مکان های دیدنی استان زنجان

موقعیت جغرافیایی استان زنجان

موقعیت : شمال غرب فلات مرکزی ایران
مجاورت : شمال: استان های اردبیل و گیلان جنوب: استان همدان شرق:استان قزوین جنوب غربی و غرب: استان های کردستان و آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی
آب و هوا: در زمستان بسیار سرد و در تابستان معتدل می*باشد
وسعــــت: ۲۲۱۶۴ کیلومتر مربع
جمعـیــت: ۹۲۷۴۶۱ نفر
تقسیمات: 3 شهرستان، 13 بخش, 8 شهر, 44 دهستان و 981 آبادی دارای سکنه
شهرستانها: ابهر، ایجرود، خدابنده، خرمدره، زنجان، طارم، ماه*نشان
مرکـــــز : زنجان

رختشویخانه - زنجان بنای رختشویخانه در قلب بافت تاریخی شهر ،منطبق برحصار قدیم درمنطقه پرتراکم مسکونی موسوم به عباسقلی خان و محل معروف به بابا جمال چوقوری(گودال بابا جمال)احداث شده است.


زمین این بنا درسال 1347 هجری قمری توسط مرحوم علی اکبر خان توفیقی رئیس اداره بلدیه وقت شهر خریداری و توسط دوبرادر به نامهای مشهدی اکبر(معمار) ومشهدی اسماعیل (بنا) ساخته شده است.آب این رختشویخانه از قنات قلعچه حاجی میربهاءالدین تامین گردیده و محلی عمومی برای شستشوی لباس بوده است .این بنا درزمان خود به شکلی بسیار پیشرفته قسمتی ازنیاز بهداشتی شهرراتامین و بوسیله بانوئی بنام معصومه خانم بعنوان کارمند بلدیه درآنجا اداره می شده است .


عمارت ذوالفقاری - زنجان مجموعه تاریخی عمارت ذوالفقاری، در مرکز بافت قدیمی شهر زنجان واقع شده است.


این مجموعه شامل ساختمان های اندرونی و بیرونی است و پیش از احداث خیابان ذوالفقاری از طریق شبکه ارتباطی, طبقه همکف و زیرزمین آن به همدیگر راه داشت. این عمارت که از بناهای تاریخی و با ارزش شهر زنجان است، به سبک بناهای اواخر دوران قاجار ساخته شده است


غار کتله*خور، غارنورخورشید - زنجان

غار کتله*خور، غاری است خشکی -آبی، واقع در استان زنجان و در ۸۰ کیلومتری جنوب خدابنده و ۱۷۳ کیلومتری شمال همدان و ۴۱۰ کیلومتری تهران و ۵ کیلومتری شهر کوچک گرماب واقع است.



در بعضی ازمناطق غربی ایران به کوههای کم ارتفاع کتل می*گویند و احتمالاً وجه تسمیه غار نیز به همین علت باشد که غار در یکی از این کوهها قرارگرفته*است و خورشید از پشت آن طلوع می*کند و بجای کتل خورشید به آن کتل*خور گویند.این غار قبل از سال ۱۳۰۰ ه.ش. کشف شده*است و در سال ۱۳۳۰ توسط شخصی به نام جمالی زنجانی به ثبت رسیده*است.حدود سال ۱۳۴۳ ه.ش. کوهنوردان بعلت طولانی بودن دهلیز ورودی و کوتاه*بودن سقف آن و مشکلات عبور و مرور و فقدان جاذبه*های، غارسنگی بی*اهمیت جلوه شد ولی در سال ۱۳۶۵ گروهی مجهز از غارنوردان زبده همدان بازدید مفصلی از غار انجام دادند و توانستند شکل*گیری این غار را به دوران ژوراسیک مربوط دارند یعنی بیش از ۱۲۰ میلیون سال قبل.ساختمان در زیر کوه*کتل* خور قرار گرفته و از پائین دست دهانه آن رودشور که از شعبات فرعی قزل**اوزن است جاری می*شود غار درمنطقه مستطیلی شکلی به ابعاد ۲۰۰۰×۱۵۰۰ متر به*وجود آمده*است در محل یاد شده عملکرد هوازدگی مکانیکی و نیروهای درونی به کمک یکدیگر تعدادی ترک یا گسل متقاطع را در محدوده داخلی این فضا به وجود آورده و به دلیل فراهم شدن سایر شرایط، فرآیند غار زایشی شروع شده*است دهانه غار در ارتفاع ۱۷۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد و اختلاف ارتفاع آن با ارتفاع چشمه*ای که آبهای فرورو حاصل از ریزش جوی غار را خارج می*کند و به رود شور می*ریزد ۵۰ متر است.ورودی غار یک دهلیز ۴۰۰۰ متری بوده با سقفی کوتاه و فاقد غار سنگ و چند دهلیز فرعی، پس از دهلیز فرعی یک دالان وسیع ۹۵۰ متری با سربالایی*هایی به ارتفاع ۲ متر و گودالهای خشک قرار دارد که با دوشاخه ۵۰ متری ادامه پیدا می*کند و پس از عبور از یک سربالایی به تالار وسیعی پوشیده از چکنده و چکیده و ستون می*رسد. در داخل تالار کوچک بلورین، که به تالار ستونها چسبیده چاهی به عمق ۸ متر قرار دارد که احتمالاً محل خروج آبهای فرورو سازنده غار است.در حال حاضر این غار به سه بخش فرهنگی، تفریحی و ورزشی تقسیم شده*است بخش ورزشی آن تنها مورد استفادة غارنوردان و صخره*نوردان قرار می*گیرد حدود ۴ کیلومتر است که البته هنوز انتهای آن کشف نشده*است. بخش تفریحی غار نیز که جهت بازدید عموم مورد استفاده قرار می*گیرد حدود ۲ کیلومتر مسیر مستقیم است که گفته می*شود این مسیر تنها ۳/۱ کل غار است. بخش فرهنگی غار نیز در بخش جنوبی آن قرار دارد قسمت اصلی آن دالانی است طبیعی که جهت برگزاری مراسم مختلف مورداستفاده قرار می*گیرد البته این دالان هیچگونه راه خروجی به بیرون نداشته و راه خروجی آن به صورت مصنوعی کنده شده اما خود دالان تماماً طبیعی بوده*است.غارکتله*خور از لحاظ کیفیت بلورها و قندیلها، زیبایی و تعدد طبقات اولین غار آهکی جهان شناخته شده*است که توسط سرمایه*گذاری بخش خصوصی و هزینة شخصی به نام مهندس عالی که مهندس عمران فرمانداری زنجان بودند در طول پنج سال آمادة بهره*برداری گشت. از بهره*برداری اولیة این غار چیزی حدود ۱۵ سال می*گذرد که البته هنوز هم کاوش و فعالیت برای آماده*سازی سایر قسمتهای غار برای بازدید ادامه دارد.غار کتله*خور، غاری است آهکی که در برخی نقاط آن گل*رس و خاکهای حاوی اکسیدآهن قابل مشاهده*است. این غار از نظر سنی تقریباً هم*سن غار علیصدر همدان است البته این دو غار از دو جهت با هم تفاوت دارند. یکی اینکه غار علیصدر همدان غاریست کاملاً آبی اما غار کتله*خور زنجان غاری است تقریباً خشکی. دوم اینکه آهکهای غار کتله*خور نسبت به آهکهای غار علیصدر بسیار خالص*تر هستند که این خود عاملی است جهت زیباترشدن غار، چراکه خالص بودن آهکها موجب شفافیت آنها و در نتیجه عبور نور از قندیل*ها می*شود.یک نکته جالب توجه در رابطه با غار کتله*خور اینست که شواهد و بررسی*های انجام شده مؤید این موضوع است که این غار در نهایت به غار علیصدر در همدان متصل می*شود. همچنین یکی دیگر از عجایب و زیبایی*های این غار تعدد طبقات آن است که اینگونه غارها در جهان بسیار کم*نظیر هستند. گمان می*رود که این غار دارای ۷ طبقه باشد که البته تاکنون تنها ۳ طبقة آن کشف شده* است.حدود ۷۰۰ متر اولیة غار قطری حدود ۷۰ سانتیمتر داشته*است به*طوریکه رهنوردان اولیة غار این مسیر ۷۰۰ متری را بصورت سینه*خیز طی کرده و مسیر خود را با علامتگذاری مشخص کرده*اند. ۱۰۰ متر ابتدای غار محل زندگی انسانهای نخستین بوده*است که این موضوع را اسکلت ۸۰ انسانی که در این محل پیداشده*است تأیید می*کند. لازم به ذکر است که این اسکلت**ها همچنان در این محل نگهداری می*شوند. این غار دارای بخشهای دیگری است که به ترتیب می*توان میدان شیرخوابیده، میدان بیستون، میدان چهل*ستون، سه*راهی کوهی، میدان پنج*شیر، تالار عروس، تونل قندیلی،* اتاق عقد،* پای فیل، شتر باجهاز، عروس و داماد، میدان شمع، دوجادوگر، نخل سوخته، میدان مریم مقدس و… را نام برد. که تمامی این بخشها حاصل تجمع*های مختلف آهکی است که هرکدام براساس شباهتی که به یکی از اشیاء *اطراف ما داشته*اند به این اسامی خوانده می*شوند. از ویژگیهای منحصر به فرد این غار می*توان وجود ستونهای آهکی عظیم را نام برد که حاصل به هم پیوستن استالاکتیت*ها و استالاگمیت*های آهکی هستند که باعث شده*اند که این غار خود نگهدارندة خود باشد یعنی اینکه این ستونهای عظیم نقش نگهدارنده*هایی را بازی می*کنند که مانع از فروریختن سقف غار می*شود.این غار در مراحل اولیة تشکیل خود غاری آبی بوده است که دراثر انحلال آبی گاهی اوقات توده*های عظیمی از سنگها از تودة اصلی جدا شده*اند. تشکیل طبقات متعدد این غار باعث شده*است که آب به طبقات زیرین نفوذ کرده و عملاً غار تبدیل به غاری خشکی گردد.از دیگر ویژگیهای بارز این غار می**توان وجود قندیلهای زیبا و شفاف آهکی و استالاکتیت*های گُل*کلمی را نام برد.وجود چشمه*های آب بسیار زلال در اطراف این غار و حفره*های متعدد طبیعی هم از ویژگیهای منحصر به فرد این غار است. علاوه بر تمامی این مسائل در غار کتله*خور همانطور که در قبل آمد می*توان تجمع*های متفاوتی مشاهده کرد که یکی از این تجمع*های زیبا و جالب*توجه استالاگمیت*هایی است که بسیار شبیه به عروس و داماد هستند و به همین اسم نامگذاری شده*انداین غار درطول ۱۲۰ میلیون سالی که از عمرش می*گذرد دستخوش تغییر و تحولات بسیاری شده*است که برخی طبیعی و برخی هم مصنوعی بوده*است. از تغییرات طبیعی این غار می*توان شکستگیهای حاصل از زمین*لرزه*ها، گسل*خوردگیها، لغزش*ها و ریزش*ها را نام برد

غار گلجیک - زنجان این غار در 35 کیلومتری جنوب غربی شهرستان زنجان، در ارتفاعات مشرف به روستای حاج آرش، از توابع شهرستان زنجان واقع شده است.



این غار عظیم که به طور طبیعی از فرسایش سنگ های آهکی موجود در آن به وجود آمده است، با داشتن آب و هوای مناسب، پناهگاه و مسکن انسان های دوران پیش از تاریخ بوده است

غار خرمنه سر - زنجان غار خرمنه سر، در روستای شاه نشین و در بلندای کوه خرمنه سر واقع شده است.


در این غار چاه های بسیار و دره های خطرناک و لغزنده ای وجود دارد، بنابراین برای بازدید از آن حتماً باید از وسایل غارنوردی و کوه نوردی استفاده کرد. برای رسیدن به دهانه غار، ابتدا از بستر رودخانه ای که از کوه های شمالی شاه نشین سرچشمه می گیرد و از میان درختان سرسبز زیتون و انجیر باید گذشت و به سوی ارتفاعات شمالی پیش رفت تا در نزدیکی قله کوه خرمنه سر، دهانه مشبک و پنجره مانند وسیع غار را دید

مرد نمکی - زنجان پیکره ای که بخشی از گوشت ،پوست ومووپوشاک و سایر لوازم شخصی آن سالم باقی مانده بود ،درسال 1372 درمعدن نمک چهره آباد پیداشد.


این پیکره که متعلق به زمانی حدود1700 سال پیش بوده بدلیل تجزیه آزمایشگاهی وآگاهی ازوضعیت تمدنی واوضاع اجتماعی آن زمان دارای اهمیت جهانی است.هم اینک بخش تاریکی از شرایط زندگی نیاکان ما در قبل از تاریخ با بررسی و کنکاش بر روی این مرد نمکی امکان هویدایی و وضوح یافته است .


مسجد میرزایی - زنجان

مسجد میرزایی در مجموعه بازار پایین قرار دارد. بر اساس آخرین مطالعات انجام گرفته این مسجد قدیمی ترین بناهای مذهبی پا بر جا در سطح شهر بوده و احتمالاً در حد فاصل اواخر دوران صفویه تا اوایل دوران قاجار احداث گردیده است.



مؤتمن السلطان ضیع الدوله از رجال دوره ناصری در کتاب مرآت البلدان درباره این مسجد می نویسد: «مسجد دیگری که مرحوم میرزا ابوالقاسم مجتهدی سال قبل ساخته است. سه طرف این مسجد تمام و یک طرف دیگر ناتمام است. .... مسجد میرزایی از دو بخش تشکیل گردیده، بخش نخست معروف به شبستان قدیم است. این شبستان به فاصله یک رقبه از دکاکین بازار قرار گرفته و خود دارای یک واحد شبستان و حیاط بوده است.شبستان قدیم از 15 چشمه طاق و تویزه پوشانیده شده و طاقهای آن از نوع پنج او هفت کند و خوابیده است که این روش موجبات زیبایی هر چه بیشتر شبستن را فراهم نموده است. محراب در راستای قبله با خالی نمودن قسمتی از جرز جنوبی ایجاد شده و در طرفین آن در ورودی ازحیاط قرار گرفته که هم اکنون با بالا آمدن سطح حیات به پنجره تبدیل شده است.کاشی کاری محرابمرمت گردیده و ازفرم تزئیناتی خود خارج شده است، در این محراب یک واحد کاشی چهار گوش دیده می شود که به اواخر دوران صفویه تا قبل از دوران قاجار می توان نسبت داد.قسمت دوم، مسجد جدید است که در سبک تقلید ناقصی ازمساجد شیوه چهار ایوانی از جمله صحن مرکزی، ایوانهای چهار گانه، حجرات طلاب، وضوخانه و شبستان زنانه و مردانه وجود دارد.ضمناً شبستان مسجد به دو قسمت مردانه و زنانه تقسیم شده و در حد فاصل آن را پنجره های موسوم به اورسی اشغال نموده است. شبستان مردانه از 8 واحد طاق و تویزه تشکیل گردیده و یک ردیف ستون سنگی قسمتی از سنگینی سقف را تحمل می نماید طاقها از نوع خوزی (رومی) و سبک آجر چینی در هر چشمه از شبستان به طرز خاصی اجرا شده است، شبستان زنانه در راستای یکدیگر بوده و دارای چهار چشمه طاق است. محراب تقریباً در چشمه وسط ضلع جنوبی جای گرفته و این محل در چشمه های دیگر نیز تکرار شده است. در نتیجه این تکرار 4 محراب در شبستان مردانه موجودیت پیدا می نماید. در این مورد برخی از صاحب نظران این پدیده را به مذاهب اربعه در سنت و جماعت نسبت داده و هر چشمه از شبستان را منتسب به یک مذهب می دانند. که البته این انتساب با عنایت به تاریخ احداث مسجد به هیچ وجه نمی تواند صادق باشد.بلکه مراد از ایجاد آنها تنها رعایت عامل قریه است.گرداگرد صحن مرکزی مسجد را حجرات وایوانهای چهار گانه به طور قرینه پوشانده است. جمعاً 14 واحد حجره در سه طرف صحن مستقر شده و سقف حجرات با استفاده از طاقهای نوع کلیل به سبک آذربایجانی پوشانیده شده است.پشت بغل درگاهیها در صحن، طرحهای هندسی متنوع با استفاده از کاشیهای پیش بر به رنگ سفید، مشکی، فیروزه ای، زرد، سبز ایجاد گردیده وطرفین ایوانهای چهار گانه را کاشیهای خشتی با طرحهای اسلیمی و هندسی زینت داده اند.در بالای ایوان جنوبی تاریخ 1301 هجری قمری نوشته شده است. به هر تقدیر کاشی های این مسجد متعلق به دوران قاجار و دقیقاً با کاشی های مسجد جامع و مسجد خانم قابل مقایسه است.

در سر در این مسجد تاریخ دیگری با عدد 1282 هجری قمری به چشم می خورد و در این قسمت هم چنین کتیبه ای به خط نستعلیق وجود دارد، که قسمت خوانای آن به قرار زیر است:« هوالباقی ... شخصی در نماز دو قطعه زمین مزرعه و یک قطعه زمین باغ درخت در نهر قاسم آباد و دو قطعه زمین مزرعه در تخت دولابار چنانچه درحد نامه مذکور است، این پنج قطعه زمین وقف به جهت تعمیرات مسجد و حجرات هرکه باشد، ... خلاف و ... در انصراف ... ولیعصر ... والعب...».این مسجداز نظر جماعت و انجام مراسم مذهبی دایر و پابرجاست و تنها در زلزله اخیر خساراتی متوجه آن گردیده و موجب ایجاد دو شکاف در شبستان مردانه و هم چنین ازفرم خارج شدن ایوان شمالی شده است

مسجد جامع - زنجان مسجد و مدرسه جامع معروف به مسجد سید در قلب بافت تاریخی شهر قرار گرفته است.


این مسجد از ظلع غربی با بازار قیصریه و از ضلع شرقی با معیر موصوف به کوچه سیدو از جبهه شمالی با خیابان امام و سبزه میدان در ارتباط است، قبل از احداث خیابان امام کنونی سر درب این مسجد به فضای بازی که در مقابل دارالحکومه به عنوان میدان شهر مطرح بوده، اشراف داشته است و هماکنون ورودی اصلی آن محسوب می شود. ورودی غربی، مجموکعه را با مرکز تجاری قیصریه و ورودی شرقی آن، با بافت مسکونی مرتبط است.

مجموعه مسجد و مدرسه سید توسط عبدالله میرزا دارا پسر یازدهم فتحعلی شاه قاجار در هنگام حکمرانی در زنجان در سال 1242 هجری قمری احداث گردیده است، بر اساس مدارک و اسناد سال مزبور مربوط به اختتام آن است.و هیچگونه افزایش مجموعه و الحاقات در دوره های بعدی مشاهده نمی گردد.

مجموعه تاریخی مسجد و مدرسه سید یکی از بناهای ارزشمند داخل شهری است، این مسجد بر اساس پلان مساجد چهار ایوانی ساخته شده است، طبق معمول، ایوان ورودی مقابل شاه نشین گنتبد دار قرار داده شده است. مساجد با سبک چهار ایوانی در پی تحولات مهمی که در طرح مساجد ایران پایه گذاری گردیده با الهام از معماری دوران پارتی (کاخ هتره) پدیدار گشته و به اعتباری مسجد جامع زواره و به قولی دیگر مسجد جامع اصفهان از نخستین مساجدی است که به این سبک ساخته شده اند.

این سبک علاوه بر اینکه درطرح مدارس علمیه و کاروانسراها معمول گردیده با نوردیدن مرزهایایران، در کشورهای اسلامی اهل سنت و جماعت مورد استقبال واقع شده، به طوری که در مساجد مزبورهر یک از ایوانهای چهار گانه به یکی ازمذاهب اربعه، جهت مذاکره و تعلیم و تعلم علوم دینی مربوط به خود اختصاص یافته است. آنچه که در صحن مسجد بیشتر از همه خود نمایی می کند ایوانهای چهار گانه است که در چهار ضلع آن به قرینه جای گرفته اند. ایواتن جنوبی در حد فاصل شبستان گنبد دار و صحن قرار گرفته و شبستانهای زنانه و مردانه را به طور قرینه تقسیم می تنماید و با عنایت به فلسفه وجودی ایوان که نقش ایجاد تعادلی هوای داخل و خارج شبستانها را دارد، ورودی فضای مزبور در آن قرار گرفته است. ایوان جنوبی، همانند سه ایوان دیگر در دو طبقه اجرا شده که طبقه دوم به منظور خنثی نمودن رانش طاق ایوان در حل مسائل استاتیکی (نیارش) لازم الاجرا بوده است. گردش طاق نماها در سطوح جانبی ایوان ماهرانه طراحی شده و سایه روشن(کنتراست) فضا با پیش و پس روی اندانهای آن تأمین گردیده است. ایوان جنوبی دارای 60/7 متر و عرض 30/6 متر عمق و باهره چینی 11 متر ارتفاع دارد.

سطوح کلی این ایوان با استفاده از کاشی های ختایی تزئین گردیده، در داخل طاق نماها کلمات الله، محمد (ص)، علی (ع)، به خطکوفی معلق به رنگ مشکی بازمینه نارنجی است و بالای آن را کتیبه طویلی به خط ثلث خفی زینت داده است، متن کتیبه خطبه ای است که با نام فتحعلیشاه قاجار آغاز شده و با نام بانی آن عبدالله میرزا دارا ختم می گردد. از نوار فوقانی کتیبه تسمه کشی های تزئینی سقف آغاز شده و به نوبه خود به قسمتی از شمسه ختم می گردد، اضلاع شرقی و غربی در این ایوان مزین به نقشهای لچک و ترنج است و بر طبق معمول بناهای ئوران قاجار رنگهای زرد و مشکی بر سایررنگها غلبه دارد. پخی ایوان در نما با تکراری از کاشی با نقش هندسی پوشانیده شده.فیلپوش ایوان و سطوح جانبی با نقوش اسلیمی و تکرار موتیفهای ترنجی زینت داده شده است، آنچه که بیشتر از همه خود نمایی می کند، نقش سمبلیک درخت زندگی در دو طرف ایوان است، که این نقش یکی از موتیفهای شناخته شده در هنر ایرانی است.صحن این مسجد همانند سایر مسجدها چهار ایوانی به شکل مربع مستطیل بوده و دارای 48 متر طول و 36 متر عرض می باشد. بر اساس مدارک متقن در وسط این صحن یک واحد حوض بوده و گرداگرد آن را به استثنای جلوی حجرات و شبستانها، باغچه های پر گل وگیاه پوشانیده شده بود . حدودا در سال 1340متولیان مسجد برای جلوگیری ازگسترش رطوبت حاصله از درختان و باغچه به محدثات، که این فکر و تصمیم به دلایل عدیده اشتباه بوده است نسبت به برچیدن فضای سبز مسجد اقدام نموده اند سپس متولی مسجد مجددا در سال 1368 باغچه ها را به صورت محدود احیا کرده است.

در سمت شرقی و غربی این صحن به طور قرینه 16 واحد و در جبهه شمالی 6 واحد حجره جهت طلاب علوم دینی قرار گرفته، حد فاصل حجرات، عرض پایه ها 92 سانتی متر قابل اندازه گیری است. این فضاها از دو قسمت ایوان و حجره تشکیل یافته عرض ایوان 40/3 متر و عمق آنها در حجرات سمت شرقی و غربی صحن 65/1 و در حجرات شمالی 80/1 متر اندازه گیری می گردد، در پشت ایوان فضای حجره قرار گرفته و هر کدام از آنها دارای 40/3 متر عرض و 50/4 متر طول دارد. سقف این فضاها بسیار زیبا و با استفاده از قوسهای جناغی اجراء گردیده، روش کار بدین ترتیب است که در طول 50/4 متر سه واحد تویزه جناغی از ارتفاع 5/2 متری از رقوم کف اجراءشدهوحد فاصل تویزه ها با عنصر طاق پر شده است.در راستای طاق و تویزه ها در جان جرزهای طرفین حجره 8 ردیف رفچه در دو طبقه ساخته شده و در هر حجره جمعا دارای 16 واحدرفچه است. نور این فضاها از دو پنجره موجود در طرفین در ورودی تأمینی می شده، پنجره های موصوف در اوایل پهلوی به دلایل نامعلومی با ستفاده از مصالح بنایی کور و بعدا در جریان مرمت مسجد باز شده است.من حیث المجموع با توجه به سایه روشن (کنتراست) داخل حجرات، تناسبات محسوس در عناصر و اندامهای بنا، فضای لازم را جهت تعلیم و تعلم علوم دینی القاء می نماید.

سقف ایوان کلیه حجرات با استفاده ار مقرنس کاری گچ تزئین گردیده که در بعضی از حجرات فرو ریخته است. فیلپوشکلیه حجرات با کاشی های ختایی به سبک کار دوران قاجار و منقوش به نقوش اسلیمی و گل و بوته در تنوع خاص تزئین گردیده دو رنگ زرد و مشکی بر سایررنگها غلبه دارد.

طبق معمول مسجد و مدرسه چهار ایوانی، شبستان این مسجد در جبهه چنوبی صحن شامل سه واحد است، شبستان زنانه، شبستان مردانه در طرفین و شبستان گنبد دار در وسط و پشت ایوان قرار دارد. شبستانهای زنانه و مردانه به طور قرینه هر کدام ازچهارردیف ستون تشکیل گردیده و بدینترتیب 20 چشمه عرقچین بر گرده 36 تویزه قرار گرفته و قوس تویزه ها از نوع قوس خوزی (رومی) است. در وسط هر شبستان با خالی نمودن قسمتی از جرز جبهه جنوبی یک واحد محراب جای گرفته، تزئین این عناصر را کاشیهای سبک قاجار دررنگهای زرد، سیاه و سفید، منقوش به نقش معقل تشکیل داده است.شبستان گنبد دار، فضایی است به عرض 90/7 و طول 50/8 متر و بلا واسطه درپشت ایوان جنوبی کقرار گرفته و از جهت غربی و شرقی با شبستانهای طرفین و از جبهه شمالی با ایوان جنوبی در ارتباط است، بر فراز این شبستان گنبد عظیمی بر جرزهایسنگین به ضخامت 30/2 متر استوار گردیده، گنبد مسجد از دو نوع دو جداره بوده پا طاق هر دو جداره از ارتفاع 50/10 متری از رقوم کف آغاز شده و در رقوم 70/11 متری پاطاق دو گنبد از یکدیگر مجزا می شوند. خیز جدارنخستین از رقوم پا طاق 80/3 متر با قوس نوع پنج او هفت کند، اجراء شده است. و ارتفاع گنبد اصلی (جدار بیرونی) از رقوم پا طاق 10 متر قابل اندازه گیری است، به عبارت دیگر ارتفاع گنبد این مسجد 50/20 متر از رقوم کف فعلی و قطر آن حداکثر 70/12 متر می باشد.در جهت حل مسایل استاتیکی (نیارش) و هموژه نمودن بنا و خنثی شدن لنگرهای خمشی و نیروهای برشی تاشی از زمین لرزه، حدفاصل دو جدار با استفاده از عنصر چوب کلاف کشی شه است.گنبد مسجد جامع زنجان از معدود گنبدهایی است که این اندام بدون گوشواره و ترمپه بر روی جرزهای چهارگانه نشسته و در نتیجه تغییر پلان مربع به دایره در ضخامت تکیه گاه و جان گنبد مستهلک شده است.گنبد مسجد جامع زنجان با کاشی های فیروزه ای پوشانیده شده و درگریو آن سوره مبارکه الدهر به خط ثلث دیدگان را نوازش می دهد و سپس در رقوم بالایی کتیبه تزئینات آن را لوزی های پیوسته و ترنجهای به سبک معقل با استفاده از کاشی های به رنگ زرد، مشکی ، آبی تشکیل داده است. درانتهای فوقانی بنا علامتی ازبرنز به شکل گوی که مخروط نازکی بر آن سوار شده پایان گنبد ر ا اعلام می نماید.قابل ذکر است آب انبار و وضو خانه زمستانی مسجد که در سمت چپ هشتی و در اصلی قرار دارد با به کار افتادن شبکه آبرسانی شهری در اواسط دوران پهلوی از حز انتفاع ساقط و از عناصر کاربردی مسجد حذف شده است.مسجد مدرسه سید ( مسجد جامع زنجان) همانند بقیه بناهای دوران قاجار از نظر مسایل استاتیکی (نیارش) بسیار ضعیف و شکننده است و عدم رسیدگی و رها شدن حفاظت فیزیکی در این بنا مزید بر علت گردیده لاجرم پدیده های مزبور موجودیت این بنا را در خطر جدی قرار داده بود.با عنایت به ارزش، اهمیت و اعتبار این مسجد از نظرمذهبی، سیاسی و موقعیت اجتماعی در سطح استان بررسی جامع در رابطه با حفاظت فیزیکی آن لازم و ضروری می نمود، به همین جهت سازمان میراث فرهنگی استان زنجان بر اساس مسئولیتهای محوله تعمیراتی و حفاظتی آن را به صورت مقطعی تهیه و به اجرای آن همت گماشته است

گنبد سلطانیه - سلطانیه گنبد سلطانیه در شهر سلطانیه در 35 کیلومتری شهرزنجان واقع شده و بنای آن به دستور سلطان محمدخدابنده از سال 704 هجری قمری شروع ودرمدت 9 سال درتاریخ 713 هجری قمری پایان یافته است



این گنبد با 5/48 مترارتفاع و 6/25 مترقطردهانه پس از کلیسای (کاتودرال سانتاماریا) فلورانس ایتالیا و مسجد ایاصوفیای استانبول ترکیه سومین بنای عظیم تاریخی جهان و اولین بنای عظیم آجری تاریخی ایران است .

آبشار شارشار - زنجان

آبشار شارشار تنها آبشار شناخته شده در سطح شهرستان است که در منطقه تهم، در شمال باختری شهر زنجان واقع شده است.


این آبشار که به طرز بسیار زیبایی در میان سنگ های صخره ای قرار گرفته است، حدود 5 کیلومتر با دریاچه مصنوعی سد تهم فاصله دارد و دسترسی به آن با یک کوهنوردی یک ساعته امکان پذیر است

ابهر رود - ابهر

مهم ترین رودخانه جاری در سرتاسر شهرستان ابهر و شریان حیاتی این منطقه است.



این رود شاخه *ای از رودخانه شور فشاپویه بوده و در شهرستان*های ابهر، تاکستان، قزوین، کرج، تهران و قم جریان دارد و از دو شاخه فصلی و دایمی تشکیل شده است. سرچشمه شاخه فصلی آن از کوه سرآهند در حوالی گردنه الله اکبر سلطانیه است. شاخه دایمی آن به نام کینه ورس نیز از کوه های رستم، سالارداغی و سندان سرچشمه می گیرد. این شاخه از شعبات متعددی تشکیل شده و با جهت شمال باختری به جنوب خاوری در نزدیکی ابهر به شاخه فصلی می پیوندد و با نام ابهررود جریان می یابد. این رودخانه در مسیر خود آب های ابهر، خرم دره، چالچوق و سیلاب های شناط و جندق را پذیرا شده و پس از مشروب ساختن مزارع روستاها و شهرهای مسیر خود در صایین قلعه، هیدج، خرم دره، ابهر، تاکستان، دو دانگه و قزوین به رودخانه شور و در آخر به دریاچه نمک قم می ریزد.

مقدار آبی که در رودخانه ابهر رود جریان دارد، در ایستگاه هیدرومتریک روستای قروه 316 میلیون متر مکعب در سال اندازه گیری شده است. این رودخانه در شهرستان ابهر و در پایین ترین سطح شهر قرار دارد. در بعضی از قسمت های مسیر آن، آب از زیر زمین بالا آمده و به آب رودخانه افزوده می گردد به همین خاطر این رودخانه نوعی زاینده رود به شمار می آید. اهالی در نقاط مختلف شهر، با بستن بندهایی آب را از مسیر خود منحرف کرده و به سمت مزارع شهرها و روستاها روانه می کنند، ولی آب رودخانه تا رسیدن به بند پایینی دوباره افزایش پیدا کرده و پرآب می گردد. در اطراف این رودخانه و دیگر رودخانه های منطقه، درختان تبریزی، بید، نارون و سپیدار توسط اهالی کاشته شده که مصارف صنعتی و ساختمانی دارند. این درختان پس از رشد کافی قطع شده و برای مصارف صنعتی به تهران و دیگر شهرهای مجاور حمل می شوند.

در دامنه بیش تر کوه های منطقه چشمه هایی وجود دارد که در فصل های بهار، پاییز، زمستان و تابستان آب در آن ها جاری است و دره های سبز و خرمی را در مسیر خود به وجود آورده اند و به واسطه آن ها، سراسر منطقه در فصل های مختلف به رنگ های گوناگون درمی آیند. زیباترین فصل آن ها در بهار است که حاشیه این چشمه ها، سرسبز، پرگل و زیبا است. قنات هایی نیز توسط اهالی منطقه حفر شده که از آن ها در آبیاری باغ ها و مزارع استفاده می شود. قنات های آخوند، خودآفرین، امام جمعه محمد بیک، خونین، آب قنات علی، گشنیز گلی، غازگلی، کاریز پاشا و... مشهورترین این قنات ها هستند که در آبیاری مزارع و باغ ها نقش مهمی را ایفا می کنند و در شهرها و روستاهای پیرامون شهرستان ابهر پراکنده شده اند.

قعه امامزاده سید ابراهیم - زنجان بقعه امامزاده سید ابراهیم علیه السلام یکی از بقاع معتبر شهر زنجان استو علمای فن در شجره نامه آن حضرت اختلاف نظر دارند.


جمعی ایشان را ابراهیم بن موسی بن جعفر (ع) دانسته اند و جمعی دیگر همانند ابوالفرج اصفهانی و ابونصر بخاری در سرالانساب ایشان را ابراهیم بن محمد بن عبدالله بن الحسین بن العباس بن علی (ع) ذکر نموده اند. اگر این شجره نامه درست باشد سید ابراهیم علیه السلام به اتفاق کوکبی حسین بن اسماعیل بن محمد الارقط بن عبدالله الباهربن زین العابدین (ع) در اوایل قرن سوم هجری در زمان خلافت المعتزر بالله خلیفه عباسی قیام نموده ودر 3 کیلومتری سمت جنوبی شهرزنجان در جریان جنگی با عمال خلیفه شهید گردیده و تن مطهرش در قبرستان واقع در منتهی الیه شرقی مشرف به دیوار حصار مدفون شه است.بنای امامزاده سید ابراهیم ابتدا به سبک چهر طاق بوده که گنبد زیبایی آن را پوشش می نمود، در سال 1340 شمسی این مجموعه به جهت تبدیل به احسنت برداشته شده و مجدداً منطبق بر بنای قدیمی نوسازی گردیده است. گنبد از نوع تک پوششی بوده که با واسطه چهار گوشواره بر جرزها استوار گشته و حد فاصل گوشواره ها و گنبد هشت نورگیر تعبیه شده است. تزئینات گنبد از داخل مقرنس و گره سازی بوده و سوره جمعه به خط زیبای ثلث، به قلم استاد جواد میر محمدرضایی زنجانی(دامه افاضاته) و گچ بری استاد شعبان آزادی زنجانی چشم بینندگان را نوازش می دهد. در نمای بیرونی سوره مبارکه (اسماء ذات البروج ) به خط ثلثزنجیری نوشته شده است.ضریح حرم که در اصفهان ساخته شده در سال 1385، نصب گردیده، قدیمی ترین قسمت این بقعه سر در ورودی سمت شمالی و مناره های واقع در طرفین آن می باشد. این سردر به سال 1341 شمسی توسط معمار ابراهیم سلطانی ساخته شده و بالای مناره ها آیه، 55 سوره مبارکه احزاب به خط زیبای ثلث به قلم استاد اخیر الذکر رقم گردیده است.

ازبناهای دیگر این مجموعه مسجد اعظم واقع در ضلع غربی مجموعه می باش که بنای آن در سال 1346 شمسی اتمام پذیرفته. من حیث المجموع پلان این مجموعه با قواعد سبک های شناخته شده معماری رایج دربناهای مذهبی مطابقت ندارد . ذکر این مطلب ضروری به نظر می رسد، که تجدید بنای این بقعه مرهون خدمت ارزنده روانشاد استاد منصور محاوری، فرزند ملا غلامرضا متولد 1278 شمسی می باشد، که از سال 1304 مدیر مدرسه علمیه بوده است. ایشان ازسال 1304 همکاری دیگر شهروندان زنجانی به تجدید بنای امامزاده همت گماشته اند. مرحوم محاوری در اسفند ماه سال 1354 دعوت حق را لبیک گفته و در رواق ورودی حرم دفن شده است.

حصار شهر - زنجان

قلعه زنجان از آثار دوران سلجوقی است که در فتنه مغول قسمت اعظم آن تخریب شد.



. این حصار در دوره صفوی مجدداً منطبق بر مسیر دیوار قبلی بازسازی شده است. اندازه دور قلعه 4500 متر می باشد. غرض حصار درپی آن، 250 سانتی متر و ارتفاع آن 8 متر بوده است. این حصار با خشت هایی به ابعاد 10×50×50 سانتی متر و ماده گل ساخته شده است. قلعه زنجان از طریق 6 دروازه ورودی با روستاهای حوزه نفوذ زنجان و شهرهای هم جوار آن مرتبط بوده است.

رودخانه زنجان رود - زنجان یکی از مهم ترین رودخانه های استان است که در شهرستان های ابهر و زنجان جاری می باشد.


این رودخانه دایمی که 142 کیلومتر طول داشته و ارتفاع سرچشمه آن 1780 متر است، از آبخیزهای دهستان سلطانیه در 38 کیلومتری خاور زنجان سرچشمه گرفته و دره پهناور زنجان رود را به سوی شمال باختری طی می کند. این رودخانه از جنوب شهر زنجان عبور می کند و پس از مشروب کردن روستاهای مشک آباد، نیماور، بناب، دیزج، خانه بران و سالیان از جنوب شهر زنجان گذشته و به موازات راه اتومبیل رو و راه آهن زنجان - میانه به سوی شمال باختری به جریان خود ادامه می دهد. در این مسیر روستاهای کوشکان والارود، خرم پی و برخی روستاهای دیگر را سیراب کرده و در نهایت به روستای سرچم پایین می رسد. در این روستا به سوی باختر تغییر مسیر داده و پس از سیراب کردن روستاهای چوروک، الوارلو، گوگلان و رجین در 3 کیلومتری باختر روستای رجین به قزل اوزن می ریزد. ارتفاع ریزشگاه این رودخانه 1100 متر، شیب متوسط آن 5/0 درصد و حوزه آن دریای خزر است.


رودخانه سفید رود یا قزل اوزن - زنجان رودخانه قزل اوزن علاوه بر اهمیت اقتصادی بالایی که دارد به دلیل پرآبی، زیبایی و طولانی بودن مسیر خود یکی از مهم ترین روخانه های زنجان است که در زمینه جاذبه های گردشگری نیز اهمیت زیادی دارد.



به برکت آب فراوان باغ های زیبا و سرسبز بسیاری در مسیر این رودخانه به وجود آمده که منظره بسیار زیبایی به حومه شهر زنجان داده است به طوری که در تمام سفرنامه های جهانگردان و مستشرقین از این رودخانه و زیبایی و سرسبزی مناطق اطراف آن یاد شده است. مسیر رودخانه قزل اوزن یکی از مهم ترین گردشگاه های اهالی زنجان و مناطق اطراف آن یکی از باصفاترین استراحتگاه های مسافران مسیر شمال باختر کشور است. سفیدرود یا قزل اوزن یکی از مهم ترین، بزرگ ترین و مشهورترین رودخانه های ایران و یک رود دایمی به درازای 765 کیلومتر و شیب متوسط 3/0 درصد است که از آبخیزهای 30 کیلومتری شمال باختری سنندج، دهستان مارال (استان کردستان) سرچشمه می گیرد. ارتفاع سرچشمه این رودخانه 2300 متر و ارتفاع ریزشگاه آن 25- متر است. این رودخانه در ابتدای سرچشمه خود چم هانه گلان نام داشته و مسیر حرکت آن شمالی است. پس از طی کردن حدود 10 کیلومتر و مخلوط شدن با چندین رودخانه و ریزابه، به نام های خنجره، گومرش و چم بناسوره، با نام جدید قزل اوزن به سمت شمال خاوری متوجه می شود. به طور کلی سفیدرود یا قزل اوزن از استان های کردستان، زنجان، آذربایجان خاوری و گیلان عبور می کند.

رودخانه قزل اوزن در مسیر خود ضمن مخلوط شدن با ریزابه های بسیار با پیچ و خم های متعدد از شهرستان سنندج خارج شده و به دهستان نجف آباد در محدوده شهرستان بیجار وارد می شود. پس از عبور از این دهستان در روستای زرده کمر با چم زر مخلوط می شود. در روستاهای قاسم آباد و علی آباد با رودخانه های یول کشتی و شوراب درهم آمیخته و متوجه خاور می شود. این رودخانه پس از پیمودن مسیری نسبتاً طولانی با خروج از شهرستان بیجار وارد محدوده شهرستان خدابنده (قیدار) می شود.

در شهرستان خدابنده از دهستان قشلاقات افشارعبور می کند و با ریزابه های بسیاری از جمله شور، چسب و تلوار مخلوط شده و به روستای محمدآباد وارد می شود. در این روستا تغییر مسیر داده و به سمت شمال منحرف می شود. پس از دور زدن کوه شینه داغ و مخلوط شدن با رودخانه خوزان راه اتومبیل* رو زنجان - بیجار را قطع کرده، با رودخانه خویین مخلوط شده و رو به سوی شمال باختری به دهستان انگوران در محدوده شهرستان زنجان وارد می شود. در این ناحیه با رودخانه های لجام گیر و انگوران چای درهم آمیخته و پس از آن وارد شهرستان ماه نشان می شود.

این رودخانه پس از وارد شدن به ماه نشان از مرکز این شهرستان عبور کرده و با رودخانه های دربند، قلعه چای و تلخه رود در هم آمیخته و به دهستان چایپاره وارد می شود. در این دهستان ابتدا با زنجان چای و سپس با آجی چای مخلوط شده و به شهرستان میانه از محدوده استان آذربایجان خاوری وارد می شود. در این قسمت مسیری را به موازات خط آهن تهران - تبریز می پیماید و در ایستگاه پل دختر وارد دره قافلانکوه می شود. در ادامه مسیر خود از چندین روستا در استان آذربایجان خاوری عبور می کند و با رودخانه گرمی و آرپاچای در شهرستان خلخال (در محدوده استان اردبیل) مخلوط می شود. با ورود به دهستان خورش رستم با رودخانه کندرچو و شاهرود مخلوط شده و به محدوده شهرستان طارم وارد می شود. در این شهرستان با رودخانه های آب بر، آب لار، آق روی چای و لوان چای مخلوط می شود و در نهایت به دریاچه سد سفید رود می ریزد. قزل اوزن پس از مخلوط شدن با رودخانه شاهرود به سفید رود تغییر نام داده، رو به سوی شمال خاوری جریان یافته و وارد محدوده شهرستان رودبار می شود. در این منطقه با ریزابه های متعدد بزرگ و کوچک درهم آمیخته و پس از عبور از دهستان رستم آباد به دهستان سنگر در محدوده شهرستان رشت وارد شده و کم کم پهنه بستر آن گسترده تر می شود. رودخانه سفید رود در این منطقه روستاهای زیادی را مشروب ساخته و به دشت گیلان که از آبرفت*های همین رودخانه پدید آمده است، وارد می شود.

وسعت دلتای سفیدرود که بیش از 1250 کیلومتر مربع است، از دشت گیلان آغاز می *شود و نخستین شاخه آن که خمام* رود نام دارد در همین منطقه از آن جدا می شود. سفید رود در دلتای خود به سوی شمال جریان می *یابد و در روستای پاشاکی با دیسوم* رود مخلوط شده و به دهستان کوچصفهان وارد می *شود. در همین محل شاخه دیگری که نورود نام دارد از آن منشعب شده و به سوی آستانه اشرفیه روان می *شود. در این شهر تغییر جهت داده و با چند پیچ و تاب به سوی شمال رهسپار می *شود و سرانجام در شمال منطقه کیاشهر به دریای خزر می ریزد. همجواری کناره های رودخانه قزل اوزن با جاده اصلی تهران - تبریز زمینه استفاده گردش*گاهی از این رودخانه را افزایش داده است و همچنین عبور این رودخانه بزرگ و زیبا از چندین استان و ده ها شهر، بخش، دهستان و روستا سبب رونق و آبادانی مناطق عبوری آن شده است و معمولا به عنوان گردش*گاه اهالی از آن ها استفاده می شود. رودخانه قزل اوزن نه تنها برکت و آبادانی را به استان زنجان هدیه کرده، بلکه کشتزارها و باغ های سرسبز کناره های آن جلوه بسیار زیبایی را در طول چهار فصل به نمایش می گذارند و دوستداران طبیعت را به سوی خود جذب می کنند. همین امر بر ارزش های توریستی رودخانه قزل اوزن در کنار ارزش های اقتصادی آن تاکید می کند.