آشنایی با روستای گردشگری قلعه بالا

**tina** · 10-30-2011 04:23 PM

موقعيت و تاريخچه
روستاي قلعه بالا از توابع بخش بيارجمند شهرستان شاهرود با مختصات جغرافيايي 56 درجه طول شرقي و 3 درجه عرض شمالي در 24 کيلومتري جنوب شرقي بيارجمند واقع شده است.
ارتفاع اين روستا از سطح دريا 1250 متر است. آب و هواي آن در تابستان گرم وخشک و در زمستان سرد و معتدل است.
بخش بيارجمند، يکي از نواحي قديمي استان سمنان است که روستاي قلعه بالا نيز در اين ناحيه واقع شده است. بقعه هاي سيدمحمد و پير سيد و برخي از آثار تاريخي ديگر در روستاي قلعه بالا نشانگر پيشينه و قدمت اين روستاست.
مردم روستاي قلعه بالا با لهجه محلي شاهرودي صحبت مي کنند، مسلمان و پيرو مذهب شيعه جعفري هستند.
الگوي معيشت و سکونت
براساس نتايج سرشماري سال 1375 روستاي قلعه بالا 594 نفر جمعيت داشته است که در سال 1385 به 536 نفر کاهش يافته است.
درآمد اکثر مردم روستاي قلعه بالا از فعاليت هاي زراعي و دامداري تامين مي شود. گندم، جو، کنجد، فلفل، لوبيا، سيب زميني، گردو، بادام، انگور و انار از محصولات زراعي و باغي روستاي قلعه بالا به شمار مي آيند. گوشت، پشم و فرآورده هاي لبني نيز از محصولات دامي اين روستا هستند.
روستاي قلعه بالا در يک محدوده کوهستاني استقرار يافته و بافت مسکوني متمرکزي دارد. اکثر خانه هاي روستاييان در يک طبقه با سقف هاي مسطح و در شيب و دامنه کوه ساخته شده اند. به طوري که روستاي قلعه بالا به صورت پلکاني شکل گرفته شده است. عمده مصالح به کار رفته در خانه هاي قديمي مشتمل بر سنگ، گل، خشت و چوب است. اما در خانه هاي جديد از مصالح آهن، سيمان، آجر و گچ استفاده مي شود.
جاذبه هاي گردشگري
روستاي کوهپايه اي قلعه بالا با مجموعه کم نظيري از جاذبه هاي طبيعي و تاريخي يکي از روستاهاي ديدني استان سمنان است.
همجواري روستا با دشت هاي دلبر و علي انگر از ويژگي هاي ممتاز روستاي قلعه بالاست. اين دشت ها از مناطق حفاظت شده ملي است و از زيستگاه هاي يوزپلنگ و گورخر آسيايي مي باشند.
در آميختگي مناظر زيباي کوهستاني و چشم اندازهاي اغوا کننده سراب هاي کويري، از جلوه هاي کم نظير طبيعت روستاي قلعه بالاست. پشته هاي پهن، کوه هاي کم ارتفاعي هستند که سطح صافي دارند و از جمله جاذبه هاي بديع محسوب مي شوند. دره مار و چشمه هاي قدس و معصوم از نواحي تفرجگاهي اين روستاست.
امامزاده سيد محمد و امامزاده پير سيد، از اماکن زيارتگاهي روستاي قلعه بالا هستند و مورد احترام مردم مي باشند.
مردم روستاي قلعه بالا همانند ساير ايرانيان اعياد ملي و مذهبي نوروز، فطر، قربان، غدير و مبعث پيامبر (ص) را به جشن و سرور وايام وفات و شهادت ائمه به ويژه ايام محرم (تاسوعا و عاشورا) را به تعزيه خواني و سوگواري مي پردازند.
موسيقي مورد علاقه مردم روستاي قلعه بالا، ترانه ها و نغمه هاي محلي است که غالبا در جشن ها و مراسم عروسي خوانده و نواخته مي شوند.
قالي، از عمده ترين محصولات صنايع دستي اين روستاست که در طرح هاي زيبا و به دست زنان هنرمند بافته مي شود.
بيشتر مردم روستاي قلعه بالا از پوشاک محلي استفاده مي کنند.
هفت سنگ و الک دولک (چوکالسو بازو) از بازي هاي رايج مردم اين روستاست.
مهم ترين سوغاتي هاي روستاي قلعه بالا شامل فلفل، زيره سبز، کنجد، تخمه آفتاب گردان و ديگر محصولات صيفي و باغي است.
انواع اشکنه، ماست جوش، قوروتي (کشک بادمجان) آبگوشت و آش ترش از معروف ترين غذاهاي محلي روستاي قلعه بالاست.
دسترسي: روستاي قلعه بالا از طريق شهرهاي شاهرود، ميامي و بيارجمند با جاده اي آسفالت قابل دسترسي است.

**tina** · 10-30-2011 04:31 PM

**tina** · 10-30-2011 04:33 PM

روستاي کوهپايه اي قلعه بالا با مجموعه کم نظيري از جاذبه هاي طبيعي و تاريخي يکي از روستاهاي ديدني استان سمنان است . قلعه بالا ، روستايي کوهپايه اي و از نوع روستايي متمرکز است . منطقه مسکوني روستا روي ارتفاعي تپه مانند قرار گرفته که از يک سوپر مواد غذايي ، مشرف به دشت و از سوي ديگر تا دامنه هاي کوه مولدو پيش رفته است . بخش زراعي روستا از زمينهاي کم شيب کوهپايه شروع مي شود و به سمت دشت گسترش مي يابد . زمينهاي زراعي دور تا دور روستا را احاطه کرده اند (به غير از بخشي از روستا که متصل به دامنه پرشيب کوه است). بخش هايي از کوهپايه که شيب نامناسبي براي کشاورزي دارد . توسط اهالي روستا به صورت پله پله درآمده است و سطح جانبي هر صفه (پله) با سنگ چين پوشانده شده است . از آنجا که خاک زير کشت در اثر آبياري و ساير عوامل اقليمي به مرور زمان سست مي شود ، وجود اين ديواره سنگ چين از ريزش حاشيه هر صفه جلوگيري مي کند .
پله پله بودن زمين و کمبود فضاي کافي براي حرکت تراکتور باعث مي شود که اين دسته از زمينهاي زراعي را با خيش و چارپا شخم بزنند . با اين حال شخم زدن زمينهايي که در دشت قرار دارند از تراکتور استفاده مي کنند .
هر خيش با دوچارپا (گاو ، الاغ يا قاطر) کشيده مي شود و هنگام شخم زدن ، دو نفر همزمان خيش را هدايت مي کنند . يک نفر، ته خيش (تيغه اي که در زمين فرو مي رود) را به سمت زمين فشار مي دهد و نفر دوم ، سر خيش را نگه مي دارد و چارپا را هدايت مي کند .
در ابتداي ورودي غربي روستا ، باغ هاي کوچکي ديده مي شود . محوطه هاي کوچکي که با سنگ چين يا ديواره هاي خشت و گلي حصار بندي شده اند و تعداد محدودي درخت (همه از يک نوع ، انار ، انگور و ....) را در برگرفته اند . وجود اين باغهاي کوچک و فرآورده هاي متنوعي که از انار ، انگور و بادام تهيه مي شود (رب انار ، شربت انار ، کشمش ، خشکبار و..) احتمال وجود تقويم باغداري را در روستا قوت مي دهد. (تقويمي شامل موعد چيدن ميوه ها ، هرس کردن درخت ها ، کاشتن نهال تازه و به تبع آن فعاليتهاي دسته جمعي براي انجام اين کارها که محتملا جلوه اي آييني به خود مي گيرد .)
روستا دو گروه بزرگ خويشاوندي و هم خون را شامل مي شود . کيقبادي (که به زعم اهالي روستا ، عرب اند) و عجمي ها . با اين حال در نگاه اول متوجه محله قومي نمي شويد (محله اي که مختص يک گروه و هم خون باشد) و از طرف ديگر ، تيپ چهره و گويش فارسي اهالي روستا ، دو دستگي بازري را تداعي نمي کند . پس به احتمال زياد ، کيقبادي ها و عجمي ها ، در هم اختلاط داشته و دارند که به مرور زمان ، تيپ چهره و گويش هر دو گروه را به هم نزديک کرده است .
قلعه بالا سه گورستان دارد که هر سه در حاشيه جنوبي قرار دارند . يکي از گورستانها قطعه زمين نسبتا مسطحي است در جنوب روستا و در دامنه کوه . دومي در اطراف بقعه امامزاده ابوالحسن (تنها امامزاده قلعه بالا) در کنار جاده اي خاکي که روي دامنه کوه امتداد مي يابد و از جنوب غربي به روستا متصل مي شود (با کمي فاصله از بخش مسکوني) و سومي در محل اتصال جاده مذکور به جنوب قلعه بالا .
روي هم رفته ، دسته بندي اهالي روستا به دو گروه خويشاوندي عجمي و کيقبادي ، در ريخت روستا نمايان نيست و اين دو دستگي بيشتر از هر چيز در نام و شهرت ساکنين به چم مي خورد . اين نشان مي دهد که اين دو گروه ، روابط زيادي (کاري ، خويشاوندي و...) با هم دارند که نيازي به تمايز از هم احساس نکرده اند . چه در محل سکونت ، چه در محل دفن مرده ها و چه در مسجد (روستا يک مسجد دارد).
قالي بافي و پارچه بافي در قلعه بالا زنده نيست ، اما هنوز در روستا ، بافنده آشنا به فنون ، شيوه و ابزار کار وجود دارد که از قضا زياد هم مسن نيستند . پيداست که تا همين اواخر مردم روستا قالي مي بافتند. يک نمونه قالي قطع کوچک (حدوداً يک متر در يک و نيم متر) در نمايشگاه صنايع دستي روستا به نمايش گذاشته شده بود و زن ميانسالي که آن را بافته بود هم در نمايشگاه حضور داشت . طرح قالي ، لچک –ترنج ناهمسو بود و نقش مايه گلداني در دو سوي ترنج ديده مي شد . رنگ کف قالي (زمينه قالي) ، آبي تيره (در اصطلاح محلي لاکي) بود و طيفي از رنگهاي قهوه اي ، سبز و زرد با درجات متفاوتي از روشنايي و تيرگي در آن ديده مي شد . اما رنگ قرمز و مشتقات آن اصلا در نقش قالي حضور نداشت که به طرح قالي جلوه اي سرد مي دهد . طبق گفته بافنده قالي ، گره اي که در بافت قالي به کار رفته بود ، گره نامتقارن يا گره فارسي است . در اين گره نخ پر دور يک تار مي پيچد و از زير تار مجاور آن عبور مي کند .

تجربه حضور در يک پارک ملي و زندگي

روستاي قلعه بالا با 150 خانوار و حدود 500 نفر سکنه ، مکان سفر 4 روزه 16 دانش آموز دختر و پسر 8 تا 11 ساله يک مدرسه مشارکتي بود . آنها در اين سفر فرصت يافتند از يکي از مجموعه هاي بسيار ارزشمند و يکي از وسيع ترين مناطق تحت حفاظت ايران (پارک ملي توران )بازديد کنند . در طول مسير يکي از متخصصين حيات وحش در خصوص پستانداران منطقه ، گونه هاي در معرض انقراض ، منقرض شده و تفاوت پلنگ و يوز با آنها صحبت نمود . پس از تلاش براي مشاهده گور ايراني يکي از پستانداران شاخص منطقه ، دانش آموزان موفق به مشاهده آن با دوربين چشمي از فاصله مناسبي شده و ويژگيهاي ظاهري آن از جمله اينکه گور ايراني بر خلاف تصور مردم راه راه نمي باشد را شناختند همچنين آنها با روشهاي شناسايي پستانداران در طبيعت با مشاهده رد پا ، سرگين آشنا شدند ، در اين خصوص بعضي از آنان اطلاعات خوبي داشتند . با بچه ها در خصوص شغل محيط باني و زحمات اين گروه در راستاي حفاظت و امنيت منطقه نيز صحبت شد .

جاذبه هاي گردشگري

همجواري اين روستا با دشتهاي دلبر و علي انگر از ويژگيهاي ممتاز روستاي قلعه بالا است . اين دشتها از مناطق حفاظت شده ملي است و از زيستگاه هاي يوزپلنگ و گورخر آسيايي مي باشند .
آميختگي مناظر زيباي کوهستاني و چشم اندازهاي اغوا کننده سرابهاي کويري ، از جلوه هاي کم نظير طبيعت روستاي قلعه بالا است . پشته هاي پهن ، کوههاي كم ارتفاعي هستند که سطح صافي دارند و از جمله جاذبه هاي بديع محسوب مي شوند . دره مار و چشمه هاي قدس و معصوم از نواحي تفرجگاهي اين روستا است.
امامزاده سيد محمد و امامزاده پير سيد ، از اماکن زيارتگاهي روستاي قلعه بالا هستند و مورد احترام مردم مي باشند .
موسيقي مورد علاقه مردم روستاي قلعه بالا ، ترانه ها و نغمه هاي محلي است که غالبا در جشنها و مراسم عروسي خوانده و نواخته مي شوند .
قالي ، از عمده ترين محصولات صنايع دستي اين روستا است که در طرح هاي زيبا و به دست زنان هنرمند بافته مي شود .
بيشتر مردم روستاي قلعه بالا از پوشاک محلي استفاده مي کنند .
هفت سنگ و الک دولک (چوکالسوبازو) از بازيهاي رايج مردم اين روستا است. مهمترين سوغاتي هاي روستاي قلعه بالا شامل فلفل ، زيره سبز ، کنجد ، تخمه آفتابگردان و ديگر محصولات سيفي و باغي است .
انواع اشکنه ، ماست جوش ، قوروتي (کشک بادمجان) آبگوشت وآش ترش از معروفترين غذاهاي محلي روستاي قلعه بالا است .
روستاي قلعه بالا از طريق شهرهاي شاهرود ، ميامي و بيارجمند با جاده اي آسفالت قابل دسترسي است .