چكيده
پيچيدگي، تنوع وحجم انبوه اطلاعاتجغرافيايي ازيك سو و توانايي‌هاي رايانه درعرصه اطلاعات ازسوي ديگر، فلسفه وجوديسيستم‌‌هاي اطلاعات جغرافيايي(جي‌آي‌اس) را تبيين مي‌كند.
ازآنجاكه بخش عمدهاطلاعات علوم زمين موجود در پايگاه‌هاي مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران، شاملاطلاعات مكاني وتشريحي است، مناسب ورود به سيستم‌هاي اطلاعات جغرافيايي مي‌باشد ومي‌توان اين اطلاعات را آماده استفاده در اين سيستم‌ها نمود. پژوهش حاضر با اينديدگاه و با هدف بررسي كاربرد جي‌آي‌اس در ساماندهي مدارك علوم زمين موجود در مركزانجام شده است. در راستاي رسيدن به اين هدف، پس ازگردآوري كليه اطلاعات توصيفي ومكاني مورد نياز مرتبط با علوم زمين از پايگاه‌هاي مركز،كار تفكيك،كنترل، دسته‌بنديوكدگذاري آن‌ها براي ورود به سيستم اطلاعات جغرافيايي انجام شد. به منظور ايجادپايگاهي از اطلاعات فوق، با مجموعه داده‌ها، لايه‌هاي اطلاعاتي مربوطه تشكيل شد وبه منظور نمايش، تشريح و انجام تحليل‌هاي لازم بر روي داده‌ها، مورد استفاده واقعگرديد.
بدين وسيله علاوه بر دسترسي صحيح و سريع به داده‌هاي مورد نياز در يكحجم وسيع، امكان ارائه و به تصويركشيدن اطلاعات مكاني و موضوعي در قالب نقشه، جدولو نمودار، ويرايش و بهنگام نمودن داده‌ها ونيز امكان استفاده از داده‌هاي موجود درجهت اهداف مختلف و براساس نيازهاي گوناگون كاربران فراهم مي‌گردد. همچنين زمينه‌ايبراي شناساندن و معرفي قابليت‌ها و پتانسيل‌هاي متعدد و در عين حال، تشخيص خلأ‌هايمطالعاتي مناطق مختلف جغرافيايي ايجاد خواهد شد. نهايتاً به‌منظور تعميم كاربرد اينسيستم در ارتباط با ديگر اطلاعات موجود در پايگاه‌هاي مركز (كه به نحوي با موقعيتمكاني در ارتباط‌اند)، مدلي از فرايند انجام اين طرح ارائه شدهاست.

كليدواژه‌ها:سيستم اطلاعات جغرافيايي (جي‌آي‌اس) / پايگاه‌هاياطلاعاتي/ اطلاعات توصيفي / اطلاعات مكاني

مقدمه
(جي‌آي‌اس) يكسيستم اطلاعاتي است كه پردازش آن بر روي اطلاعات مكان مرجع يا اطلاعات جغرافيايياست و به كسب اطلاعات در رابطه با پديده‌هايي مي‌پردازد كه به‌نحوي با موقعيت مكانيدر ارتباط‌اند. به‌كارگيري اين ابزار با امكان استفاده در شبكه‌هاي اطلاع‌رسانيجهاني، يكي از زمينه‌هاي مناسب و مساعد در جهت معرفي توان‌ها و استعدادهاي كشور درسطح جهاني است.گسترش روزافزون شبكه كاربران اين سيستم‌ها از جمله نكات اساسي است كهمي تواند به قابليت‌ها و توانايي‌هاي اين سيستم بيفزايد.
در حال حاضر از اينسيستم‌ها بسته به نيازهاي هر منطقه يا كشور در بخش‌هاي مختلف (مانند مطالعاتزيست‌محيطي، برنامه‌ريزي شهري و شهرداري، خدمات ايمني شهري، مديريت حمل و نقل وترافيك شهري، تهيه نقشه‌هاي پايه، مديريت كاربري اراضي، خدمات بانكي، خدمات پستي،مطالعات جمعيتي و مديريت تأسيسات شهري مثل برق، آب،گاز، و..) استفاده مي‌شود و باگذشت زمان و توسعه سيستم‌ها، كاربرد جي‌آي‌اس به كليه بخش‌هاي مرتبط با زمين گسترشيافته است.
مطالعه حاضر نيز با در نظرگرفتن مسائل فوق درصدد است ضمن معرفيبخشي از توان‌ها و مزاياي اين سيستم در دسترسي سريع به اطلاعات، تحليل اطلاعات بهطور يكجا و با هم، بهنگام‌سازي، دقت و سرعت بالاي عمل، و ....، كاربرد و نحوهاستفاده از آن را در ارتباط با مجموعه اطلاعات علوم زمين موجود در پايگاه‌هاياطلاعاتي مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران مورد بررسي قرار دهد و ارزيابي نمايد.

تاريخچه ايجاد جي‌آي‌اس (مروري بر مطالعات انجام شده)اولين نمونه از يك جي‌آي‌اس ملّي، جي‌آي‌اس كانادا[2] است كه از اواخر1960 به اين طرف ‌به صورت پيوسته مورد استفاده قرار گرفته است. در دهه‌هاي 1970 و1980 ميلادي پيشرفت‌هاي قابل ملاحظه‌اي در فناوري جي‌آي‌اس به وجود آمد، به طوري كه عبارت «سيستم اطلاعات جغرافيايي» در مورد مجموعه ابزارهايي براي تحليل و نمايش نقشه‌ها و ادغام فنون و شيوه‌هاي آماري و نقشه‌اي و كاربرد فراگيرتر آن، بويژه براي تحليل تأثيرات وخط مشي‌هاي دولتي به كارگرفته شد. در حالي‌كه سابقه فناوري جي‌آي‌اس دركشورهاي غربي ازجمله كانادا وآمريكا به بيش از40 سال مي‌رسد، فناوري جي‌آي‌اس در اغلب كشورهاي جهان سوم بسيار جوان مي‌باشد. از ويژگي‌هاي جي‌آي‌اس در كشورهاي غربي هماهنگي بين فناوري و آموزش وكاربرد آن است، درحالي كه دركشورهاي جهان سوم، ورود فناوري قبل از آموزش و مهارت‌اندوزي مربوط به آن صورت مي‌گيرد.
در ايران، اولين مركزي كه به طور رسمي استفاده از سيستم اطلاعات جغرافيايي را در كشور آغاز كرد سازمان نقشه‌برداري كشور بود كه در سال 1369 براساس مصوبه مجلس شوراي اسلامي، عهده‌دار طرح به كارگيري اين سيستم شد. اين سازمان در حال حاضر مشغول تهيه نقشه‌هاي توپوگرافي 1:25000 از عكس‌هاي هوايي با مقياس 1:40000 مي‌باشد و اين فرصتي است براي تبديل اين نقشه‌ها به ساختارهاي رقومي و تأسيس پايگاه توپوگرافي ملي[3] كه نيازهاي كاربران را در زمينه جي‌آي‌اس برآورده مي‌كند.
در همين راستا «شوراي ملي كاربران سيستم‌هاي اطلاعات جغرافيايي»[4] به منظور سياست‌گذاري، برنامه‌ريزي و هماهنگ‌سازي فعاليت‌ها در زمينه جي‌آي‌اس، تحليل نيازمندي‌ها و همچنين بهره‌برداري شايسته از كليه ظرفيت‌هاي علمي، فني و نيروي انساني در راستاي ايجاد و به كار‌گيري جي‌آي‌اس و با توجه به وظايف سازمان نقشه‌برداري كشور در خصوص تدوين و ايجاد سيستم‌هاي اطلاعات جغرافيايي ملي، در دي ماه 1372 تأسيس گرديده است.
فعاليت‌هاي اجرايي پروژه ايجاد سيستم اطلاعات جغرافيايي در وزارت صنايع و معادن، از فروردين 1371 آغاز گرديد و هم‌اكنون از اين سيستم به طور گسترده در ارتباط با فعاليت‌هاي آن استفاده مي‌گردد.
از ديگر مؤسساتي كه در زمينه اين سيستم فعاليت مي‌كنند مي‌توان شهرداري تهران، وزارت مسكن و شهرسازي، وزارت جهاد كشاورزي، مؤسسه بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله، و سازمان جنگل‌ها و مراتع را نام برد. در دانشگاه‌هاي كشور تاكنون از اين سيستم، چنان كه بايد، به عنوان يك فناوري با قابليت بسيار بالا براي در اختيار قراردادن طراحي پروژه‌ها و كاربرد آن در رشته‌هاي مختلف استفاده نگرديده است.
در زير به نتايج برخي از مطالعات انجام شده در اين زمينه اشاره مي‌گردد:
«پرهيزكار» (1376) در پايان‌نامه دكتري خود با عنوان «ارائه الگوي مناسب مكان‌گزيني مراكز خدمات شهري با تحقيق در مدل‌ها و جي‌آي‌اس شهري» مشخص نموده است كه جي‌آي‌اس، توانمندي‌ها و قابليت‌هاي فوق‌العاده‌اي در جمع‌آوري، ذخيره، بازيابي، به روزكردن، كنترل، ادغام، تحليل، مدلسازي و نمايش داده‌هاي جغرافيايي به صور گوناگون دارد و مي‌تواند متغيرهاي كمي و كيفي متعدد و با ابعاد گسترده را در تصميم‌گيري‌ها و مديريت شهري دخالت دهد.
«علي گلي» (1378) در تحقيقي ديگر با عنوان «طراحي سيستم اطلاعات منطقه‌اي با به كارگيري سيستم اطلاعات جغرافيايي در محيط شبكه اطلاع‌رساني جهاني»، بدين نتيجه رسيده است كه بهره‌گيري از داده‌هاي فناوري‌هاي جديد مانند سنجش از دور، سيستم اطلاعات جغرافيايي و سيستم موقعيت‌يابي جهاني در سيستم اطلاعات منطقه‌اي، بستر و زمينه مناسب‌تري را در جهت شناسايي مشكلات و توان‌هاي مناطق فراهم مي‌آورد.
«بهبودي» (1380) در پايان‌نامه خودكه با طرح مسئله «كاربرد جي‌آي‌اس در تحليل شهرهاي باستاني» تدوين شده است، به بررسي مباني نظري سيستم‌هاي اطلاعات جغرافيايي و جنبه‌هاي كاربردي اين فناوري در باستان‌شناسي مي‌پردازد و نهايتاً با در نظرگرفتن توانايي و قابليت‌هاي جي‌آي‌اس كه در محيط نرم‌افزارهاي «آرك اينفو»[5]، «آرك ويو»[6] و «آيديريسي دبليو»[7] مهيا بوده است، ويژگي‌‌هاي طبيعي و جزئيات ساختماني محوطه باستاني بسطام را مورد تجزيه و تحليل قرار مي‌دهد و سپس به صورت سه بعدي به معرض نمايش در مي‌آورد.
«رنجبران» (1380) در پايان‌نامه خود با هدف «ارائه يك ساختار مناسب براي پشتيباني در تصميم‌گيري و برنامه‌ريزي شهر» ضمن مقايسه سيستم‌هاي اطلاعاتي به صورت ريشه‌اي، توانايي‌هاي جي‌آي‌اس را به عنوان سيستم فضايي پشتيبان تصميم‌گيري مشخص نموده است.

تعاريف جي‌آي‌اس از ابتداي شكل‌گيري سيستم‌هاي اطلاعات جغرافيايي، با توجه به گستردگي اطلاعات و تنوع كاربردهاي آن در رشته‌هاي مختلف، تعاريف متفاوتي از اين سيستم‌ها ارائه شده است كه به نمونه‌هايي از آن‌ها اشاره مي‌گردد:
- سيستم اطلاعات جغرافيايي، مجموعه‌اي از ابزار قدرتمند براي ذخيره و بازيابي اطلاعات در آينده، تبديل و نمايش داده‌هاي فضايي از جهان واقعي است (بارو، 1986).
- سيستم اطلاعات جغرافيايي يك سيستم سخت‌افزاري و نرم‌افزاري رايانه‌اي است كه به منظور دسترسي، نگهداري و استفاده از داده‌هاي كارتوگرافي طراحي گرديده است (تاملين،1990).
- سيستم اطلاعات جغرافيايي، سيستمي است براساس رايانه براي جمع‌آوري، ذخيره‌سازي، كنترل، بازيابي، به روزكردن، ادغام، پردازش، تحليل، مدلسازي و نمايش داده‌هاي جغرافيايي به صور گوناگون (پرهيزكار، 1376).
- سيستم اطلاعات جغرافيايي يك سيستم پايگاه داده‌ها داراي مشخصات فضايي (x,y) است و مجموعه‌اي از روش‌ها براي پاسخگويي به سؤالات در آن قابل اجرا مي‌باشد (عليمحمدي، 1376).
- سيستم اطلاعات جغرافيايي، يك سيستم مديريت پايگاه اطلاعات براي واردكردن، ذخيره، بازيافت، تحليل و نمايش اطلاعات فضايي (بعد مكاني) مي باشد (بنياد ملي علوم).

عناصراصلي تشكيل دهنده سيستم‌هاي اطلاعات جغرافياييجي‌آي‌اس بر روي هرمي با چهار طبقه زيربنايي ساخته شده است:
- سخت‌افزار: با توجه به مرحله‌اي كه مطالعات در آن قرار دارد، كاربران مي‌توانند از سخت‌افزارهاي موجود در دسته‌بندي زير استفاده نمايند:
٭ سخت‌افزارهاي مرتبط با ورود اطلاعات (صفحه كليد، رقومي‌كننده، اسكنر، و ...)،
٭ سخت افزارهاي مرتبط با مديريت اطلاعات (سخت‌افزارهاي جانبي رايانه‌ها مانند ماوس، ...)،
٭ سخت‌افزارهاي مرتبط با خروج نتايج (چاپگرها، رسام‌ها، و ...).
- نرم افزار: براي راه اندازي جي‌آي‌اس برنامه رايانه‌اي لازم است. از معروف‌ترين آن‌ها مي‌توان به «آرك اينفو»، «آرك ويو»، «اسپانز[8]»، «مپ اينفو[9]» اشاره نمود كه داراي توابع عملياتي متعدد در جهت تجزيه و تحليل مسائل و محاسبات آماري هستند و عمدتاً توسط شركت‌هاي بزرگ رايانه‌اي توليد مي‌گردند. هر يك از اين نرم‌افزارها براي مطالعات خاصي برنامه‌ريزي شده و داراي محدوديت‌ها و محاسن خاص خود مي‌باشند. در اين پژوهش از دو نمونه از نرم‌افزارهاي رايج اين سيستم (يعني‌«آرك اينفو» و «آرك ويو» استفاده شده است.
- اطلاعات: بدون اطلاعات نه هدفي وجود دارد و نه پيشنهادي. تمركز توجه روي اطلاعات است. در واقع اكثر فعاليت‌ها براي اطلاعات انجام مي‌شود، زيرا اطلاعات قلب جي‌آي‌اس را تشكيل مي‌دهد. كيفيت اطلاعات يكي از مهم‌ترين موضوعات قابل توجه و اساسي مي‌باشد. كيفيت اطلاعات در ارتباط مستقيم با دقت، صراحت، مباني علمي، تركيب اطلاعات، و تحليل و مدلسازي است.
- سازمان و نيروي انساني: مهم‌ترين بخش تشكيل‌دهنده جي‌آي‌اس مي‌باشد، زيرا سازمان و نيروي انساني است كه عمليات جي‌آي‌اس را كنترل مي‌كند. سخت‌افزارها و نرم‌افزارهاي بسيار قوي جي‌آي‌اس بدون پشتيباتي كادر متبحر، به كارآيي مناسب نخواهند رسيد. براي اجراي موفق سيستم، سازماندهي نيروهاي متخصص و كارآمد كه در جهت اجرا، بهينه نمودن و نهايتاً راهبري سيستم‌ها نقش‌هاي گوناگوني را ايفا مي‌نمايند، الزامي است.

فرآيند تحليل اطلاعات در سيستم اطلاعات جغرافيايي جي‌آي‌اس يك سيستم رايانه‌اي است كه چهار قابليت اساسي را در رابطه با داده‌هاي زمين مرجع فراهم مي‌آورد.
1. ورودي داده‌ها،
2. مديريت داده‌ها،
3. پردازش و تحليل داده‌ها،
4. خروجي داده‌ها.

شكل زير نحوه ارتباط اين اجزا را در كل سيستم نشان مي‌دهد.


نمايش كلي اجزاي سيستم‌هاي اطلاعات جغرافيايي
(مديري، خواجه (1376) .ص44)


كاربردها و توانايي‌هاي سيستم‌هاي اطلاعات جغرافياييبطور اجمال قابليت‌هاي جي‌آي‌اس نسبت به سيستم‌هاي اطلاعاتي مشابه و روش‌هاي دستي را مي‌توان به شرح زير بيان داشت:
● قابليت جمع‌آوري، ذخيره، بازيابي و تجزيه و تحليل اطلاعات با حجم زياد؛
● قابليت برقراري ارتباط بين اطلاعات جغرافيايي (نقشه) و اطلاعات غيرجغرافيايي(جداول اطلاعاتي) و ايجاد امكانات تجزيه و تحليل اطلاعات جغرافيايي با استفاده از اطلاعات غيرجغرافيايي و بالعكس؛
● توانايي انجام طيف وسيعي از تحليل‌ها مانند: روي هم قراردادن لايه‌ها، پيداكردن اشياي مختلف با استفاده از خاصيت نزديكي آن‌ها به يك شي‌ء خاص، شبيه‌سازي، محاسبه تعداد دفعات وقوع يك حادثه در فاصله مشخص از نقطه يا نقاط معين، و ...؛
● داشتن دقت، كارآيي، سرعت عمل زياد و سهولت در بهنگام‌سازي داده‌ها؛
● توانايي انجام محاسبات آماري مانند محاسبه مساحت و محيط پديده‌هاي مشخص شده؛
● قابليت رديابي و بررسي تغييرات مكان‌هاي جغرافيايي در طول زمان؛
● قابليت استفاده براي مكان‌يابي پروژه‌هاي مختلف.

روش و مدل پژوهشاين پژوهش از نوع توصيفي ـ تحليلي است و بطور خلاصه شامل مراحل زير مي‌گردد:
1. جمع‌آوري اطلاعات و داده‌هاي مناسب و مورد نياز، شامل اطلاعات توصيفي و اطلاعات مكاني؛
2. پيش‌پردازش اطلاعات؛
3. مديريت داده‌ها و تجزيه و تحليل آن‌ها؛
4. توليد خروجي‌ها.

گردآوري اطلاعاتداده‌هايي كه بايد در يك جي‌آي‌اس وارد شوند دو نوع هستند:
1. داده‌هاي توصيفي كه بيانگر ويژگي‌ها و خصوصيات عوارض هستند،
2. داده‌هاي مكاني كه نشان‌دهنده موقعيت و شكل عوارض مي‌باشند.

1. داده‌هاي توصيفي
در اين پژوهش، با توجه به نوع مدارك مورد بررسي، اطلاعات مورد نياز جهت ورود به سيستم عبارت‌اند از:
شماره مدرك- نويسنده (نام و نام خانوادگي)- موضوع تحقيق- مختصات جغرافيايي- سال انجام تحقيق- دانشگاه يا سازمان انجام‌دهنده تحقيق- كد مدرك.
به منظور دسترسي به اطلاعات فوق، ابتدا با جستجو در پايگاه‌هاي اطلاعاتي مركز، كليه اطلاعات مربوط به علوم زمين (به ترتيب در پايگاه‌هاي اطلاعاتي پايان‌نامه‌هاي فارسي و لاتين، مقالات سمينارها، مقالات مجلات، گزارش، طرح‌هاي پژوهشي، اطلاعات سازمان مديريت، اطلاعات خزر و اطلاعات جديد) مورد بازنگري قرارگرفت.
پس از تفكيك،كنترل و دسته‌بندي مجموعه اطلاعات موجود، مجموعاً تعداد 739 مدرك (شامل464 پايان‌نامه فارسي، 33 پايان‌نامه لاتين، 170 مقاله سمينار، 55 مقاله مجله، 9 طرح پژوهشي، 3 گزارش و 5 مدرك خزر)، براي استخراج اطلاعات و ورود به سيستم، مناسب تشخيص داده شد.
ديگر مدارك علوم زمين موجود، به دلايل زير امكان استفاده و نمايش در سيستم را نداشتند:
1. نبود اطلاعات مكان‌دار در برخي از مدارك،
2. عدم دسترسي به اصل بخش قابل توجهي از مدارك نظير طرح‌هاي تحقيقاتي، گزارش‌ها، اطلاعات خزر، سازمان مديريت، و...،
3. نبود اطلاعات دقيق جغرافيايي (مكاني) در برخي متون،
4. تكراري بودن برخي از مدارك.

2. داده‌هاي مكاني
داده‌هاي مكاني به اطلاعاتي گفته مي‌شود كه درباره مكان، شكل، و روابط ميان عوارض جغرافيايي در سطحي از زمين و بر روي نقشه هستند و معمولاً به صورت مختصات ذخيره مي‌‌گردند. كيفيت اين داده‌ها تأثير بسزايي در تجزيه و تحليل داده‌هاي به كار رفته در تشكيل بانك اطلاعاتي خواهد داشت.
در اين پژوهش، اطلاعات مكاني لازم براي ورود به سيستم عبارت‌اند از:
الف. مختصات (طول و عرض جغرافيايي) مناطق مورد مطالعه (ثبت‌شده در مدارك)، كه توسط صفحه کليد به سيستم منتقل گرديدند؛
ب. نقشه‌هاي جغرافيايي پيوست شده به برخي از مدارك، كه اسکن شدند و توسط يک کد شناسايی10 كاراكتري که به هر يک از مدارک تخصيص داده شده و با مسيردهي لازم به داده‌های توصيفی مربوط به خود، متصل گرديدند؛
ج. لايه‌هاي اطلاعاتي شامل نقشه‌هاي استان‌ها، شهرستان‌ها، شهرها، درياچه‌ها، مراكز استان‌ها و نقشه زمين‌شناسي ايران، كه همگي داراي مقياس 1:250000، و به شكل استاندارد موجود مي‌باشند و مي‌توانند براي اهداف مختلف، مورد استفاده كاربران قرار گيرند. با هماهنگي‌هاي به عمل‌آمده، لايه‌هاي اطلاعاتي فوق از طريق وزارت صنايع و معادن (كه تجارب متعددي در امر جي‌آي‌اس دارد، تهيه گرديده و براي انجام عمليات لازم به سيستم وارد گرديدند.

ايجاد پايگاه اطلاعات توصيفی در اين پژوهش، به منظور ايجاد پايگاهی از داده‌های توصيفی، كليه داده‌هاي موجود (اعم از پايان نامه‌های فارسی و لاتين، مقالات سمينارها، مقالات مجلات، گزارش‌ها و ...)، که در مرحله قبل گزينش و تفکيک شده بودند، به کمک نرم‌افزار «اكسس[10]» به محيط اين نرم‌افزار وارد شد و به فرمت«دي‌بي‌اف[11]» و در قالب 3 گروه جداول[12] ، گزارش‌ها[13] و فرم‌‌ها[14] سازماندهی گرديدند.
همانگونه كه اشاره شد، برای مرتبط ساختن اين داده‌ها با نقشه‌های اسکن‌شده آن‌ها، هر يک از داده‌ها در فايل مربوطه مسيردهی شد و با نقشه مربوط به خود مرتبط گرديد. بدين ترتيب در اين پايگاه اطلاعاتی، کاربران می‌توانند ضمن مشاهده اطلاعات توصيفی مدارک، با کليک‌کردن بر روي شناسه (کد) مورد نظر خود، نقشه‌ای از منطقه مورد مطالعه را نيز دريافت نمايند.

خلاصه اقدامات انجام‌شده به کمک نرم‌افزارهای موجود همانگونه که قبلاً ذکر شد در نخستين مرحله با استفاده از نرم‌افزار «آرك اينفو» 7 لايه اطلاعاتی شامل انواع مدارک مورد مطالعه (يعنی پايان‌نامه‌های فارسی، پايان‌نامه‌های لاتين، مقالات سمينارها، مقالات مجلات، طرح‌های پژوهشی، و اطلاعات خزر) ايجاد گرديد. مختصات جغرافيايی مدارک فوق نيز توسط همين نرم‌افزار وارد سيستم گرديد.
مرحله بعد ورود جداول اطلاعاتی مربوط به لايه‌های فوق (که قبلاً با استفاده از نرم‌افزار «اكسس» تهيه شده بود)، به محيط «آرك اينفو» می‌باشد. نظر به اين که اطلاعات توصيفی مربوط به اين پژوهش به زبان فارسی می‌باشند و در نرم‌افزار «آرك اينفو (نگارش 2/3)» برای اطلاعات متنی و اتصال آن‌ها به محيط گرافيک به زبان فارسی، تدبيری اتخاذ نشده است، به ناچار اين قسمت از اطلاعات با استفاده از نرم‌افزار «فاكس پرو[15]» ابتدا به زبان فارسی تبديل گرديد و سپس به محيط «آرك اينفو» وارد شد.
با توجه به نوع داده‌هاي مورد بررسي، پايگاه فوق شامل 7 فيلد مي‌باشدكه عبارت‌اند از:
شماره مدرك، نويسنده (نام و نام‌خانوادگي)، موضوع تحقيق، مختصات جغرافيايي، سال انجام تحقيق، دانشگاه يا سازمان انجام‌دهنده تحقيق، كد مدرك.
به استثناي فيلد «مختصات جغرافيايي» كه ورود اطلاعات آن به صورت دستي انجام مي‌گيرد، امكان انجام عمليات بر روي همه فيلدهاي فوق وجود دارد. در حال حاضر با نرم‌افزارهاي موجود، واردكردن مختصات جغرافيايي به صورت مكانيزه ممكن نيست، ولي با برنامه‌نويسي اين امر ميّسرخواهدگرديد.
لايه‌های اطلاعاتی پس از انجام سازماندهی‌های لازم، به محيط «آرك ويو» منتقل گرديدند. در اين مرحله لايه‌های فوق برای تجزيه و تحليل از طريق اجرای عمليات و توابع تحليلی جي‌آي‌اس و نيز برای استخراج جهت کاربردهای مختلف، آماده می‌باشند.

توابع تحليلی برروی اطلاعات اصولاً آنچه يک جي‌آي‌اس را از ديگر سيستم‌های اطلاعاتی متمايز می‌سازد، وجود توابع تحليل مکانی در اين سيستم است. با به کاربردن توابع و اعمال مختلف و منطقی ديگر (مديريت داده‌ها، انتخاب مدل‌های مناسب، و...)، پايگاه اطلاعاتی آماده جوابگويی به پرسش‌ها و نيازهای استفاده‌کنندگان مي‌گردد. اصولاً بعضی توابع تحليلی (نظير ويرايش‌ها، تبديلات هندسی، فرمت، و...) برای ايجاد پايگاه داده‌ها لازم است و داده‌ها را آماده برای تجزيه و تحليل‌های کاربردی بعدی می‌سازد. توابع تحليلی از لحاظ نوع عمليات خاص بر روی انواع مختلف داده‌ها در سه بخش مورد بررسی قرار می‌گيرند:
1. توابع تحليلی داده‌های مكاني،
2. توابع تحليلی داده‌های توصيفی،
3. توابع تحليلی داده‌های مكاني و توصيفی،
نظر به اينکه خروجی داده‌ها در يک جي‌آي‌اس جدای از نمايش و ذخيره اطلاعات است و نياز به آماده‌سازی‌های خاص خود دارد، به اين سه بخش، يک نوع ديگر از توابع به نام «توابع آماده‌سازی داده‌ها برای اخذ خروجی‌های مختلف» را اضافه می‌نمايند. در اين پژوهش به تناسب نوع داده‌های مورد بررسی، از برخی از توابع تحليلی استفاده شده است که در زير شرح داده مي‌شوند.
1. توابع تحليلی برروی داده‌های مكاني
اين توابع معمولاً برای انتقال داده‌های مكاني، ويرايش آن‌ها و توانايی تبديل ساختار داده‌ها به ساختار مورد استفاده در سيستم به کار می‌روند. اين توابع اصولاً با داده‌های مكاني ارتباط دارند و ممکن است در بعضی موارد به داده‌های توصيفی و غيرمكاني نيز رجوع داشته باشند. در جي‌آي‌اس‌های مختلف راه‌های فراهم کردن اين توابع متفاوت است، ولی در تمام آن‌ها توانايی تبديل ساختار داده‌های اصلی به ساختار داده‌های مورد استفاده در سيستم و ويرايش آن فايل‌ها و امکان ايجاد ارتباط (فرمت‌های ورودی و خروجی) با ساير جي‌آي‌اس‌ها وجود دارد.
2. توابع تحليلی بر روی داده‌های توصيفی
اين گروه از توابع به منظور ويرايش و بررسی و تجزيه و تحليل داده‌های توصيفی و غيرمکانی مورد استفاده قرار می‌گيرند. بسياری از تجزيه و تحليل‌ها را می‌توان به کمک اين توابع با سرعت بالايی انجام داد. برخی از اين دسته توابع عبارت‌اند از:
2-1. توابع ويرايش داده‌های توصيفی: اين توابع امكان می‌دهند كه مشخصات توصيفی را بازيابی و بررسی كنيم و تغيير دهيم. اضافه کردن آيتم‌ها و رکوردهای جداول يا اضافه کردن جداول تشريحی جديد يا اتصال فايل‌ها به وسيله فرامين مختلف، در سيستم‌های نرم‌افزاری قابل اجرا خواهند بود. اتصال فايل‌ها[16] از قابليت‌های مهم اين توابع است.
2-2. توابع پرسشی در مورد اطلاعات توصيفی: اين توابع، اطلاعات موجود در پايگاه داده‌های توصيفی را به وسيله فرد استفاده کننده براساس شرايط انتخاب شده، بازيابی می‌کنند. جستجوهای انتخابی را می‌توان در يک تا چند لايه از اطلاعات انجام داد و نتايج، به صورت گزارشی از جداول باشدكه اين جداول را می‌توان ذخيره كرد و بعداً مورد استفاده قرار داد.
دو نوع کلی جستجو به وسيله جي‌آي‌اس صورت می‌گيرد که عبارت‌اند از جستجوی مکانی و جستجوی غيرمکانی. جستجوهای غيرمکانی، سؤالاتی در مورد توصيف‌های عوارض به شمار می‌آيند. مثلاً اين سؤال که «تعداد پايان‌نامه‌های مرتبط با موضوع پترولوژی چقدراست؟» يک جستجوی غيرمکانی است؛ زيرا نه سؤال و نه جواب، مستلزم تحليل مؤلفه مکانی داده‌ها نيستند. اين جستجو به تنهايی به وسيله نرم‌افزار پايگاه داده‌ها انجام می‌گيرد. در مقابل، اين سؤال که «نحوه توزيع مکانی پايان‌نامه‌های پترولوژی در سطح کشور چگونه است؟»، چون نيازمند اطلاعاتی درباره مکان است يك جستجوی مکانی به شمار می‌آيد (شکل شماره 1).

شكل شماره 1. توزيع مكاني (منطقه تحقيق) پايان‌نامه‌هاي پترولوژي
براي بزرگنمايي روي نقشه كليك كنيد

شيوه تعيين جستجو در جي‌آي‌اس ممكن است كاملاً تعاملی باشد. کاربران می‌توانند بر روی صفحه رايانه، نقشه را بررسی کنند يا به وسيله يادآورها و سازنده‌های جستجو، در پايگاه‌های داده‌ها به تفحص بپردازند. کاربر می‌تواند عارضه‌ای را بر روی صفحه رايانه انتخاب کند و جواب «مشخصات اين عارضه چيست؟» را به دست آورد. جستجوهای منفرد با هم تلفيق می‌شوند و عوارضی را در پايگاه داده‌ها نشان می‌دهند که با دو يا چند معيار مکانی و غيرمکانی در مطابقت‌اند. مثلاً برای پاسخگويی به اين سؤال که «نحوه توزيع منطقه تحقيق پايان‌نامه‌های پترولوژی مربوط به دانشگاه تهران چگونه است؟» «اغلب از عملگرهای بولی براي تلفيق جستجوهايي با اين ماهيت استفاده می‌شود. اين عملگرها از عمليات AND ،NOT، OR،XOR استفاده می‌کنند که برای تلفيق مجموعه داده‌های متفاوت در همپوشی نيز به کار می‌روند (شکل شماره 2). از عملگرهای بولی بايد با دقٌت استفاده كرد، زيرا اين سؤال که «نحوه توزيع منطقه تحقيق پايان‌نامه‌های
A: مجموعه پايان‌نامه‌های رشته پترولوژی
B: مجموعه پايان‌نامه‌هاي دانشگاه تهران



شكل شماره 2. نمايش نحوه كار عملگرهای بولی با استفاده از نمودارهای ون

پترولوژي AND مربوط به دانشگاه تهران چگونه است؟» جوابي متفاوت از اين سؤال كه «نحوة‌ توزيع منطقة‌ تحقيق پايان نامه هاي پترولوژي OR مربوط به دانشگاه تهران چگونه است؟» خواهد داشت. بديهي است دومين جستجو، مناطق بيشتري را معرفي خواهد كرد.
3. توابع تحليلی برروی داده‌های مكاني وتوصيفی
قدرت يک جي‌آي‌اس در ادغام توابع تحليلی توصيفی با توابع تحليلی مكاني است، يعنی اين كه مثلاً با استفاده از توابع تحليلی توصيفی و استفاده از توابع تحليلی مكاني، بتوانيم منطقه‌ای را در محيط گرافيکي که دارای مشخصات مورد نظر است مشخص کنيم. اين قابليت، سيستم‌های جي‌آي‌اس را از سيستم‌های خودكار تهيه نقشه[17] که فقط برای کار بر روی داده‌های مكاني اختصاص يافته‌اند، متمايز می‌سازد. اين توابع به زير گروه‌هايی به شرح زير تقسيم می‌گردند:
3-1 .بازيابی، طبقه‌بندی و اندازه‌گيری: با اين توابع، داده‌های توصيفی و مكاني بازيابی می‌شوند، اما فقط داده‌های توصيفی طبقه‌بندی می‌شوند يا ايجاد می‌گردند. تغييری در موقعيت عناصر فضايی پيش نمی‌آيد و هيچ عنصر فضايی جديدی ايجاد نخواهد شد:
- توابع بازيابی: عمليات بازيابی بر روی داده‌های توصيفی و مكاني، شامل همان توابع پرسشی در داده‌های توصيفی مي‌شود که در صفحات قبل مورد بحث قرار گرفت، به انضمام آنکه اطلاعات گرافيکی نيز به همراه انتخاب‌هايمان بر روی صفحه نمايشگر ظاهر خواهند شد. ايجاد نقشه‌های منطقه و خروجی گرفتن از داده‌ها جزو اعمال اين توابع محسوب می شوند .
- توابع طبقه‌بندی: طبقه‌بندی يکی از ساده‌ترين توابع به کارگرفته شده در پايگاه داده‌ها است. اين عمل را می‌توان در روی يک لايه منفرد از داده‌ها صورت داد، که در اين حالت فرآيند طبقه‌بندی شامل پيداکردن مشخصات توصيفی لايه داده‌ها و نسبت‌دادن عوارض به هر مشخصه است. طبقه‌بندی را می‌توان در حالت پيچيده‌تر، در روی چند لايه‌ای که بر روی هم قرار داده شده‌اند، انجام داد.
مثلاً در اين پژوهش می‌توان مجموعه مدارک موجود را به تفکيک برحسب موضوع، محل يا سال تحقيق، طبقه‌بندی نمود و نمايش داد. شكل شماره 3 نحوه توزيع منطقه تحقيق پايان‌نامه‌هاي فارسي علوم زمين را برحسب موضوع نشان مي‌دهد.


شكل شماره 3. توزيع مكاني (منطقه تحقيق) پايان نامه‌هاي فارسي علوم زمين برحسب موضوع
براي بزرگنمايي روي نقشه كليك كنيد


- توابع اندازه‌گيری: هر جي‌آي‌اس توابعی براي اندازه‌گيری فراهم می‌کند. اندازه‌گيری‌ها شامل فاصله بين نقاط، طول خطوط، محيط و مساحت پلی‌گون‌ها می‌باشد.
3-2. عمليات قراردادن لايه‌ها بر روی يکديگر: اين عمليات برای ادغام وترکيب اطلاعات لايه‌های مختلف و به‌وجودآوردن لايه‌ها و اطلاعات جديد، امری ضروری است. عمليات انطباق لايه‌های اطلاعاتی به دو صورت منطقی يا حسابی به کارگرفته می‌شود. عمليات حسابی (عمليات‌هايی نظير جمع، ضرب، تفريق و تقسيم مقادير) در يک لايه از داده‌ها هستند و عمليات منطقی شامل انطباق يافتن آن مناطقي است که در آن‌ها، مجموعه‌ای مشخص از شرايط مورد نياز کاربران يا عوارض ديگر وجود داشته باشد. ضرورت استفاده از انطباق لايه‌های اطلاعاتی، در مورد انتخاب‌ها و پرسش‌هايی از مناطق يا لايه‌های مختلف صورت می‌گيرد که وجوه مشترک خاصی را دارا می‌باشند. در اين صورت سيستم ابتدا بايد در جداول عوارض لايه‌ها، جستجو را انجام دهد، سپس نقاط خواسته شده را از چند لايه انتخاب كند و با روی هم انداختن آن‌ها، آن‌ها را به نمايش بگذارد. وجه مشترک اصولاً مي‌تواند مکان قرارگرفتن لايه‌ها باشد. با داشتن لايه‌های منطبق شده بر يکديگر، پايگاه اطلاعاتی تا حد زيادی تکميل شده است و اطلاعات بسيار زيادی از لايه‌های انتخاب شده را می‌توان استخراج کرد.
همانگونه که در صفحات پيشين اشاره شد، با توجه به نوع داده‌ها و لايه‌های اطلاعاتی در اين پژوهش، از برخی از توابع فوق استفاده نشده است. در صورت لزوم و به تناسب نيازهای موجود، می‌توان با اضافه نمودن لايه‌های اطلاعاتی ديگر و به کمک توابع فوق، تجزيه و تحليل‌های بسياری را در ارتباط با مدارک انجام داد. مثلاً با اضافه نمودن انواع نقشه‌هاي زمين‌شناسی به مجموعه فوق، می‌توان تحليل‌های مفيدی از (قبيل بررسی مطالعات انجام شده در مناطق حادثه‌خيز (زلزله، سيل و ...) يا تحقيقات در مناطق معدنی و دارای پتانسيل اقتصادی، و نظاير آن‌ها) را به انجام رساند.

محصولات خروجي يك سيستم اطلاعات جغرافيايي بايد شامل نرم‌افزار لازم براي نمايش نقشه‌ها، نمودارها و جداول مختلف به صورت‌‌هاي گوناگون باشد. فنون نقشه نگاشتي بايد اين زمينه را فراهم كنند تا بتوان انواع نقشه‌هايي را كه مبين توزيع فضايي پديده‌هاي مختلف هستند، به سادگي توليد كرد. انتخاب نوع نمايش اين خروجي‌ها به عوامل مختلفي وابسته است كه عبارت‌اند از: طبيعت خود داده‌ها، توان تفكيك و مقياس مورد نياز، محدوديت‌هاي سخت‌افزاري و نرم‌افزاري و همچنين تعداد متقاضيان محصولات خروجي. علاوه بر اين ما بايد قادر باشيم محصولات غيرگرافيكي را نيز در خروجي يك سيستم اطلاعات جغرافيايي توليد كنيم. چنين خروجي‌هايي براي انتقال اطلاعات بين سيستم‌هاي مختلف پردازشگر و همچنين براي نگهداري اطلاعات به مدت طولاني به كار مي‌روند. در حالت كلي، خروجي‌ها به دو دسته تقسيم مي‌شوند:
1. خروجي‌هاي كاغذي از قبيل نقشه‌هاي موضوعي، نمودارها، جداول و گزارش‌هاي آماري كه از طريق چاپگر يا پلاتر تهيه مي‌شوند،
2. خروجي‌هاي غيركاغذي كه در آن، اطلاعات توليدشده بر روي صفحه نمايش ديده مي‌شود. اين نوع خروجي براي استفاده از آخرين پردازش‌ها و تحليل‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
در تحقيق حاضر، پس از انجام تحليل‌هاي لازم بر روي داده‌ها، از نقشه‌هاي ايجاد شده در محيط «آرك ويو»، خروجي تهيه شد كه در اين مرحله جدول راهنما، عنوان نقشه، علامت شمال جغرافيايي و همچنين مقياس براي نقشه‌ها تعريف گرديد و در مرحله آخر از آن‌ها چاپ گرفته شد.
1. نقشه‌هاي موضوعي
در نقشه‌هاي موضوعي ساختار يك توزيع داده كه ويژگي داده‌ها را به عنوان تشكيل‌دهنده روابط دروني بين قسمت‌هاي مختلف آن‌ها نشان مي‌دهد، ترسيم مي‌شود. نقشه‌هاي موضوعي را مي‌توان براي توصيف محدوده وسيعي از پديده‌هاي مختلف مورد استفاده قرار داد. از جمله نقشه‌هاي موضوعي، مي‌توان به نقشه‌هايي كه پراكندگي نوع خاصي از داده‌ها را نشان مي‌دهند، اشاره نمود.
در اين پژوهش، توزيع پراكندگي جغرافيايي انواع مدارك مرتبط با علوم زمين برحسب پارامترهاي مختلف را مي‌توان به صورت همزمان در كليه استان‌هاي كشور يا به تفكيك در هر يك از استان‌ها نمايش داد. مثلاً شكل شماره 4 توزيع پراكندگي پايان‌نامه‌هاي فارسي علوم زمين برحسب موضوع را در استان خراسان نشان مي‌دهد. در شكل شماره 5 نحوه پراكندگي مدارك (پايان‌نامه‌هاي فارسي) برحسب سال انجام تحقيق در استان اصفهان نشان داده شده است. در شكل شماره 6 نحوه پراكندگي مطالعات انجام شده درباره برخي آيتم‌هاي مهم زمين‌شناسي (استخراج شده از مدارك) نظير زلزله، و وجود عناصر فلزي همچون مس و طلا نشان داده شده است. شكل شماره 7 نشان دهنده موقعيت مكاني مطالعات زمين‌شناسي با توجه به نوع سنگ‌هاي منطقه در استان سمنان مي‌باشد.


شكل شماره 4. توزيع مكاني (منطقه تحقيق) پايان‌نامه‌هاي فارسي علوم زمين بر حسب موضوع در استان خراسان
براي بزرگنمايي روي نقشه كليك كنيد

شكل شماره 5. توزيع مكاني (منطقه تحقيق) پايان‌نامه‌هاي فارسي علوم زمين
برحسب سال تحقيق در استان اصفهان
براي بزرگنمايي روي نقشه كليك كنيد


شكل شماره 6. توزيع مكاني (منطقه تحقيق) مطالعات انجام شده درباره برخي
آيتم‌هاي مهم در حوزه علوم زمين
براي بزرگنمايي روي نقشه كليك كنيد


شكل شماره 7. موقعيت مكاني مطالعات زمين شناسي با توجه به نوع سنگ‌هاي
منطقه در استان سمنان
براي بزرگنمايي روي نقشه كليك كنيد

2. نمودارها
نتايج تجزيه و تحليل‌هاي يك سيستم اطلاعات جغرافيايي را مي‌توان به نحو مؤثرتري به وسيله گرافيك‌هاي غيرنقشه‌اي نشان داد. هدف كلي گرافيك، ايجاد رابطه‌اي است كه اطلاعات را به صورت ساده‌تري براي مخاطبان به تصوير بكشد.
اطلاعات كم‍ّي (عددي) كه در بانك اطلاعاتي موجود است را مي‌توان به گراف‌هاي متفاوت و متنوعي تبديل نمود. از انواع نمودارهاي اين سيستم مي‌توان به نمودارهاي ميله‌اي و دايره‌اي اشاره كرد. از نمودار ميله‌اي براي نمايش اختلافات موجود در يك مشخصه در بين گروه‌هاي مختلف استفاده مي‌شود. اين نمودار را مي‌توان هم به صورت عمودي و هم افقي رسم نمود. نمودار دايره‌اي، اطلاعات را با تقسيم يك دايره به قطاع‌هاي مختلف نشان مي‌دهد و با اين روش، نسبت آن‌ها را به كل مشخص مي‌كند. علاوه بر اين مي‌توان يك قسمت دلخواه را از بقيه قسمت‌ها جداكرد و برجسته نمود.
درشكل شماره 8 نمودار ميله‌اي فراواني مقالات كنفرانس‌هاي علوم زمين در سال‌هاي مختلف نشان داده شده است.


شكل شماره 8. نمودار ميله‌اي فراواني مقالات كنفرانس‌هاي زمين‌شناسي برحسب سال
براي بزرگنمايي روي نقشه كليك كنيد

3. جداول
تهيه جداول از هر يك از مشخصه‌ها و داده‌هاي توصيفي، يا جداولي از كليه اطلاعات توصيفي، از ديگر خروجي‌هاي يك سيستم اطلاعات جغرافيايي است. همچنين مي‌توان با استفاده از تابع جستجو، داده‌هايي خاص را انتخاب و جداول مختلفي را براي نمايش يا تهيه خروجي، ايجاد نمود.
4. خروجي‌هاي ديگر
همانگونه كه قبلاً عنوان گرديد، ديگر داده‌هاي خروجي ممكن است به صورت پردازش تصويري و نمايش بر روي نمايشگرهاي رنگي نيز ارائه گردند. نوع اخير خروجي براي كاربراني كه به صورت روزمره از سيستم استفاده مي‌كنند، بسيار مناسب مي‌باشد. همچنين اطلاعات در محيط‌هاي مختلفي همچون ديسك، سي دي، و... هم قابل عرضه مي‌باشد.
نمودار خلاصه شده‌اي از فرآيند انجام اين طرح كه مي‌تواند به عنوان مدلي براي ساماندهي ديگر اطلاعات مكان‌دار موجود در پايگاه‌هاي مركز، مورد استفاده قرار گيرد، در شكل شماره 9 ارائه شده است.

شكل شماره 9. نمودار فرآيند و مراحل انجام پژوهش
براي بزرگنمايي روي نقشه كليك كنيد

نتايج بعد از انجام مراحل مختلف جمع‌آوري داده‌ها، ورود اطلاعات به سيستم اطلاعات جغرافيايي و مديريت سيستم و در نهايت توليد خروجي‌ها، اين نتايج حاصل گرديد:
1. با توجه به قابليت‌هاي سيستم‌هاي اطلاعات جغرافيايي براي ذخيره، نمايش و تحليل اطلاعات مكاني و توصيفي، مي‌توان بانك اطلاعاتي جامع و كاملي از داده‌هاي علوم زمين ايجاد نمود. اين پايگاه‌هاي اطلاعاتي قادر هستند مقدار نامحدودي اطلاعات مكاني (اعم از نقشه‌ها و تصاوير) و اطلاعات توصيفي (شامل شرح مشخصات كتابشناختي مدارك) را در خود جاي دهند و كاربران مي‌توانند در هر زمان، داده‌هاي مورد نظرشان را از پايگاه اطلاعاتي انتخاب، حذف، اضافه و ويرايش نمايند و مورد تجزيه و تحليل قرار دهند، و در نهايت خروجي‌هاي دلخواه را تهيه و ارائه نمايند.
2. در اين سيستم، انواع داده‌هاي موجود در پايگاه‌هاي مختلف مركز (در حوزه علوم زمين)، به صورت همزمان قابل نمايش، بررسي و تحليل مي‌باشند. بدين ترتيب امكان مقايسه اين داده‌ها با يكديگر از ابعاد مختلف (موضوع، سال تحقيق، محل تحقيق، و ....) وجود خواهد داشت.
3. به سهولت مي‌توان پراكندگي جغرافيايي انواع داده‌ها را بررسي نمود و موقعيت‌ها و مناطق جغرافيايي را كه از نقطه‌نظر زمين‌شناسي و شاخه‌هاي مرتبط با آن كمتر مورد بررسي و مطالعه قرارگرفته‌اند، شناسايي و براي انجام تحقيقات لازم، به كاربران معرفي نمود.
4. با به کاربردن توابع تجزيه و تحليل اين سيستم و اعمال مختلف و منطقی ديگر (مديريت داده‌ها، انتخاب مدل‌های مناسب، و ...)، پايگاه اطلاعاتی آماده جوابگويی به پرسش‌ها و نيازهای استفاده‌کنندگان قرار مي‌گردد و به تناسب نيازهاي موجود، مي‌توان تجزيه و تحليل‌های بسياری را در ارتباط با مدارک انجام داد. مثلاً با اضافه‌نمودن انواع نقشه‌هاي زمين‌شناسی به مجموعه فوق، می‌توان تحليل‌های مفيدی از قبيل بررسی مطالعات انجام شده در مناطق حادثه‌خيز (زلزله، سيل، و ...) يا تحقيقات در مناطق معدنی و دارای پتانسيل اقتصادی و نظاير آن را به انجام رساند.
5. الگوي مورد استفاده در اين پژوهش كه در آن فرآيند انجام كار نشان داده شده است، مي‌تواند به عنوان مدلي براي ديگر اطلاعات مكان‌دار موجود در پايگاه‌هاي مركز اطلاعات و مدارك علمي ايران به كار رود.
زمينه‌هاي گسترش و تقويت موضوع پژوهش- انجام كامل فرآيند كاربرد جي‌آي‌اس در ارتباط با ساماندهي اطلاعات مكان‌دار موجود در پايگاه‌هاي مركز اطلاعات، با استفاده از الگوي پيشنهادي براي بررسي قابليت و ميزان كارآيي اين الگو؛
- اضافه‌كردن فيلد «مختصات جغرافيايي» به مجموعه فيلدهاي هر يك از پايگاه‌هاي مركز و الزام به تكميل آن با توجه به اطلاعات مندرج در مدارك مربوطه؛
- برقراري ارتباط بين پايگاه‌هاي اطلاعاتي مركز و سيستم اطلاعات جغرافيايي از طريق ايجاد يك فيلد مشترك؛
- ماشيني‌‌كردن فرآيند ورود اطلاعات رقومي (نظير مختصات جغرافيايي ثبت شده در پايگاه‌هاي اطلاعات) به سيستم اطلاعات جغرافيايي، با برنامه‌نويسي مناسب؛
- برقراري يك دوره آموزش مقدماتي و عملي جي‌آي‌اس در مركز براي آشنايي با قابليت‌هاي اين سيستم و به كارگيري آن درحوزه‌هاي مورد نياز.
پيشنهادهاي اجرايي در خصوص پژوهش‌هاي مرتبط با جي‌آي‌اس
درخاتمه به برخي زمينه‌هاي عملي كه در پژوهش‌هاي مرتبط با جي‌آي‌اس مؤثر خواهند بود اشاره مي‌كنيم:
- تدوين استانداردهاي قابل قبول براي توليد اطلاعات و نقشه،
- تخصيص بودجه لازم براي تشكيل جي‌آي‌اس در سازمان‌ها و ارگان‌ها،
- تقويت تخصص رايانه و فناوري سخت‌افزار،
- اقدام به تهيه و توسعه نرم‌افزارهاي فارسي به منظور كاهش هزينه‌ها و راحتي كاربران،
- اشاعه فرهنگ استفاده صحيح و كارآمد از نرم‌افزارهاي موجود و رعايت حق تأليف، كه اين امر خود به توسعه نرم‌افزارهاي فارسي كمك مي‌نمايد،
- ايجاد يا تقويت رشته جي‌آي‌اس در دانشگاه‌ها و استفاده از متخصصان با تجربه در اين زمينه،
- انتشار مجلات و خبرنامه در زمينه جي‌آي‌اس،
- برقراري سمينار و كنفرانس براي آشنايي هر چه بيشتر با گرايش‌هاي مختلف،
- آموزش بموقع نيروي متخصص قبل از خريد و راه‌اندازي فناوري جي‌آي‌اس.