آنتي هيستامين ها ( Antihistamines )

آنتي هيستامينها موجب خنثي نمودن اثر هيستامينها در بدن مي گردند . بطوريكه اين تركيبات مانع از باند شدن هيستامين با گيرنده هاي مربوطه شده و از فعاليت آنها جلوگيري مي كنند .

هيستامينها تركيبات شيميايي هستند كه توسط ماست سلها در بدن
در زمان بروز يك واكنش آلرژيك
در زمان واكنش به يك تروماي مكانيكي پوست
در پاسخ به گزش حشرات يا ساير محركها توليد مي شوند .
بايستي توجه داشت كه وجود هيستامينها در بدن نه تنهالازم بلكه حياتي نيز مي باشد و اموري چون هشياري و بيداري و توجه در فرد بعهده هيستامينها است كه با توقف فعاليتشان اين اعمال نيز ممكن است دچار اختلال شده و زندگي فرد را در معرض خطر قرار دهد . بنابراين بايستي از مصرف بي رويه و نيز غير ضروري آنتي هيستامينها اجتناب نمود ولي در موقع نياز به اندازه كافي مصرف نمود .
حداقل ? نوع گيرنده براي هيستامينها وجود دارد :

گيرنده H? : به فعاليتهاي معمولي و كلاسيك هيستامين از قبيل خارش مربوط مي شود . اين گيرنده ها به مقادير زيادي در دستگاه عصبي مركزي وجود دارند و سطح بيداري را تامين مي كنند . انقباض عضله صاف ( نايژه ها و روده ) نيز با دخالت گيرنده H? صورت مي گيرد .
گيرنده H? : مربوط به اعمال ويژه هيستامينها از قبيل ترشح اسيد معده است كه توسط آنتي هيستامينهايH? مهار نمي شوند .
در پوست گيرنده هاي H?,H? وجود دارد و هيستامين در ايجاد افزايش نفوذ پذيري عروق (تشكيل Wheal) و نيز اتساع عروقي (سرخي پوست Redness) –دخالت مي كند و اين موجب مي شود تا پوست از نظر فيزيويولوژيك تغييراتي را پيدا كند كه سبب رشد قارچ ها در پوست مي شود,و براي درمان قارچ ها لازم است آلرژي نيز كنترل شود زيرا امكان دارد عود مجدد با عدم كنترل آلرژي ايجاد شود.

- اولين آنتي هيستامين H? كه در انگلستان جواز گرفت سايمتيدين بود.

- علي رغم وجود گيرنده هاي H? در عروق پوست، مصرف سايمتيدين و ديگر آنتاگونيستهاي گيرنده H? بتنهايي يا در تركيب با آنتي هيستامينهاي H? در كنترل و درمان كهير نقشي ندارند.

- هيستامين واسطه مهمي در ايجاد واكنشهاي موضعي بصورت افزايش نفوذ پذيري عروقي، اتساع عروق و خارش محسوب مي گردد و مطلوب آن است كه آنتي هيستامينها از نظر باليني قبل از رها شدن هيستامين مورد استفاده قرار گيرند تا گيرنده هاي H? توسط آنتي هيستامين اشغال شود و ديگر در دسترس هيستامين قرار نگيرد.

- صرف نظر از آنتي بيوتيكهاي وسيع الطيف آنتي هيستامينها احتمالا بيشترين داروهاي سيستميك مورد استفاده در بيماريهاي پوستي محسوب مي شوند.

آنتي هيستامين ها در
تب يونجه (Hay Fever ) (رينيت آلرژيك فصلي)
آلرژيهاي دائمي بيني
خارش و راشهاي خارش دار نظير كهير
گزش حشرات مورداستفاده قرار مي گيرند ? استفاده از اين داروها در كهير بسيار متداول است . در مورد اهميت اين داروها در اگزماي آتوپيك اختلاف نظر وجود دارد به گونه اي كه عده اي نقش درماني آنها را مربوط به اثرات مركزي و آرام بخش بودن آنها مي دانند نه فعاليت آنتي هيستامين محيطي آنها. از بيماريهاي ديگري كه در آنها استفاده از آنتي هيستامينها ممكن است مفيد باشد عبارتند از: ماستوسيتوزيس.

آنتي هيستامين ها را از نظر ساختمان شيميايي، تاثير و عوارض شان به سه گروه تقسيم مي نمايند:
نسل اول آنتي هيستامين ها (First Generation):

اولين آنتي هيستامين ها داراي تاثيرات مفيد باليني mepyramine (Neoantergan) بودند كه نوعي اثر بر روي پايه حلقه ايميدازول است و داروي مشتق از آن يعني ديفن هيدرامين هيدروكلرايد اولين آنتي هيستاميني بود كه بطور رسمي از نظر خواص ضد التهابي و ضد آلرژي خود مورد استفاده باليني قرار گرفت.در بعضي از افراد عوارض جانبي اين داروها (به ويژه خواب آلودگي) مانع مصرف اين آ نتي هيستامينها مي گردد. از جمله اين آنتي هيستامينها عبارتند از: ديفن هيدرامين، كلرفنيرامين، كلماستين، پرومتازين، هيدروكسي زين. آنتي هيستامينهايي نظير ديفن هيدرامين كه داراي اثرات كولينرژيك واضحي هستند ممكن است موجب كاهش ترشحات بزاق و نايژه شوند از اين رو مي توانند اثر نامطلوبي بر بيماران دچار آسم غير آلرژيك داشته باشند.كلرفنيرامين و برخي از مسدودكننده هاي ديگرH? مي توانند فعاليت ريه هاي بيماران دچارآسم آلرژيك را بهتر كنند.

آنتاگونيستهاي H? بسرعت و بطور كامل از دستگاه گوارش جذب مي شوند. اثر دارو معمولا ظرف ?? دقيقه آغاز شده و در طي ? ساعت تمام دارو جذب مي گردد.و داراي حاشيه امنيت وسيعي هستند بطوريكه چندين برابر مقدار توصيه شده را مي توان بدون آنكه خطر كاهش فعاليت تنفسي وجود داشته باشد مصرف نمود. اين داروها اگر همراه داروهاي مضعف ديگر نظير فنوباربيتال يا بنزوديازپينها يا الكل مصرف شوند مي توانند منجر به بي دقتي و بروز حوادث گوناگوني نظير حوادث رانندگي شوند.

- بدنبال خوردن مقادير بسيار زيادي از آنتي هيستامينها ممكن است مسموميت حاد ايجاد شود (علائم مسموميت شبيه مسموميت با آتروپين بصورت تحريك CNS ، حملات تشنجي و …) مي باشد.

نسل دوم آ نتي هيستامينها (Second Generation):

- داراي اثرات خواب آوري كمتري نسبت به نسل اول هستند. با ظهورشان انقلابي در زمينه درمان با آنتي هيستامينها در بيماريهايي چون كهير، ورم ملتحمه آلرژيك و رينيت آلرژيك روي داد. اين گروه داروئي چربي دوست (ليپوفيل) نيستند و از سد خوني – مغزي عبور نمي كنند و در نتيجه احتمال خواب آلودگي يا عوارض آنتي كولينرژيكي (خشكي دهان، تاري ديد، يبوست) چنداني ندارند.- از جمله آنتي هيستامينهاي اين گروه عبارتست از:استميزول، ميزولاستين، لوراتادين، ستيريزين و اكريواستين.

نسل سوم (نسل جديد)آنتي هيستامين ها:

اين گروه به شدت چربي گريز (ليپوفوب) هستند و حتي با مقادير زياد نيز خواب آلودگي ايجاد نمي كنند. از تركيبات جديد مي توان موارد زير را نام برد: فگزوفنادين، نوراستاميزول، دكربواتوكسي لوراتادين.
طريقه اثر آنتي هيستامينها و مقايسه با داروهاي مشابه در درمان همان بيماري:

پس از ايجاد حساسيت توسط آلرژن بدن توسط ماست سل ها, مدياتور هيستامين را آزاد مي كند كه موجب تورم در مخاط محل برخورد مي گردد و به طرق ذيل مي توان با آن مقابله نمود:

الف- در بيني :

مصرف كرومولين سديم: براي مهار ماست سل ها تا هيستامين ترشح ننمايند.

مصرف آنتي هيستامين: براي انتقال محل گيرنده هاي هيستامين تا هيستامين ها نتوانند در آن محل ها مستقر و ايجاد تورم نمايند.

مصرف كورتيكواستروئيدها: براي اينكه پس از تاثير هيستامين روي مخاط و ايجاد ادم ، مي تواند ادم موجود در مخاط را كاهش دهد.

ب- در معده :

مصرف آلومينيوم ام جي اس: براي از بين بردن اسيد اضافي ترشح شده از برخورد آلرژن و مخاط و ايجاد مدياتورها.

مصرف آنتي هيستامينهاي H? بلوكر: تا بتوانند محل گيرنده هاي هيستاميني H? را اشغال كرده تا هيستامين موجب ورم مخاط معده نشود.

مصرف امپرازول: تا بتواند پمپ توليد اسيد معده را كنترل كرده و اين پمپ با تحريك هيستامين نتواند اسيد توليد كند.

از عوارض يا خصوصيات ديگر آنتي هيستامينها اين است كه اسفنكترمثانه را منقبض مي كند و موجب مي شود كه شب ادراري كنترل شود . و يا در صورتيكه شب ادراري به علت سيستميك حاصله از برخورد آلرژي با مخاط مثانه باشد آن را كنترل و درنتيجه شب ادراري كنترل مي شود.

در تجويز آنتي هيستامينها بايستي با سؤال نمودن از بيمار به موارد زير توجه نمود:

?- سابقه حساسيت يا واكنش آلرژيك به تركيبات آنتي هيستاميني .

?- عادت غذايي خاص .

?- مصرف دارو يا رژيم دارويي خاص بويژه مهاركننده هاي MAO (مانند فنلزين،ترانيل سيپرومين )، آنتي كولينرژيكها (مانند آتروپين،اسكوپولامين)، كتوكونازول و ساپرس كننده هاي سيستم عصبي (مانند باربيتوراتها، بنزوديازپينها )

?- حاملگي در سه ماه دوم نسل اول بصورت محدود مشکلي ندارد و شير دهي مقدار کم ترشح شده براي کودک نيز مي تواند مفيد باشد .

?- مصرف طولاني مدت ASA .

مشكلات و بيماريهاي كبدي، دستگاه گوارش، كليه ها ، دستگاه ادراري، زخم معده و گلوكوم .
در کانسرهاي پروستات
در بيماران با فشار خون
ازجمله مواردمنع مصرف آنتي هيستامينهامي توان هيپوتانسيون ، ديسكرازيهاي خوني ، آسم حادغير الرژيک ، نارسايي حادكبدي وكمارا نام برد.

آنتي هيستامين ها و اطفال:

عوارض آنتي هيستامينها در بعضي از کودکتن حالات سداتيو و خواب آلودگي ممكن است ايجاد نمايد. گاهي در بعضي كودكان اين عوارض بصورت بيش فعالي و تحريك پذيري ظاهر مي شودگاهي به صورت بي اشتهائي .گاهي اشتها اور است پس از مصرف مشخص مي شود .

عوارض آنتي هيستامين ها:

از عوارض شايع آنتي هيستامينهادر بعضي افراد خواب آلودگي و كاهش ميزان دقت مي باشد که در همه ثابت نيست .- در کساني که با انتي هيستامين خواب الود مي شوند نبايد درموقع رانندگي يا كارهايي كه نياز به توجه خاص دارد مصرف نمود. عوارض آرامبخش آنتي هيستامينها مي تواند توسط داروهاي ديگر از جمله داروهاي مسكن و آرامبخش، ضد تشنج ها(مانند ديازپام ) ، داروهاي بيهوشي و شل كننده هاي عضلاني تشديد شود. افراد ممكن است با يك آنتي هيستامين نسل اول خواب آلوده شوند ولي با آنتي هيستامين ديگري از همان نسل عارضه خواب آلودگي نداشته باشند. نبايد خواب آلودگي توسط آنتي هيستامين ها براي افراد را يكسان تلقي نمود در صورتيكه پس از مصرف دارو خواب آلودگي موجب از كار افتادگي و يا كاهش هوشياري بيمار شود نوع آنتي هيستامين در همان نسل تغيير مي كند و لازم نيست ابتدا نسل سوم تجويز گردد.
هيدروكسي زين (Hydroxyzine):

يكي از آنتي هيستامينهايي است كه بطور فراوان در كهير و خارش ناشي از اگزماي آتوپيك تجويز شده است و به علت اثرات آرام بخش و خواب آوري، متخصصان بيهوشي قبل از اعمال جراحي از آن استفاده مي كنند. نيمه عمرش ?? ساعت است و تنها آنتي هيستامين مجاز براي شيرخواران زير يكسال در انگلستان است.

عوارض جانبي شايع: خواب آلودگي، عوارض شبه آتروپيني واضح (خشكي دهان، تاري ديد و يبوست). برخلاف خواب آلودگي ناشي از داروهاي ديازپيني خواب آلودگي ناشي از هيدروكسي زين و ساير آنتي هيستامينهاي نسل اول با چرت زدن رفع مي شود.
كلرفنيرامين (Chlorpheniramine):

بطور گسترده در درمان كهير و آنژيوادم مصرف مي شود. نيمه عمرش ?? ساعت است. آنتي هيستامين انتخابي براي تجويز تزريقي در موارد حاد آنژيوادم پوستي - مخاطي بويژه همراه با نشانه هاي آنافيلاكسي مي باشد. احتمالا داروي انتخابي در موارد كهير در جريان بارداري نيز محسوب مي شود. ناهنجاريهاي جنيني در خانم هاي باردار بدنبال مصرف كلرفنيرامين نيز ديده شده است ولي شيوع آن از ساير داروهاي آنتي هيستاميني H? كمتر است.
سيپروهپتادين (Cyproheptadine):

يك آنتي هيستامين قوي H? است كه خواص آنتي كولينرژيك (شبه آتروپيني) و آنتي سروتونين دارد. بعنوان داروي انتخابي در درمان كهير ناشي از عوامل فيزيكي و سرما پيشنهاد شده است كه البته مورد اختلاف نظر است. از اين دارو جهت تسكين علامتي در سندروم كارسينوئيد نيز استفاده شده است. عوارض جانبي شبيه هيدروكسي زين دارد. افزايش اشتها و افزايش وزن با مصرف همه انواع آنتي هيستامينهاي H? ديده مي شود ولي در مورد سيپروهپتادين بارزتر است. از اين دارو به عنوان محرك اشتها در بي اشتهايي عصبي نيز استفاده شده است.

اين دارو را نبايد همراه با مهار كننده هاي MAO (مانند فنلزين و ترانيل سيپرومين ) تجويز نمود.
لوراتادين (Loratadine):

علاوه بر اثرات آنتي هيستاميني اثرات ضد آلرژيك نيز دارد. در مقادير مجاز(?? ميلي گرم در روز ) اثرات خواب آلودگي ندارد برخلاف هيدروكسي زين با خواب آلودگي و عوارض شبه آتروپيني همراه نيست . دارويي با اثر سريع است . به علت انجام متابوليسم لوراتادين از راه سيتوكروم ???-P مصرف همزمانش با آنتي بيوتيكهاي ماكروليدي ( ارتيروماسين ) ، ضد قارچ هاي ايميدازولي ( كتوكونازول ) و سايمتيدين توصيه نمي شود .
ستيريزين : ( Cetirizine ) :

يك متابوليت فعال هيدروكسي زين است . يك آنتي هيستامين ?H با اثرات خواب آوري كم و خواص ضد آلرژي و ضد التهابي چشمگير است . تاثيرات آن در كهير مزمن به اثبات رسيده است .
فكسوفنادين : (Fexo fena dine ):

يك متابوليت فعال ترفنادين است ترفنادين يك آنتي هيستامين با اثرات خواب آوري كم مي باشد . عوارض قلبي ترفنادين در صورت مصرف همزمان آن با داروهايي كه توسط سيتوكروم ???-P متابوليزه مي شوند ( آنتي بيوتيكهاي ماكروليدي و ضد قارچ هاي ايميدازولي ) ممكن است رخ دهد . اما فكسوفنادين عوارض قلبي نداشته وحتي در مقادير ? برابر بيشتر از حد توصيه شده نيز اثرات خواب آوري ندارد اين دارو از سد خوني – مغزي عبور نمي كند .

اگرچه سطح پلاسمايي دارو در افراد مسن و مبتلايان به نارسايي كليه بالا مي رود ولي به علت حدود اطمينان گسترده اين دارو مقادير بالاي سرمي اهميت باليني چنداني ندارد .

كاربرد اصلي اش در كهير مزمن است . فكسوفنادين را مي توان با اطمينان همزمان با آنتي بيوتيكهاي ماكروليدي و ضد قارچ هاي ايميدازولي بكار برد و همچنين مي توان آن را همزمان با بعضي داروهاي داراي الكل بدون خطر افزايش اثرات بازدارنده دستگاه اعصاب مركزي استفاده كرد .
كتوتيفن : ( Ketotifen ) ( Zaditen ):

ساختمان مولكولي اش با ساختمان ساير آنتي هيستامينها متفاوت است. اين دارو را در گروه آنتي هيستامينهاي ?H تقسيم بندي مي كنند . اثرات ضد آلرژيك چشمگيري دارد يك آنتاگو نيست گيرنده ?H و همچنين مهار كننده كانال كلسيمي است . اگرچه در درمان كهير مزمن تاثير ثابت شده اي دارد ولي بعيد بنظر مي رسد كه نسبت به ساير آنتي هسيتامينهاي نسل اول خواب آور ارجحيت داشته باشد ( البته صرف نظر از خواص ضدآلرژيك آن .) به اندازه ساير آنتي هيستامينهاي نسل اول ممكن است سبب خواب آلودگي و عوارض شبه آتروپيني شود و برخلاف اميدهاي اوليه ديگر بعنوان يك داروي ضد آلرژي با شاخص درماني بالا شناخته نمي شود.
دوكسپين (Doxe Pine):

تركيبي سه حلقه اي است كه در اصل بعنوان آنتي هيستامين به بازار ارائه شد ولي بعدها به دليل اثرات ضد افسردگي در رده داروهاي روانپزشكي قرار گرفت. اين دارو علاوه بر فعاليت قوي آنتي هيستاميني H? ،گيرنده هاي H? را نيز قويا مهار مي كند.

دوكسپين در شرايط آزمايشگاه به عنوان آنتي هيستامين H? حدود ??? برابر قويتر از ديفن هيدرامين است. دوكسپين عوارض شديد آنتي كولينرژيكي و خواب آلودگي دارد و ممكن است سبب اختلال در عملكرد شناختي گردد. دوكسپين در كنترل كهيرهاي مزمن آيديوپاتيك(ناشناخته) موثر است.

در بيماران مبتلا به آلرژي كه شديداً آنان را ناتوان كرده و حتي دچار اضطراب و افسردگي نيز شده اند يك دوز منفرد شبانه بخوبي قابل استفاده است.دوكسپين از راه سيتوكروم P-??? متابوليزه مي شود و بنابراين بايد از مصرف همزمانش با ماكروليدها و ضد قارچ هاي ايميدازولي و ترفنادين ، آستميزول يا سايمتيدين پرهيز نمود.

همچنين نبايد به همراه مهار كننده هاي MAO و الكل استفاده شود. دوكسپين در درمان كهير در سالمندان مفيد است ولي بايد با احتياط مصرف شود. اين دارو در كودكان و همچنين در دوره شيردهي توصيه نمي گردد

مقاله : دکتر جواد نيکفرجام

ويراستاري : عفت زمانيان

زير نظر : دکتر محمد مهدي قاسمي