گزیده اشعار سنایی

تماشا را یکی بخرام در بستان جان ای جان

ببین در زیر پای خویش جان افشان جان ای جان


نخواهد جان دگر جانی اگر صد جان برافشاند

که بس باشد قبول تو بقای جان جان ای جان


ترا یارست بس در جان ز بهر آنکه نشناسد

ز خوبان جز تو در عالم همی درمان جان ای جان


ز بهر چشم خوب تو برای دفع چشم بد

کمال عافیت باشد همه قربان جان ای جان


از آن تا در دل و دیده گهر جز عشق تو نبود

برون روید گهر هر دم ز بحر و کان جان ای جان


همه عالم چو حرف «ن» از آن در خدمتت مانده

که از کل نکورویان تویی خاص آن جان ای جان


ز بهر سرخ رویی جان چه باشد گر به یک غمزه

ز خوبان جان براندایی تو در میدان جان ای جان


به نور روی تست اکنون همه توحید عقل من

به کفر زلف تست اکنون همه ایمان جان ای جان


سنایی وار در عالم ز بهر آبروی خود

سنایی خاکپای تست سر دیوان جان ای جان

ای وصل تو دستگیر مهجوران

هجر تو فزود عبرت دوران


هنگام صبوح و تو چنین غافل

حقا که نه‌ای بتا ز معذوران


گر فوت شود همی نماز از تو

بندیش به دل بسوز رنجوران


برخیز و بیار آنچه زو گردد

چون توبهٔ من خمار مخموران


فریاد ز دست آن گران جانان

بی عافیه زاهدان و بی‌نوران


از طلعتها چو روی عفریتان

از سبلتها چو نیش زنبوران


گویند بکوش تا به مستوری

در شهر شوی چو ما ز مشهوران


نزدیکی ما طلب کن ای مسکین

تا روز قضا نباشی از دوران


لا والله اگر من این کنم هرگز

بیزارم از جزای ماجوران


معلوم شما نیست ز نادانی

ای زمرهٔ زاهدان مغروران


آنجا که مصیر ما بود فردا

بی‌رنج دهند مزد مزدوران

عاشقی گر خواهد از دیدار معشوقی نشان

گر نشان خواهی در آنجا جان و دل بیرون نشان


چون مجرد گشتی و تسلیم کردستی تو دل

بی گمان آنگه تو از معشوق خود یابی نشان


چون ز خود بی‌خود شدی معشوق خود را یافتی

ذات هستی در نشان نیستی دیدن توان


نیستی دیدی که هستی را همیشه طالبست

نیستی جوینده را هستی کم اندر کهکشان


تا همی جویم بیابم چون بیابم گم شوم

گمشده گمکرده را هرگز کجا بیند عیان


چون تو خود جویی مر او را کی توانی یافتن

تا نبازی هر چه داری مال و ملک و جسم و جان


آنگهی چون نفی خود دیدی و گشتی بی‌ثبات

گه فنا و گه بقا و گه یقین و گه گمان


گه تحرک گه سکون و گاه قرب و گاه بعد

گاه گویا گه خموشی گه نشستی گه روان


گه سرور و گه غرور و گه حیات و گه ممات

گه نهان و گه عیان و گه بیان و گه بنان


حیرت اندر حیرتست و آگهی در آگهی

عاجزی در عاجزی و اندهان در اندهان


هر که ما را دوست دارد عاجز و حیران بود

شرط ما اینست اندر دوستی دوستان

چون در معشوق کوبی حلقه عاشق‌وار زن

چون در بتخانه جویی چنگ در زنار زن


مستی و دیوانگی و عاشقی را جمع کن

هر سه را بر دار کن وز کوی معنی دار زن


گوهر بیضات باید خدمت دریا گزین

ور عقیق و لعل خواهی تکیه بر کهسار زن


شاهراه شرع را بر آسمان علم جوی

مرکب گفتار پی کن چنگ در کردار زن


چهرهٔ عذرات باید بر در وامق نشین

عشق بوذروار گیر و گام سلمان‌وار زن


گر شکر بی‌زهر خواهی خار بی خرما مباش

صدق بوبکریت باید خیمه اندر غار زن


مار فقر و خار جهلت گر زره یکسو نهد

سر بکوب آنمار را و آتش اندر خار زن


ای سنایی چند گویی مدحت روی نکو

بس کن اکنون دست اندر رحمت جبار زن

چنگ در فتراک عشق هیچ بت رویی مزن

تا به شکرانهٔ نخست اندر نبازی جان و تن


یا دل اندر زلف چون چوگان دلبندان مبند

یا چو مردان جان فدا کن گوی در میدان فگن


هر چه از معشوق آید همچو دینش کن درست

وآنچه از تو سر برآرد بت بود در هم شکن


گرم رو باش اندرین ره کاهلی از سر بنه

تا نمانی ناگهان انگشت حیرت در دهن


راه دشوارست همره خصم و منزل ناپدید

توشه رنجست و ملامت مرکب اندوه و محن


اندرین ره گر بمانی بی‌رفیق و راهبر

دست خدمت در رکاب سید ایام زن


خویشتن را در میان نه بی‌منی در راه عشق

زان که بس تنگست ره اندر نگنجد ما و من

جام را نام ای سنایی گنج کن

راح در ده روح را بی رنج کن


این دل و جان طبیعت سنج را

یک زمان از می طریقت سنج کن


تاج جان پاک را در راه دل

مفرش جانان جان آهنج کن


کدخدای روح را در ملک عشق

بی تصرف چون شه شطرنج کن


عقل دین‌دار سلامت جوی را

سنگ شنگولی عشق الفنج کن


یا همه رخ گرد چون گلنار باش

یا همه دل باش و چون نارنج باش


با عمارت چند سازی همچو رنج

با خرابی ساز و همچون گنج باش


خاک و باد و آب و آتش دشمنند

برگذر زین چار و نوبت پنج کن

ساقیا مستان خواب آلوده را بیدار کن

از فروغ باده رنگ رویشان گلنار کن


لاابالی پیشه‌گیر و عاشقی بر طاق نه

عشق را در کار گیر و عقل را بیکار کن


گر ز چرخ چنبری از غم همی خواهی نجات

دور باده پیش گیر و قصد زلف یار کن


پنج حس و چار طبع از پنج باده برفروز

وز دو گیتی دل به یکبار از خوشی بیزار کن


دانشت بسیار باشد چونکه اندک می خوری

دانشی کو غم فزاید از میش بردار کن


ور ز راه پنج حس خواهی که یار آید ترا

پنج باده نوش کن هر پنج در مسمار کن


دوستار عشق گشتی دشمن جانان مشو

چاکری می چون گرفتی بندگی خمار کن


ور به عمر اندر به نادانی نشسته بوده‌ای

از زبان عاجزی یکدم یک استغفار کن

خانهٔ طاعات عمارت مکن

کعبهٔ آفاق زیارت مکن


امهٔ تلبیس نهفته مخوان

جامهٔ ناموس قضاوت مکن


قاعدهٔ کار زمانه بدان

هر چه کنی جز به بصارت مکن


سر به خرابات خرابی در آر

صومعه را هیچ عمارت مکن


چون همه سرمایهٔ تو مفلسی‌ست

در ره افلاس تجارت مکن


چون تو مخنث شدی اندر روش

قصهٔ معراج عبارت مکن


تا نشوی در دین قلاش‌وار

خرقهٔ قلاشان غارت مکن


عمر به شادی چو سنایی گذار

کار به سستی و حقارت مکن

قومی که به افلاس گراید دل ایشان

جز کوی حقیقت نبود منزل ایشان


وقتی که شود کار برایشان همه مشکل

جز باده بگو حل که کند مشکل ایشان


گر چند قدیمست خلاف گل و آتش

با آتش عشق‌ست موافق گل ایشان


با قافلهٔ مفلسی و مرحلهٔ عشق

جز بار ملامت نکشد محمل ایشان


پیدا ز صفاتست و نهانست معانی

در نفس عزیز و نفس مقبل ایشان


جز تربیت و تمشیت و صدق و صفا نیست

پیرایه و سرمایهٔ جان و دل ایشان

جوانی کردم اندر کار جانان

که هست اندر دلم بازار جانان


چو شکر می‌گدازم ز آب دیده

ز شوق لعل شکربار جانان


ز من برد اندک اندک زندگانی

خلاف وعدهٔ بسیار جانان


فغان ای مردمان فریاد فریاد

ز شوق دیدن و گفتار جانان


از آن دو نرگس خونخوار جانان

ز چشم مست ناهشیار جانان


فغان زان سنبل سیراب مشکین

دمیده بر رخ گلنار جانان


همه شب زار گریم تا سحرگاه

همی بوسم در و دیوار جانان


چو مجنونم دوان در عشق لیلی

همی جویم به جان آثار جانان


ستاره بر من مسکین بگرید

اگر گویی بدو اسرار جانان


ازین شهرم ولیکن چون غریبان

بمانده در غم و تیمار جانان


ولیکن تا روان دارم ندارم

من مسکین سر آزار جانان