکربار او

در قدمش مشک بیخت زلف پریشان سرش


دل شده را قوت جان از لب لعل وی است

هر که بهشتی بود آب دهد کوثرش


پرده ز رخ بر گرفت دوش شبم روز کرد

معنی خورشید داشت صورت مه پیکرش


از کله و از قبا هست برون یار ما

یار شما خرگهی‌ست خیمه بود چادرش


در بر او دیگری می‌خورد آب حیوة

ما چو گدایان کوی نان طلبیم از درش


دعوی عشق تو کرد سیف و به تو جان بداد

گر چه نگوید دروغ هیچ مکن باورش

شبی از مجلس مستان برآمد نالهٔ چنگش

رسید از غایت تیزی به گوش زهره آهنگش


چو بشنودم سماع او، نگردد کم، نخواهد شد

ز چشم ژالهٔ اشک وز گوشم نالهٔ چنگش


چگونه گلستان گوید کسی آن دلستانی را

که گل با رنگ و بوی خود نموداری است از رنگش


لب شیرین آن دلبر در آغشته است پنداری

به آب چشمهٔ حیوان شکر در پستهٔ تنگش


کفی از خاک پای او به دست پادشا ندهم

وگر چون من گدایی را دهد گوهر به همسنگش


مشهر کردمی خود را چو شعر خویش در عالم

بنام عاشقی او گر از من نامدی ننگش


فغان از سیف فرغانی برآمد ناگهان گویی

به گوش عاشقان آمد سحرگه نالهٔ چنگش

ترکی است یار من که نداند کس از گلش

او تندخو و بنده نه مرد تحملش


پسته دهان که در سخن و خنده می‌شود

ز آن پسته پر شکر طبق روی چون گلش


پایان زلف جعد پریشان سرش ندید

چندانک دور کرد دل اندر تسلسلش


بی او ز زندگانی چون سیر گشته‌ام

ز آن جان خطاب می‌کنم اندر ترسلش


چندین هزار ترک تتاری نغوله را

گیسو بریده بینی از آشوب کاکلش


آهوی جان بنده چراگاه خویش یافت

بر برگ گل چو مشک بیفشاند سنبلش


دیوانه‌ای شود که نیاید به هوش باز

هر عاقلی که دید به مستی شمایلش


هر صورتی که نقش کند در ضمیر من

اندیشه بر خطا بود اندر تخیلش


او زیور عروس جمال خود است و نیست

بهر مزید حسن به زیور تجملش


او شاه بیت نظم جهان است زینهار

جز مهر و مه ردیف مکن در تغزلش


آن کس که اسب در پی این شهسوار راند

رختش به آب رفت و خر افتاد بر پلش


جان برد و عشوه داد و همه ساله آن بود

با او تقرب من و با من تفضلش


با گلستان چهرهٔ او فارغ است سیف

از بوستان و حسن گل و بانگ بلبلش

آنچه ز تست حال من گفت نمی‌توانمش

چون تو بمن نمی‌رسی من به تو چون رسانمش


هر نفسم فراق تو وعده به محنتی کند

هر چه به من رسد ز تو دولت خویشن دانمش


زهرم اگر دهی خورم چون شکر و ز غیر تو

گر شکری رسد به من همچو مگس برانمش


زخم گر از تو آیدم مرهم روح سازمش

رنج چو از تو باشدم راحت خویش خوانمش


ملکم اگر جهان بود ترک کنم برای تو

اسبم اگر فلک بود در پی تو دوانمش


تیر که از کمان تو در طرفی روان شود

برکنم از نشانه و در دل خود نشانمش


مرد طبیب را خبر از تپش جگر دهد

خون دلی که همچو اشک از مژه می‌چکانمش


دل به تو داده‌ام ولی باز درین ترددم

تا به تو چون گذارمش یا ز تو چون ستانمش


سیف اگر ز بهر تو مال فدا کند، مرا

«دست به جان نمی‌رسد تا به تو برفشانمش»

چو شد به خنده شکر بار پستهٔ دهنش

شد آب لطف روان از لب چه ذقنش


از آنش آب دهن چون جلاب شیرین است

که هست همچو شکر مغز پستهٔ دهنش


گشاده شست جفا ابروی کمان شکلش

کشیده تیر مژه نرگس سپه شکنش


کمان ابروی او تیر غمزه‌ای نزند

که دل نگیرد همچون هدف به خویشتنش


بر آفتاب کجا سایه افگند هرگز

مهی که مطلع حسن است جیب پیرهنش


برهنه گر شود آب روان جان بینی

چو در پیاله شراب از قرابهٔ بدنش


چو زیر برگ بنفشه گل سپید بود

به زیر موی چو شعر سیه، حریر تنش


به زیر هر شکنش عنبر است خرواری

که باربند عبیر است زلف چون رسنش


میان آتش شوقند و آب دیده هنوز

به زیر خاک شهیدان سوخته کفنش


مرا که در طلبش خضروار می‌گشتم

چو آب حیوان ناگاه بود یافتنش


کجا رسم ز لب او به بوسه‌ای چو دمی

«رها نمی‌کند ایام در کنار منش»

چون برآمد آفتاب از مشرق پیراهنش

ماه رقاصی کند چون ذره در پیرامنش


از لباس بخت عریانم و گرنه کردمی

دست در آغوش او بی‌زحمت پیراهنش


دست بختم برفشاند آستین تا ساق عرش

گر بگیرد پای او گردم به سر چون دامنش


نرگس اندر بوستان رخسارهٔ او دید و گفت

حال بلبل بین و با گل عمر ضایع کردنش


راستی جز شربت وصلش مرا دارد زیان

گر طبیبم احتما فرماید از غم خوردنش


ز آرزوی او همی خواهد که همچون ماهتاب

افتد از بام فلک خورشید اندر روزنش


وصل و هجر دوست می‌کوشند هر یک تا کنند

دست او در گردنم یا خون من در گردنش


با قد و بالای آن مه سرو را ای باغبان

یا به جای خویش بنشان یا ز بستان برکنش


دامن دلهای ما پر خار انده کرد باز

آن که هر ساعت کند پیراهنی پر گل تنش


گر ملامت گر نداند حال شبهای مرا

ز آفتاب روی او چون روز گردد روشنش


سیف فرغانی بدو نامه نمی‌یارد نوشت

ای صبا هر صبحدم می‌بر سلامی از منش

من ز عشق تو رستم از غم خویش

ور بمیرم گرفته‌ام کم خویش


در درون خراب من بنگر

لمن الملک بشنو از غم خویش


زیر ابروت ماه رخسارت

بدر دارد هلال در خم خویش


کای تو در کار دیگران همه چشم

نیک بنگر به کار درهم خویش


بی‌من ار زنده ای به جان و به طبع

تا نمیری بدار ماتم خویش


ور سلیمان دیو خود باشی

ای تو سلطان ملک عالم خویش،


همچو انگشت خود یدالله را

یابی اندر میان خاتم خویش


شمع ارواح مرده را چو مسیح

زنده می‌کن چو آتش از دم خویش


همت اندر طلب مقدم دار

می‌رو اندر پی مقدم خویش


هر دم اندر سفر همی کن شاد

عالمی را به فر مقدم خویش


گر دلی خسته یابی از غم عشق

رو از آن خسته جوی مرهم خویش


دوست را گرنه‌ای تو نامحرم

سر عشقش مگو به محرم خویش


سیف فرغانی اندرین پرده

هیچ ازین تیزتر مکن بم خویش

دل سقیم شفا یابد از اشارت عشق

اگر نجات خوهی گوش کن عبارت عشق


چو غافلان منشین، راه رو که برخیزد

دو کون از سر راهت به یک اشارت عشق


خبر دهد که تو مردی و شد دلت زنده

ز مرگ رستی اگر بشنوی بشارت عشق


چو هیزم ار چه بسی سوختی ولی خامی

که همچو دیگ نجوشیدی از حرارت عشق


تو بر وضوی قدم باش و دل مده به کسی

که دوستی حدث بشکند طهارت عشق


گرت دل است که سرمایه‌دار وصل شوی

ز سوز بگذر و درساز با خسارت عشق


چو آسمان اگرش صدهزار باشد چشم

همیشه کور بود مرد بی‌بصارت عشق


ورای عشق خرابی است تا سرت نرود

برون منه قدمی هرگز از عمارت عشق


غلام‌وار همی کن ایاز را خدمت

که خواجه چاکر بنده است در امارت عشق


شبی ز شربت وصلش دهان کنی شیرین

چو تلخ کام شوی روزی از مرارت عشق


دگر ز حادثه غم نیست سیف فرغانی

تو را که خانه به تاراج شد ز غارت عشق

مرا که در تن بی‌قوت است جانی خشک

ز عشق دیدهٔ تر دارم و دهانی خشک


تو را به مثل من ای دوست میل چون باشد

که حاصلم همه چشمی تر است و جانی خشک


ز چشم بر رخم از عشق آن دو لالهٔ تر

مدام آب بقم خورده زعفرانی خشک


درو ز سیل بلایی بترس اگر یابی

ز آب دیدهٔ من بر زمین مکانی خشک


اگر لب و دهن من به بوسه تر نکنی

بپرسش من مسکین کم از زبانی خشک؟


بر توانگر و درویش شکر کم گوید

گدا چو از در حاتم رود به نانی خشک


به آب لطف تو نانم چو تر نشد کردم

همای‌وار قناعت به استخوانی خشک


ز خون دیده و سوز جگر چو مرغابی

منم به دام زمانی تر و زمانی خشک


ز سوز عشق رخ زرد و اشک رنگینم

بسان آبی تر دان و ناردانی خشک


سحاب‌وار به اشکی کنم جهانی تر

چو آفتاب به تابی کنم جهانی خشک


ز آه گرمم در چشمهٔ دهان آبی

نماند تا به زبان تر کنم لبانی خشک


مرا به وصل خود ای میوهٔ دل آبی ده

از آنکه بر ندهد هیچ بوستانی خشک


میان زمرهٔ عشاق سیف فرغانی

چو بر کنارهٔ بام است ناودانی خشک

هلال حسن به عهد رخ تو یافت کمال

که هم جمال جهانی و هم جهان جمال


ز روی پرده برافگن که خلق را عید است

هلال ابروی تو همچو غرهٔ شوال


محیط لطف چو دریا مدام در موج است

میان دایرهٔ روی تو ز نقطهٔ خال


رخ تو بر طبق روی تو بدان ماند

که بر رخ گل سرخ است روی لالهٔ آل


ز نور چهرهٔ تو پرتوی مه و خورشید

ز قوس ابروی تو گوشه‌ای کمان هلال


به پیش تست مکدر چو سیل و تیره چو زنگ

به روشنی اگر آیینه باشد آب زلال


ز خرقه‌ها بدر آیند چون کند تاثیر

شراب عشق تو در صوفیان صاحب حال


به وصف آن دهن و لب کجا بود قدرت

مرا که لکنت عجز است در زبان مقال


گدای کوی توام کی بود چو من درویش

به نزد چون تو توانگر عزیز همچون مال


ز شاخ بید کجا بادزن کند سلطان

وگرچه مروحه گردان ترک اوست شمال


چو کوزه ز آب وصالت دهان من پر کن

به قطره‌ای دو که لب خشک مانده‌ام چو سفال


رخ تو دید و بنالید سیف فرغانی

چو گل شکفت مگو عندلیب را که منال


بیا که در شب هجران تو بسی دیدیم

«جزای آنکه نگفتیم شکر روز وصال»

ای ز زلفت حلقه‌ای بر پای دل

گر درین حلقه نباشد وای دل


هر که را سودای تو در سر بود

در دوکونش می‌نگنجد پای دل


غرقهٔ گرداب حیرت از تو شد

کشتی اندیشه در دریای دل


آن سعادت کو که بتوانیم گفت

با تو ای شادی جان غمهای دل


نه دلم را در غمت پروای من

نه مرا در عشق تو پروای دل


رفته همچون آب در اجزای خاک

آتش عشق تو در اجزای دل


چون غمت را غیر دل جایی نبود

هست دل جای غم و غم جای دل


هر دو عالم چیست نزد عارفان

ذره‌ای گم گشته در صحرای دل


سیف فرغانی چو حلقه بسته‌دار

جان خود پیوسته بر درهای دل

تنی داری بسان خرمن گل

عرق از وی روان چون روغن گل


صبا از رشک اندام چو آبت

فگنده آتش اندر خرمن گل


چمن از خجلت روی چو ماهت

شکسته چون بنفشه گردن گل


گر از رویت بهار آگاه باشد

پشیمان گردد از آوردن گل


به سیل تیره ابر نوبهاری

بریزد آب روی روشن گل


غم تو در گریبان دل من

چو خار آویخته در دامن گل


منم از خوردن غمهای تو شاد

چو زنبور عسل از خوردن گل


اگر از خاک کویت بو بگیرد

قبای غنچه و پیراهن گل


چو در برگ از خزان زردی فزاید

ز روح نامیه اندر تن گل


مها از سیف فرغانی میازار

نخواهد عندلیب آزردن گل


گلت را همچو بلبل دوست‌دارست

جعل باشد نه بلبل دشمن گل

چو بیند روی تو ای نازنین گل

کند بر تو هزاران آفرین گل


تو با این حسن اگر در گلشن آیی

نهد پیش رخت رو بر زمین گل


اگر بلبل کند ذکر تو در باغ

ز نامت نقش گیرد چون نگین گل


چو از ذکر لبت شیرین کند کام

شود در حلق زنبور انگبین گل


گلی تو از گریبان تا به دامن

بهر جانب بریز از آستین گل


اگر در خانه گل خواهی به هر وقت

برو آیینه برگیر و ببین گل


ندارد باغ جنت همچو تو سرو

نباشد شاخ طوبی را چنین گل


به رنگ و بو چو تو نبود که چون تو

خط و خالی ندارد عنبرین گل


اگر با من نشینی عیب نبود

که دایم خار دارد همنشین گل

چو روی تو گل رنگین ندیدم

تو را چون گل وفا آیین ندیدم


من اندر مرکز رخسار خوبان

چو خالت نقطهٔ مشکین ندیدم


ندیدم چون تو کس یا کس چو تو نیست

ز مشغولی به مه پروین ندیدم


چو تو ای بت رخت را سجده کرده

بت سنگین دل سیمین ندیدم


برآرم نعرهٔ عشقت چو فرهاد

که چون تو خسرو شیرین ندیدم


چو تو در روم نبود دلستانی

نه اندر چین ولی من چین ندیدم


به سوی سیف فرغانی نظر کن

که چون او عاشق مسکین ندیدم

گر کسی را حسد آید که تو را می‌نگرم

من نه در روی تو، در صنع خدا می‌نگرم


من از آن توام و هر چه مرا هست توراست

روشن است این که به چشم تو، تو را می‌نگرم


خصم گوید که روا نیست نظر در رویش

من اگر هست و اگر نیست روا، می‌نگرم


تشنه‌ام، نیست شگفت ار طلبم آب حیوة

دردمندم، نه عجب گر به دوا می‌نگرم


نور حسنی‌ست در آن روی، بدان ملتفتم

من در آن آینه از بهر صفا می‌نگرم


روی زیبای تو آرام و قرار از من برد

من دگر باره در آن روی چرا می‌نگرم


هر طرف می‌نگرم تا که ببینم رویت

چون تو در جان منی من به کجا می‌نگرم


به حیات خودم امید نمی‌ماند هیچ

چون به حال خود و انصاف شما می‌نگرم


مدتی شد که به من روی همی ننمایی

عیب بخت است نه آن تو چو وامی‌نگرم


سیف فرغانی در غیر نظر چند کنی

گل چو دستم ندهد ز آن به گیا می‌نگرم


ور میسر نشود دیدن رویت چه کنم

«می‌روم وز سر حسرت به قفا می‌نگرم»

تا نقش تو هست در ضمیرم

نقش دگری کجا پذیرم


آن هندوی چشم را غلامم

و آن کافر زلف را اسیرم


چشم تو به غمزهٔ دلاویز

مستی است که می‌زند به تیرم


ای عشق مناسبت نگه‌دار

او محتشم است و من فقیرم


صدسال اگر بسوزم از عشق

و این خود صفتی است ناگزیرم،


باشد چو چراغ حاصلم آن

کاخر چو بسوختم بمیرم


گر عشق بسوزدم عجب نیست

کو آتش تیز و من حریرم


شمعم که به عاقبت درین سوز

هم کشته شوم اگر نمیرم


در گوش نکردم از جوانی

پندی که بداد عقل پیرم


برخاسته‌ام بدان کزین پس

«بنشینم و صبر پیش گیرم»


دل زنده به عشق تست غم نیست

گر من ز محبتت بمیرم

ای غم تو روغن چراغ ضمیرم

کم مکن ای دوست روغنم که بمیرم


کز مدد روغن تو نور فرستد

سوی فتیل زبان چراغ ضمیرم


چون به هوای تو عشق زنده دلم کرد

شمع مثال ار سرم برند نمیرم


یوسف عهدی به حسن و گرچه چو یعقوب

حزن فراق تو کرده بود ضریرم


چون ز پی مژدهٔ وصال روان شد

از در مصر عنایت تو بشیرم


از اثر بوی وصل چون دم عیسی

نفحهٔ پیراهن تو کرد بصیرم


سوی تو رفتم چو مه دقیقه دقیقه

کرد شعاع رخ تو بدر منیرم


سلسله در من فگند حلقهٔ زلفت

همچو نگین کرد پای بسته به قیرم


مست بدم گر سپاه حسن حشر کرد

تاختن آورد و عشق برد اسیرم


بر در شهر دلم نقاره زد و گفت

کز پی سلطان حسن ملک بگیرم


جان بدر دل برم چو اسب به نوبت

چون ز رخ دوست شاه یافت سریرم


خاتم دولت چو کرد عشق در انگشت

من ز نگینش چو موم نقش پذیرم


کس به جز از من نیافت عمر دوباره

ز آنکه جوان شد ز عشق دولت پیرم


از پی شاهان اگر چو زر بزنندم

من بجز از سکهٔ تو نام نگیرم


من به سخن بانگ زاغ بودم و اکنون

خوشتر از آواز بلبل است صفیرم


وز اثر قطره ابر عشق، صدف وار

حامل درند ماهیان غدیرم


چون دلم از غش خود چو سیم صفا یافت

با زر خالص برابر است شعیرم


رقص کن اکنون که گرم گشت سماعم

بزم بیا را که خمر گشت عصیرم

از عشق دل افروزم، چون شمع همی سوزم

چون شمع همی سوزم، از عشق دل افروزم


از گریه و سوز من او فارغ و من هر شب

چون شمع ز هجر او می‌گریم و می‌سوزم


در خانه گرم هر شب از ماه بود شمعی

بی‌روی چو خورشیدت چون شب گذرد روزم


در عشق که مردم را از پوست برون آرد

از شوق شود پاره هر جامه که بردوزم


هر چند فقیرم من گر دوست مرا باشد

چون گنج غنی باشم گر مال بیندوزم


دانش نکند یاری در خدمت او کس را

من خدمت او کردن از عشق وی آموزم


چون سیف اگر باشم در صحبت آن شیرین

خسرو نزند پنجه با دولت پیروزم

ای سعادت مددی کن که بدان یار رسم

لطف کن تا من دل داده به دلدار رسم


او ز من بنده به این دیدهٔ خون‌بار رسد

من از آن دوست به یاقوت شکربار رسم


عندلیبم ز چمن دور زبانم بسته است

آن زمان در سخن آیم که به گلزار رسم


تا بدان دوست رسم بگذرم از هر چه جز اوست

بزنم بر سپه آنگه به سپهدار رسم


نخوهم ملک دو عالم چو ببینم رویش

جنتم یاد نیاید چو به دیدار رسم


کس بدان یار به رفتن نتوانست رسید

برسانیدن آن یار بدان یار رسم


گرچه نارفته بدان دوست نخواهی پیوست

تا نگویی که بدان دوست به رفتار رسم


دوست پیغام فرستاد که در فرقت من

صبر کن گرچه به سالی به تو یک‌بار رسم


گفتمش کی بود آن بار؟ معین کن! گفت:

من گلم وقت بهاران به سر خار رسم


نعمت عشق مرا کز دگران کردم منع

گر کنی شکر چو مردان به تو بسیار رسم


تو چو بیماری و، چون صحت راحت‌افزای

رنج زایل کنم آنگه که به بیمار رسم


از در باغ خودم میوه ده ای دوست که من

نه چنان دست درازم که به دیوار رسم


از درت گرچه گدایان به درم واگردند

چه شود گر من درویش به دینار رسم


من به رنگین سخنان از تو نیابم بویی

ور چه در گفتن طامات به «عطار» رسم


سیف فرغانی در کار تویی مانع من

پایم از دست بهل تا به سر کار رسم

ای منور به روی تو هر چشم

در دلم نور تو چو در سر چشم


هر دم از حسن تو دگر رنگی

روی تو جلوه کرده بر هر چشم


مه چو خورشید جویدت هر روز

تا به رویت کند منور چشم


دست صدقم کشد به میل نیاز

خاک پایت چو سرمه اندر چشم


به خیال تو خانهٔ دل را

هر نفس می‌کند مصور چشم


تا مرا در غم تو با لب خشک

دل به خون جگر کند تر چشم


هر که را آب چشم بهر تو نیست

همچو سیلش شود مکدر چشم


بچشم، زهرم ار کنی در جام

بکشم، بارم ار نهی بر چشم


دل چو مست می محبت شد

خمر عشق تو بود و ساغر چشم


از سر ناز در چمن روزی

ای مه لاله روی عبهر چشم


هست در باغ همچو من بیمار

بهر تو نرگس مزور چشم


هم ز چشم تو خوب منظر روی

هم ز روی تو خوب منظر چشم


هر که دل در تو بست بی بصر است

گر گشاید به روی دیگر چشم


پرده بر وی فروگذار که هست

این دل همچو خانه را در چشم

گر عیب کنی که زار می‌نالم

من زار ز عشق یار می‌نالم


بلبل چو بدید گل بنالد، من

بی دلبر گل عذار می‌نالم


از عشق گل رخش به صد دستان

دلسوزتر از هزار می‌نالم


بی‌قامت همچو سرو او دایم

چون فاخته بر چنار می‌نالم


در چنگ فراق آهنین پنجه

باریک شدم چو تار می‌نالم


گرچه به نصیحتم خردمندان

گویند فغان مدار، می‌نالم


چون دیگ پرآب بر سر آتش

می‌جوشم و زار زار می‌نالم


چون چنگ فغانم اختیاری نیست

از دست تو ای نگار می‌نالم

عشق تو زیر و زبر دارد دلم

وز جهان آشفته‌تر دارد دلم


پیش ازین شوریده دل بودم ولیک

این زمان شوری دگر دارد دلم


لاف عشقت می‌زند با هر کسی

زین سخن جان در خطر دارد دلم


دست در زلف تو زد دیوانه‌وار

من نمی‌دانم چه سر دارد دلم


عشق چون پا در میان دل نهاد

دست با غم در کمر دارد دلم


در حصار سینه تنگیها کشید

ز آن ز تن عزم سفر دارد دلم


تا مدد از روی تو نبود کجا

بار غم از سینه بردارد دلم


کمتر از خاکم اگر جز خون خویش

هیچ آبی بر جگر دارد دلم


دور کن از من قضای هجر خود

از تو اومید این قدر دارد دلم


نزد من کز سیم و زر بی‌بهره‌ام

ورچه گنجی پر گهر دارد دلم،


ملک دنیا استخوانی بیش نیست

کش چو سگ بیرون در دارد دلم


سیف فرغانی چو غم از بهر اوست

غم ز شادی دوستر دارد دلم

مرا گر دولتی باشد که روزی با تو بنشینم

ز لبهای تو می‌نوشم، ز رخسار تو گل چینم


شبی در خلوت وصلت چو بخت خود همی خفتم

اگر اقبال بنهادی ز زانوی تو بالینم


مرا گر بی توام غم نیست از هجران و تنهایی

به هر چیزی که روی آرم درو روی تو می‌بینم


اگر چون گل خس و خاری گزینی بر چو من یاری

من آن بلبل نیم باری که گل را بر تو بگزینم


خراج جان و دل خواهی تو را زیبد که سلطانی

زکات حسن اگر بدهی به من باری که مسکینم


جهانی شاد و غمگین‌اند از هجر و وصال تو

به وصلم شادمان گردان که از هجر تو غمگینم


دلم ببرید چون فرهاد عمری کوه اندوهت

مکن ای خسرو خوبان طمع در جان شیرینم


زکین و مهر دلداران، سخن رانند با یاران

تو با من کین بی‌مهری و با تو مهر بی‌کینم


نظر کردم به تو خوبان بیفتادند از چشمم

چو مه دیدم کجا ماند دگر پروای پروینم


مسلمان آن زمان گردد که گوید سیف فرغانی

که من بی‌وصل تو بی‌جان و بی‌عشق تو بی‌دینم


چنان افتادهٔ عشقت شدم جانا که چون سعدی

«ز دستم بر نمی‌آید که یک دم بی تو بنشینم»

ای گشته نهان از من پیدات همی جویم

جای تو نمی‌دانم هرجات همی جویم


بر من چو شوی پیدا من در تو شوم پنهان

از من چو شوی پنهان پیدات همی جویم


اندر سر هر مویی از تو طلبم رویی

هر چند نیم زیبا زیبات همی جویم


چون تو به دلی نزدیک از چه ز تو من دورم

هر جا که رود این دل آنجات همی جویم


ز آن پای تو می‌بوسم کانجاست سر زلفت

یعنی سر زلفت را در پات همی جویم


هر چند تو پیدایی چون روز مرا در دل

من شمع به دست دل شبهات همی جویم


با دنیی و با عقبی وصل تو نیابد سیف

دل از همه برکندم یکتات همی جویم

از لطف و حسن یارم در جمع گل عذاران

چون بر گل است شبنم چون بر شکوفه باران


در صحبت رقیبان هست آن نگار دایم

شمعی به پیش کوران گنجی به دست ماران


ای جمله بی تو غمگین چون عندلیب بی گل

من از غم تو شادم چون بلبل از بهاران


در طبع من که هستم قربان روز وصلت

خوشتر ز ماه عیدی در چشم روزه‌داران


سر بر زمین نهاده پیش رخ تو شاهان

برقع فگنده بر روی از شرم تو نگاران


هنگام باده خوردن از لعل شکرینت

ز آب حیوة پر شد جام شراب خواران


در خدمت تو شیرین همچون شراب وصل است

این بادهٔ به تلخی همچون فراق یاران


در دوستیت خلقی با من شدند دشمن

رستم فرو نماند از حرب خرسواران


چون گل جهان گرفتی ای جان و ناشکفته

در گلشن جمالت یک غنچه از هزاران


ای صد هزار مسکین امیدوار این در

زنهار تا نبندی در بر امیدواران


در روزگار عشقش با غم بساز ای دل

کاین غم جدا نگردد از تو به روزگاران


ای رفته وز فراقت مانند سیف شهری

نالان چو دردمندان، گریان چو سوگواران


ای عقل در غم او یک دم مرا چو سعدی

«بگذار تا بگریم چون ابر در بهاران»

ای کوی تو ز رویت بازار گل فروشان

ما بلبلان مستیم از بهر گل خروشان


بازار حسن داری دکان درو ملاحت

و آن دو عقیق شیرین دروی شکر فروشان


خون جگر نظر کن سوداپزان خود را

با گوشت پارهٔ دل در دیگ سینه‌جوشان


خواهی که گرد کویت دیوانه سر نگردم

چون رو بمن نمودی دیگر ز من مپوشان


هر شب ز بار عشقت در گوشه‌های خلوت

گردون فغان برآرد از نالهٔ خموشان


با محنتی که دارند از آشنایی تو

بیگانگان شنودند آواز گفت و گوشان


از جام وصلت ای جان هرگز بود که ما را

مجلس به هم برآید ز افغان باده نوشان


چون سیف بر در تو بی‌کار مزد یابد

محروم نبود آن کو در کار بود کوشان


تا کی کند چو گاوان در ما زبان درازی

کوته نظر که دارد طبع درازگوشان

ای مرغ صبح بشکن ناقوس پاسبانان

تا من دمی برآرم اندر کنار جانان


در خواب کن زمانی آسودگان شب را

کان ماه رو نترسد ز آواز صبح خوانان


ای کاشکی رقیبان دانند قیمت تو

گل را چه قدر باشد در دست باغبانان


کار رقیب مسکین خود بیش ازین چه باشد

کز گله گرگ راند همچو سگ شبانان


در عشق صبر باید تا وصل رو نماید

اینجا به کار ناید تدبیر کاردانان


پیران کار دیده گفتند راست ناید

پیراهن تعشق جز بر تن جوانان


لب بر لب چو شکر آن را شود میسر

کو چون مگس نترسد از آستین فشانان


رفت از جفای خصمان سرگشته گرد عالم

آن کو به گرد کویت می‌گشت شعر خوانان


ز افغان سیف ای جان شبها میان کویت

«خفته خبر ندارد سر بر کنار جانان»

بگشای لب شیرین بازار شکر بشکن

بنمای رخ رنگین ناموس قمر بشکن


چون چشم ترم دیدی لب بر لب خشکم نه

آن شربت هجران را تلخی به شکر بشکن


دنیا ز دهان تو مهر از خمشی دارد

آن طرفه غزل برخوان و آن مهر بزر بشکن


گر کان بدخشان را سنگی است برو رنگی

تو حقهٔ در بگشا سنگش به گهر بشکن


ور نیشکر مصری از قند زند لافی

تو خشک نباتش را ز آن شکر تر بشکن


دل گنج زرست، او را در بسته همی دارم

دست آن تو زربستان، حکم آن تو، در بشکن


در کفهٔ میزانت کعبه چه بود؟ سنگی

ای قبلهٔ جان ز آن دل ناموس حجر بشکن


هان ای دل اشکسته گر دوست خوهد خود را

از بهر رضای او صدبار دگر بشکن


رو بر سر کوی او بنشین و به دست خود

پایی که همی بردت هر سو به سفر بشکن


چون سیف به کوی او باید که درست آیی

خود عشق تو را گوید کز خود چه قدر بشکن