معماری، مهم ترین عامل در گردشگری فرهنگی به شمار می آید، چرا که معماری هر قوم و ملتی برگرفته از محیط جغرافیایی آنان بوده، فرهنگ و آداب و سنن جامعه و شیوه نگرش مردم به زندگی را در خود منعکس می کند. بسیاری از کشورها با مهم ترین سازه تاریخی خود در سطح جهان شهرت دارند، برای مثال ایتالیا با برج پیزا و معماری منحصر به فرد شهر ونیز، روسیه با کاخ کرملین، هند با تاج محل و... شناخته می شوند.

اساساً معماری ای که بر پایه زیبایی و اصول بنا شده باشد، فضای شهری و روستایی را چشم نواز کرده و نوعی زیبایی بصری به وجود می آورد که این موضوع آرامش و لذت خاصی در بیننده ایجاد می کند. ایران کشوری است با پیشینه ای درخشان در هنر معماری؛ بناهای باقیمانده از دوره های مختلف تاریخی گویای این ادعاست. اما متأسفانه آنچه ما امروز به عنوان میراث داران آن همه هنر و خلاقیت و شکوه می سازیم، تباه کننده تمام شهرت جهانی ماست که در معماری و خلق آثار، الگوی سایر ملل بوده ایم. در شهرسازی و معماری امروز ما دیگر خبری از چهارباغ اصفهان که الگوی شانزه لیزه پاریس شد یا گنبد سلطانیه که الگوی مسجد ایاصوفیه ترکیه و کلیسای سانتاماریادل فیوره شهر فلورانس گردید، نیست.

در گذشته در معماری بنا به همه چیز توجه می شد؛ مبحث گرمایشی و سرمایشی، جلوگیری از ورود حشرات، حفظ آرامش و خلوت و... هر آنچه در داخل و خارج بنا ساخته می شد، فلسفه و علت خاصی داشت، هیچ چیزی تنها بر پایه زیبایی صرف ایجاد نمی شده و همیشه از بیهودگی پرهیز می کرده اند. با نگاهی به شهرها و روستاهای ایران تنها یک سری ساختمان های قد و نیم قد می بینیم که از زمین سربرآورده اند، در کمتر محله ای بتوان ساختمان های یکدست و یک ارتفاع یافت، هر ملکی براساس جواز ساختی که گرفته توانسته به ساخت و ساز بپردازد حال یکی ۵ طبقه، دیگری ۳ طبقه. متأسفانه شهرهای ما دارای نقشه های از پیش طراحی شده نیستند. منظره شهرها بویژه کلانشهری مثل تهران به جای چشم نوازی، حس ترس و وحشت را در بیننده ایجاد می کنند.

ایران کشور گوناگونی هاست. گوناگونی اقلیم، خاک، پوشش گیاهی و جانوری، فرهنگ، قوم، زبان و... تمامی این گوناگونی ها سبب شکل گیری معماری متنوع در نقاط کشور شده است؛ معماری ای که در هر نقطه بر پایه طبیعت و فرهنگ آن منطقه ایجاد شده و ویژگی ها و زیبایی های منحصر به فردی را خلق کرده است. با بازتولید معماری هر منطقه می توان علاوه بر حفظ و نگهداری میراث گذشتگان به زیباسازی شهرها و تنوع ساختن دوباره آنها کمک بسیاری کرد. برخی مشکلاتی مانند افزایش جمعیت و کمبود زمین را بهانه ای در جهت نابودسازی معماری سنتی ایران قرار داده اند و سطح شهرها و روستاهای کشور را از آپارتمان هایی بی قواره و بی روح پوشانده اند. در سراسر کشور، هزینه های بسیار بالایی صرف ساختن آنها می شود و مشکلاتی چون وجود فضاهای بیهوده و بی دلیل، عدم حفظ انرژی، ایجاد افسردگی در ساکنین و... نیز در این آپارتمان ها دیده می شود.

مفهوم بازتولید معماری سنتی به معنای دوباره سازی معماری سنتی ایران بر مبنای شرایط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و جغرافیایی حاکم بر جامعه فعلی است. این کار نیازمند تحقیقاتی وسیع و بسیار ظریف است، اما اگر درست انجام گیرد، نتایج بسیار خوبی برجا خواهد گذاشت.

طراحی شهرها براساس معماری متناسب با شرایط سیاسی، جغرافیایی و فرهنگی شان و هویت بخشی دوباره به آنان، سبب زیباسازی فضای شهرها می شود و علاوه بر آن که به مردم شهر روحیه ای تازه می بخشد، فضای شهرها را از یکدیگر متفاوت کرده، سبب تنوعی زیبا و منحصر به فرد برای هریک می شود و می تواند هم موج تازه ای از گردشگری داخلی را در کشور به حرکت درآورد و هم سبب شود بازدید گردشگران خارجی به تنها چند شهر معروف ایران محدود نشود و آنها مدت زمان بیشتری را در ایران به گشت و گذار در مناطق مختلف بپردازند.

● ساخت اقامتگاه

یکی از اساسی ترین اصل ها در گسترش صنعت گردشگری توجه به مساله اقامت گردشگران است. قطعاً هر گردشگری نیازمند آن است که بعد از گشت و گذار و تفریح در جایی استراحت کند که علاوه بر داشتن آرامش و برآوردن نیازهای اولیه او بتواند بخشی از جذابیت سفر او را نیز تشکیل دهد.

بهترین شیوه ساخت اقامتگاهی که مورد توجه گردشگران بویژه گردشگران خارجی باشد، ساخت اقامتگاه ها براساس معماری سنتی و بومی منطقه و استفاده از مصالح بوم آورده است. این مساله در کشور ما بسیار کم رنگ است. بیشتر دست اندرکاران کشور در حوزه ساخت اقامتگاه و هتل بیشتر انرژی، سرمایه و زمان خود را صرف ساخت هتل هایی به اصطلاح مدرن می کنند، هتل هایی بزرگ، ۵ ستاره و براساس معماری بین المللی، در صورتی که این کار، کاری است بس بیهوده، چرا که ما به دلیل مشکلاتی که در کشور داریم و از نظر سطح معماری بین المللی پایین هستیم نمی توانیم هتل هایی همتراز با هتل های مشابه در کشورهای توسعه یافته یا حتی دبی و ترکیه بسازیم. گاه هتل هایی نیز با همان سبک و سیاق ساخته می شود که چون از درون نیازمند نیروی انسانی مطابق با استانداردهای بین المللی است، نتوانسته موفق عمل کند. به همین دلیل با روی آوردن به ساخت اقامتگاه هایی با معماری سنتی و بومی و استفاده از افراد محلی در چرخاندن این مجتمع ها، هم سرمایه و انرژی کمتری خرج خواهد شد و هم به اشتغال افراد بومی کمک شده، از مهاجرت های بی رویه از روستاها و شهرهای کوچک به سمت شهرهای بزرگ جلوگیری به عمل خواهد آمد.

توجه به این موضوع، بسیار مهم است که گردشگر خارجی برای اقامت در هتل ۵ ستاره و خوردن غذاهای فرنگی که مشابه آن با کیفیت بهتر در کشور خودش وجود دارد، به ایران سفر نمی کند؛ گردشگر خارجی به ایران می آید تا تفاوت ها را ببیند، با اقوام مختلف آن آشنا شود، معماری سنتی، غذاهای محلی، موسیقی بومی و... را تجربه کند و در یک کلام می خواهد برای حتی مدتی کوتاه به شیوه ای دیگر زندگی کند