شناخت شهر کهن کردستان

قلعه تاريخي قمچقاي بيجار


‪ این قلعه در چهل و پنج کیلومتری بيجار و روي يكي از كوههاي بلند منطقه قرار دارد، موقعيت جغرافيايي اين قلعه به دو دليل از هيبت و عظمت خاص برخوردار است، نخست آن كه از يك سو به درهاي مشرف است كه در قديم به دره شاهان شهرت داشت و تيغههاي بلند و هولناك اين كوه با پرتگاههاي مخوف و بلند، بالا رفتن از آن و رسيدن به دژ را بسيار دشوار ميكند. از سوي ديگر، از جنوب غربي، جنوب شرقي و شرق نيز به پرتگاهي ديگر مشرف است
از اين رو، ايجاد استحكامات براي اين قلعه لازم نبود، اما در سمت شمال كه پشته از ارتفاع كم تري برخوردار است، بقاياي ديواري عريض و محكم از سنگ لاشه با ملات و برجهاي نيم استوانه موجود است
دروازه قلعه در اين سمت قرار دارد، بقاياي اين حصار يادآور ديوارهاي تخت سليمان است و احتمالا به دوره ساساني تعلق دارد
در پاي پشته سنگي، حصارهاي ديگري از قرون وسطي، عمود بر بستر رودخانه كشيده شده است، استحكام قلعه و نشانههاي ساختاري بنا از جمله پيهاي خانه- هايي كه مشهود است نيز اين گمان را تقويت ميكند كه اين قلعه ساساني باشد

‪ آب انباري و راهرويي كه آن را هم در دل كوه حفر كردهاند، نشانههاي ديگري از اهميت ويژه اين قلعه و آب انبار آن است

سنگهاي تراش خورده " قم چقاي " داراي مشخصاتي نيست كه بر مبناي آن بتوان زمان ساخت بناي قلعه را به دقت تعيين كرد، با اين حال به احتمال قوي ميتوان آن را متعلق به دورههاي پيش از ميلاد مسيح، مثلا دوره مانايي و ماد دانست كه تا دورههاي ساساني و اسلامي نيز مورد استفاده بود
منابع ذخيره آب كه توسط تونل پلهداري به پايين راه مييابد، تا حدودي به آب انباري كه در زندان سليمان وجود دارد شبيه است و نشانه ديگري از قدمت قلعه تا دوره مانايي است

صنايع دستي استان كردستان

دست ساخته*هاي مردم كردستان كه از قدمتي به درازاي تاريخ منطقه برخوردار است را مي*توان يكي ديگر از جاذبه*هاي گردشگري استان كردستان دانست كه در سالهاي اخير بشدت مورد توجه گردشگران داخلي و خارجي قرار گرفته است
صنايع دستي در استان كردستان تهيه و توليد انواع فرآورده*هاي دستي از ديرباز مرسوم بوده است

سفالگري و سراميك*سازي
هنر سفالگري از زمانهاي بس كهن در كردستان رايج بوده و ظرف*هاي سفالين متعددي در زير زمين كشف شده و نشان مي*دهد كه اين هنر در دوره پيش از تاريخ در كردستان مورد توجه فوق*العاده مردم بوده و تعدادي از آنها را در گورهاي مردگان پيدا كرده*اند

زيرا مردم آن زمان اعتقاد داشتند كه پس از مرگ مجددا زنده مي*شوند و به اين ظروف احتياج خواهند داشت و از اين رو در هنگام به خاك سپردن مردگان مايحتاج زندگي را هم با آنان دفن مي*كردند
در دوره ساسانيان جنس لعاب تكامل يافت و كردستانيها ظروف لعابدار بسيار زيبايي مي*ساختند كه تعدادي از اين ظروف از زير خاك بيرون آمده است
هنر سفال*سازي از آن تاريخ به بعد در ايران رونق پيدا كرد و ظروف لعابدار با گل معمولي ساخته مي*شد و آن از خاك رس بدون ماسه و شن و مواد آهكي بود و اين نوع ظروف در كردستان به وفور پيدا مي*شود

كاشي كاري
صنعت كاشي كاري نيز در كردستان رونق بسياري دارد و اين صنعت از قرن سيزدهم هجري قمري به بعد رو به پيشرفت گذاشت و داخل مسجد دارالاحسان و مسجد دارالامان و خانه*هاي قديمي شهر سنندج از كاشي*هاي معرق پوشيده است و هنر ساختن كاشي*هاي معرق در زمان امان الله*خان اول اردلان ساخته شد و به حد كمال رسيد و صنعت كاشي*سازي در اين زمان رو به تكامل گذاشت

قاليبافي

قالي بافي در كردستان بسيار رايج است و نام كردستان هميشه مترادف با مهمترين قاليهاي دستباف بوده كه با كمال ذوق و سليقه پديد آمده است و قالي افشار و سنندج و بيجار و بوكان امروز شهرت جهاني دارد و به تحقيق يكي از پرارزش*ترين فرشهاي ايران است
بيشتر طرحهاي مورد استفاده قاليبافان در كردستان طرحهاي شكسته بوده و بندرت از طرحهاي ديگر استفاده مي*شود، از ميان اين طرحها مي*توان به طرح ماهي درهم (هراتي)، ريزماهي نقش بته*اي، گل وكيلي، گل ميرزاعلي، گل مينا و شاخ گوزن و ميناخاني اشاره كرد

گليم
مبدا مشهورترين گليمهاي كردستان، سنه است كه در حال حاضر شامل سنندج و اطراف آن مي*شود، اين منطقه از مراكز مهم توليد قالي و گليمهاي كردستان به شمار مي*آمده است
سنه از زمان سلطنت صفويان پايتخت كردستان بوده است و تاثير صفويان در گليمهاي به جاي مانده از قرون هجدهم، نوزدهم و اوايل قرن بيستم به وضوح ديده مي*شود.
گليمهاي قبايل سنجابي و جاف تحت تاثير آويزهاي زربافت و قلاب دوزي شده صفوي است، گليمهاي سنه چه از نظر فني و چه از لحاظ زيبايي شناسي با ديگر گليمهايي كه توسط قبايل و چادرنشينان كرد بافته شده، تفاوت دارد . در بافت آنها نوعي ذوق هنري ديده مي*شود و بيش از گليمهاي ديگر به فرش- هاي گره*دار ايراني شبيه است

__________________

منبت كاري
منبت كاري چوب در كردستان از قديم رواج داشته و درهاي چوبي در كردستان و برخي از روستاهاي آن كه به جاي مانده متعلق به دوران صفوي بوده كه داراي كنده كاريهاي دقيق و به صورت گل و كتيبه*هاي گوناگون است
منبت كاريهايي كه بر در امامزاده*ها و مشايخ انجام شده بسيار با ارزش است و امروز هم منبت كاران كرد در كردستان به كار خود ادامه مي*دهند و منبت كاري رواج كامل دارد
اكنون در سنندج معروفترين و زبردست*ترين منبت كاران در كارگاه*هاي خود مشغول به كارند همراه با سبكهاي جديد، كه در آن ابداع و ابتكار خود را محفوظ داشته*اند

نازك كاري


چوب ساخت فرآورده*هاي چوبي و نازك كاري در سنندج سابقه طولاني دارد و محصولات چوبي اين شهر از قديم الايام خواستاران فراواني داشته، بويژه تخته شطرنج هاي سنندج از مرغوبيت خاصي برخوردار است و در كارگاه*هاي نازك كاري علاوه بر تهيه تخته شطرنج محصولهاي ديگري از قبيل قوطي سيگار و شيريني خوري و كيف زنانه و جعبه و لوازم آرايش و سيني و بشقاب و غيره توليد مي*شود و امروز كارگاه*هاي خراطي كردستان بيشتر به تهيه قليان و پيپ چپق و عصا و چوب دستي و چوب سيگاري مي*پردازند

موج بافي

يكي ديگر از صنايع دستباف كردستان موج بافي است، كردها از موج براي نگهداري رختخواب و وسايل اضافي بهره برداري مي كنند و در ضمن به عنوان پشتي هم از آن استفاده مي نمايند و زيبايي خاصي به محل زندگي مي دهد . تهيه موج كه مانند پارچه نازك و لطيف است در اغلب شهرها منجمله سنندج، سقز، بانه و مريوان رواج دارد

استان كردستان را بهتر بشناسیم ( قسمت اول )

كاربر محترم شما می توانید این مطلب را در بیست قسمت مطالعه نمایید.
براساس آخرین آمارگیری و تقسیمات كشوری، استان كردستان دارای هشت شهرستان، دوازده شهر، بیست وسه بخش و هفتاد و نه دهستان است و همچنین دارای 1767 آبادی دارای سكنه و 192 آبادی خالی از سكنه است.
شهرستان بانه

مركز شهرستان بانه در فاصله 270 كیلومتری شمال باختری سنندج، در ابتدای راه آسفالت بانه- مهاباد قرار گرفته است.شهرستان بانه دارای چهار شهر بانه، آرمرده ، بوئین، كانی سور است و جمعیت آن حدود 119332 نفر برآورد شده است.
تا اواسط قرن سیزدهم هـ. ق نام اصلی شهر بانه " بـِه روژه" به معنی آفتاب گیر بود و اسنادی هم موجود است كه در همه آنها، مركز بانه قصبه " به روژه" نامیده شده است. وجه تسمیه بانه را از كلمه كردی " بان" به معنی پشت بام، به دلیل وجود ارتفاعات این ناحیه و خود شهر بانه می دانند. از آب رودخانه بانه كه از میان شهر می گذرد و چشمه های دایمی "احمد آباد" و "پیرمراد" كه در حوالی شهر واقع شده جهت آشامیدن استفاده می شود.
مراكز دیدنی: حمام خدری، كوه آربابا
شهرستان بیجار

شهر بیجار مركز این شهرستان، در140 كیلومتری شمال شرقی سنندج و در مسیر راه آسفالته سنندج – زنجان قرار دارد. رودخانه دایمی قزل اوزن از شمال و شمال باختری این شهر می گذرد.شهرستان بیجار به جز مركز آن، دارای شهرهای "یاسوكند" و "بابارشانی" است و جمعیت آن حدود 116073 نفر برآورد شده است.
درباره وجه تسمیه بیجار اطلاعات دقیق و مشخصی وجود ندارد، ولی آنچه مسلم است این واژه از ریشه پهلوی است. گروهی معتقدند كه بیجار از واژه " بید زار" بوده، یعنی محلی كه درختان بید فراوان دارد و چون در زبان كردی به جای "زار"، "جار" گفته می شود "بیدجار" و "بیجار" نام گرفته است. قدمت این شهر به عنوان یك آبادی به صدر اسلام باز می گردد كه درسال 23هـ. ق فتح شد و آن آبادی، امروزه در وسط شهر كنونی ، به نام "قلعه بانی" ( قلعه بانو) یا "تبرك" یا "كهنه" باقی مانده است.
مراكز دیدنی:برج اشقون بابا، برج اوچ گنبد خان، برج ینگی ارخ، حمام حسن آباد، بازار بیجار، پل صلوات آباد، پل قجور، امامزاده عقیل، بقعه پیرخضر، مقبره شیخ فاضل گروسی، چنگیز قلعه، قلعه قم چقای، بافت قدیمی شهر حسن آباد یاسوكند، روستای خسرو آباد گروس و مسجد آن، روستای صلوات آباد.
شهرستان دیواندره

شهرستان دیواندره از شمال به شهرستان تكاب، از شرق به بیجار، از جنوب به سنندج، از غرب به سقز و از جنوب غربی به بخش سرشیو شهرستان مریوان محدود می شود. شهر دیواندره ، مركز شهرستان ، در فاصله 99 كیلومتری شمال سنندج و در مسیر جاده آسفالت سنندج- سقز قرار دارد. شهر دیگر این شهرستان زرینه است و جمعیت شهرستان طبق برآورد سال 88983،1379 نفر بوده است.وجه تسمیه دیواندره به دو كلمه " دیوان" و " دره" باز می گردد . دیوان محلی است كه مجریان قانون در آنجا سكونت دارند كه عدلیه نیز نامیده می شود و دیواندره كه در میان " دره" و " كوه " واقع شده در قدیم مقر حكومت و جایگاه قانون و عدالت بود. قدمت این شهر به حدود 200 سال پیش می رسد.
مراكز دیدنی: غار باستانی كرفتو، كوه چهل چشمه
شهرستان سقز

شهر سقز مركز شهرستانی به همین نام از استان كردستان است كه از شمال به شهرستان های مهاباد و مراغه از آذربایجان، از شرق به شهرستان دیواندره و از غرب به بانه محدود است. جمعیت این شهرستان 208599 نفر و شهر دیگر آن "صاحب" است.سقز در سرزمین اقوام مانایی- مادی، برسر راه كاروانی همدان به آذربایجان و دیاربـَكر ، و موصل به زنجان و قزوین و ری قرار داشت و به دلیل موقعیت چهار راهی ، از مراكز مواصلاتی ( ارتباطی ) دنیای قدیم بود.
در باره وجه تسمیه این شهر باید گفت در نخستین اتحاد ماد، این شهر با نام " ایزیرتا" پایتخت مادها مطرح بود. در این زمان سركردگان ماد در اطراف شهر، استحكاماتی برای خود ساختند كه از آن جمله " زیویه " و " قپلانتوی" كنونی را می توان نام برد. پس از آن سكاها ، به تجدید بنای شهر پرداختند و سقز را با نام اسكیت ( ساكز) به عنوان پایتخت خود انتخاب كردند. نام امروز سقز از نام قوم سكا، اسكیت و سكز به یادگار مانده است و سكز احتمالاً همان ساكز است.
مراكز دیدنی: بازار سقز، مسجد دو مناره، مسجد شیخ مولاناآباد، مسجد جامع تورجان، تپه باستانی زیویه، كاروانسرای سقز، بافت قدیمی شهر سقز.
ادامه دارد ...
در قسمت بعد به معرفی دیگر شهرهای استان كردستان خواهیم پرداخت.

معرفی شهرستان های استان كردستان

كردستان ( قسمت دوم )

در قسمت قبل به معرفی شهرهای بانه ، بیجار ، دیواندره و سقز پرداختیم . اینك در ادامه می خوانیم...

شهرستان سنندج

سنندج مركز این شهرستان و مركز استان كردستان است كه در فاصله 520 كیلومتری جنوب غربی تهران در مسیر آسفالته میاندوآب – كرمانشاه و زنجان- كرمانشاه قرار دارد. به دلیل كوهستانی بودن منطقه كردستان، شهر سنندج كه دارای دشت، قشلاق و رودخانه است، همیشه عامل جذب عشایر كوچ روی كرد بوده است.این شهرستان دارای شهر دیگری به نام " شوشیه" است و جمعیت آن طبق برآورد سال 388138،1379 نفربوده است.
وجه تسمیه شهر سنندج ( سنه یا سنه دژ) كه از شهرهای كهن و مقدس است به آیین مهر و زردشت در این بخش ایران باز می گردد . ارتباط این شهر و نواحی مجاور آن با اساطیر پهلوانی آریایی از اهمیت و قدمت این شهر حكایت می كند. این شهر در قدیم روی تپه بزرگی در كنار رودخانه قشلاق به نام " پیالكه توش نوذر" قرار داشته است. قلعه حسن آباد كه دژی ساسانی بود، نزدیك این شهر واقع بود و همواره به عنوان پادگانی برای حمایت از این شهر عمل می كرد.
شهر كهن" سنه دژ" احتمالاً در اثر زلزله و هجوم مغول ویران شد و تا زمان صفوی به صورت دهكده ای به حیات خود ادامه داد. مركز حكومتی این شهر پس از ویرانی، به قلعه حسن آباد منتقل شد. شهر جدید سنندج دردوره صفوی و در روزگار شاه صفی در سال 1046 هـ. ق توسط " سلیمان خان اردلان" پایه گذاری شد.
سلیمان خان مركز حكومت را از قلعه های حسن آباد و پلنگان به شهر سنه منتقل و اقدام به آباد ساختن آن نمود. وی قلعه حكومتی را با استحكام تمام در بالای تپه ای بنا نهاد وعمارات، حمام، مسجد و بازار را در خارج و اطراف قلعه ساخت. او با احداث یك رشته قنات در دشت " سرنووی" در فاصله ی هزار قدمی شهر كه در سال 1309 هـ.ق در اثر توسعه شهر داخل محدوده شهر شده بود، آب را به داخل شهر و میان قلعه هدایت كرد.
گسترش شهر مربوط به زمان " امان الله خان اردلان" است. او قلعه حكومتی را توسعه داد و چندین تالار و عمارت درآنجا ساخت و درفاصله سال های 30- 1220هـ. ق با احداث عمارت ها، بازار، كاروان سرا و مسجد ، از جمله مسجد معروف به " دارالاحسان" در میان شهر، به توسعه شهر پرداخت. همچنین در سال 1222هـ. ق باغ و عمارت خسرو آباد را توسعه بخشید.
گفتنی است سنندج به لحاظ موقعیت جغرافیایی و فعالیت های شهر سازی عصر صفوی و قاجار، از بافت شهری سنتی با ارزشی برخوردار است كه بناهای مسكونی و عام المنفعه متعددی مانند حمام، مساجد، بازار و تكیه در آن باقی مانده است.
مراكز دیدنی:بافت قدیمی شهر سنندج، مسجد دارالاحسان، مسجد دارالامان ( مسجدوالی)، بازار قدیمی و بازار سرتپوله، مسجد رشید قلعه بیگی ، مسجد میرزا فرج الله، قرآن نِگـِل در مسجد روستای نگل، مسجد وزیر، مسجد خورشید لقا خانم، مسجد وكیل، مسجد و تكیه عبدالله بیگ، مسجد ملا احمد قیامتی، مسجد آویهنگ، كلیسای سنندج ، امامزاده پیر عمر، امامزاده هاجر خاتون، امامزاده طاقه گوره، مقبره شرف الملك، بقعه شیخ نجم الدین، پل قشلاق، حمام پاشاخان، حمام خان، حمام دو خزینه، حمام شیشه، حمام صلاحی ، حمام عبدالخالق، حمام وكیل الملك ، عمارت آصف دیوان، عمارت و باغ آیت الله مردوخ ، عمارت امجد الاشراف، عمارت سرهنگ آزموده اردلان، مجموعه عمارت شیخ محمد باقرغیاثی، خانه گله داری، خانه مجتهدی، عمارت مشیردیوان، خانه معمارباشی، عمارت ملا لطف الله شیخ الاسلام، عمارت ملك التجار، عمارت وكیل الملك، عمارت خسروآباد، ساختمان شهرداری، باغ امیریه، باغ امانیه، آبیدر، موزه سنندج و موزه تاریخ طبیعی .

شهرستان قروه

قروه یكی از شهرستان های استان كردستان است كه از شمال به شهرستان بیجار و از شرق و جنوب شرقی به شهرستان همدان، از جنوب به شهرستان سنقر و از غرب به شهرستان سنندج محدود است. مهم ترین رودخانه این شهر، "رود شور" نام دارد.شهر قروه، مركز این شهرستان، در فاصله 87 كیلومتری شمال شرقی سنندج و در مسیر همدان- سنندج قرار گرفته است. عوامل مؤثر در پیدایش این شهر، چشمه جوشان در شمال آن، رودهای متعدد و دشت حاصل خیزی است كه تا قرن ها موجب حیات آن به صورت آبادی كوچكی بود. بعدها قرار گرفتن در مسیر راه ارتباطی شرق به غرب، سبب توسعه آن آبادی شد.
جمعیت قروه 206797 نفر و شهرهای آن قروه، دهگلان، سریش آباد، دزج و دلبران است.
مراكز دیدنی: پل فرهاد آباد، مقبره شیدای نازار، بقعه باباگرگر، حمام قصلان، آثار صخره ای فرهادتاش، چشمه وینسار و باباگرگر.

شهرستان كامیاران

كامیاران از شهرستان های تازه تأسیس استان كردستان است كه مركز آن شهر كامیاران، در فاصله 65 كیلومتری جنوب شهر سنندج واقع است. موقعیت مناسب شهر كه در مسیر جاده ی كاروانی قدیمی شمال غرب به سمت جنوب غربی است، موجب رونق و توسعه شهر كامیاران شده است. این شهرستان از شمال به شهرستان سنندج، از جنوب به كرمانشاه، از شرق به سنقر كلیایی واز غرب به پاوه در استان كرمانشاه محدود است. جمعیت این شهرستان 106100نفر و شهر دیگر آن " موچش" است.بخش شرقی و شمال شرقی كامیاران كوهستانی است و دره های زیبا و خوش آب و هوایی دارد و در بخش جنوبی به دشت كرمانشاه متصل است.
مراكز دیدنی:

بقعه پیرعكاشه، مقبره شیخ عباس كومایین، روستا و قلعه پالنگان و نقش برجسته اورامان. شهرستان مریوان

مریوان مركز شهرستانی به همین نام است كه از شمال به شهرستان سقز، از شرق و جنوب شرقی به شهرستان سنندج، از جنوب به بخش نوسود از شهرستان پاوه و از غرب و شمال غربی به خاك عراق محدود است. شهر مریوان در 125 كیلومتری شمال غربی سنندج قرار دارد.شهرستان مریوان با جمعیتی حدود 210787 نفر دارای چهاربخش است و با مساحت 5/3229 كیلومتر مربع، از نظر وسعت پنجمین شهرستان استان محسوب می شود. به جز شهر مریوان، شهرهای" سروآباد" و "چناره" در این شهرستان قرار دارند.
سابقه مریوان به پیش از اسلام باز می گردد. با توجه به آثار باستانی موجود، احتمالاً در دوره پارت و ساسانی ، این شهر از نقاط مهم ایران محسوب می شد. دریاچه زیبای زریوار نیز این نظر را مستند می سازد كه مریوان سابقه بسیار طولانی در تاریخ ایران دارد.
مریوان را در تاریخ و متون قدیم " مهروان"، متشكل از واژه " مهر" و "وان" به معنی جایگاه مهر، می دانند. این شهر به علت موقعیت میان راهی بین تیسفون و تخت سلیمان، مراغه و دینور از مراكز شهری بسیار كهن كردستان بود. در دوران اسلامی و در قرن سوم هـ. ق، این شهر به دلیل داشتن دو دژ به نام های "دژان" و "دزان" از شهرت بسیار برخوردار بود. برخی مریوان را منسوب به "مروان بن حكم عرب" می دانند.
قدمت فعلی شهر مریوان به حدود یك قرن پیش می رسد. درآن زمان، یكی از بزرگان قاجار به نام " فرهاد میرزا معتمدالدوله" كه در این منطقه حكومت می كرد به دستور ناصرالدین شاه قاجار در سال 1282هـ. ق قلعه ای مستحكم در این شهر ساخت كه به شاه آباد ( دژشاهپور) مشهور شد. بعدها دركنار همین قلعه نظامی، روستایی به نام قلعه "مریوان" نام گذاری شد. شهر مریوان تا سال 1344 رسماً "دژشاهپور" نامیده می شد.
مراكز دیدنی:قلعه هلوخان ( ایمام) از دوره صفوی، دریاچه زریوار، پل گاران، روستای دیدنی اورامانات تخت، روستای دركی، آبشار كویله، آبشار بل و مقبره پیر شالیار.