فرق بین عقوبت و امتحان الهی چیست؟

[king 2011]

امتحان اعم از عقوبت است. یعنی گاهی امتحان، با عقوبت و گاه با نعمت است. یعنی گاهی انسان، توسط خوشی‎ها و شادی‎ها امتحان می‎شود و گاهی توسط غم و اندوه. گاه توسط شفا گرفتن از بیماری و گاه به واسطه رحلت و از دست دادن عزیزان. بهرحال انسان به انحاء مختلف مورد امتحان قرار می‎گیرد.
اما این سوال همیشه مطرح است که از کجا متوجه شویم که مشکلات و ناملایماتی که بر ما وارد می‎شود؛ امتحان است یا عقوبت؟!
و یا به عبارتی دیگر از کجا دریابیم که موارد پیش آمده، از سوی خدا، یا از طرف خود ما است؟!
چرا که گاهی ما در انتساب این ناملایمات و مشکلات به خداوند، اشتباه می‎کنیم. در بین مردم این جمله معروف است که وقتی برای کسی مشکلی پیش می‎آید به او می‎گویند که خواست خدا بوده، خدا اینطور مقدر کرده و غیره. حال آن که اینطور نیست چرا که در مواردی، مشکلاتی که پیش می‎آید، نتیجه اعمال خود ما است و ربطی به خدا ندارد که عادت کرده‎ایم همه مشکلات را به تعبیری به گردن خدا می‎اندازیم. خدای متعال در قرآن کریم می‎فرماید:
«وَ ما اَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَهٍ فَبِما کَسَبَتْ اَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُو عَن كَثِیرٍ؛(1) و آنچه از مصیبت‏ها به شما برسد به خاطر گناهانى است كه خود كسب كرده‏اید، و از بسیارى نیز در مى‏گذرد.
اگر انسان گناه و معصیتی انجام داده باشد و بعد از آن دچار مشکلی بشود این مشکل تنبیه است و اگر بدون گناه و معصیت دچار مشکل بشود همانند امامان معصوم (علیهم‎السلام)، امتحان الهی است.

خداوند در این آیه انسان را به مسئله ارتباط بین گناهان و مصائب و بلایای دنیوى توجه می‎دهد. كلمه "مصیبت" به معناى هر ناملایمتى است كه به انسان برسد، گویى از راه دور به‏ انسان می‎رسد.(2)
منظور از جمله "فَبِما كَسَبَتْ أَیْدِیكُمْ"، گناهان و زشتى‏ها است. و معناى جمله "وَ یَعْفُوا عَنْ كَثِیرٍ"، این است كه خداوند بسیارى از همان گناهان و زشتى‏هایتان را مى‏بخشد.
این بلایا به خاطر گناهانى است كه مردم مى‏كنند، و پیدا شدن آن براى این است كه خداوند نمونه‏اى از آثار شوم اعمالشان را به ایشان بچشاند، تا شاید به خود آیند و متوجه شوند.
در آیه کریمه خداوند به این مسئله صراحت دارد که بسیاری از مصیبت‎ها و بلایا به خاطر گناهانی است که مرتکب می‎شویم و در آخر آیه این نکته را متذکر می‎شود که توجه کنیم که تازه خدا بسیاری از گناهان را می‎بخشد وگرنه باید تمام زندگی را در بلا و مصیبت می‎گذراندیم.
پس اگر انسان گناه و معصیتی انجام داده باشد و بعد از آن دچار مشکلی بشود این مشکل تنبیه است و اگر بدون گناه و معصیت دچار مشکل بشود همانند امامان معصوم (علیهم‎السلام)، امتحان الهی است.
منظور از مصیبت، هم مصائب عمومى و همگانى از قبیل قحطى، گرانى، وبا، زلزله و امثال آن و هم مصائب فردی که ناملایماتى است كه متوجه جان، مال، فرزند و آبرو تك تك افراد مى‏شود؛ است. یعنی مصائب و ناملایماتى كه متوجه جامعه و شما مى‏شود، همه به خاطر گناهانى است كه مرتكب مى‏شوید، و خدا از بسیارى از آن گناهان درمى‏گذرد و شما را به جرم آن نمى‏گیرد.

منظور از مصیبت، هم مصائب عمومى و همگانى از قبیل قحطى، گرانى، وبا، زلزله و امثال آن و هم مصائب فردی که ناملایماتى است كه متوجه جان، مال، فرزند و آبرو تك تك افراد مى‏شود؛ است. یعنی مصائب و ناملایماتى كه متوجه جامعه و شما مى‏شود، همه به خاطر گناهانى است كه مرتكب مى‏شوید، و خدا از بسیارى از آن گناهان درمى‏گذرد و شما را به جرم آن نمى‏گیرد.
بر اساس آیات درمی‎یابیم بین اعمال آدمى و نظام عالم، ارتباطى خاص برقرار است. به طورى كه اگر جوامع بشرى عقائد و اعمال خود را بر طبق آنچه كه فطرت اقتضاء دارد وفق دهند، خیرات به سویشان سرازیر و درهاى بركات به رویشان باز مى‏شود، و اگر در این دو مرحله به فساد بگرایند، زمین و آسمان هم تباه مى‏شود، و زندگیشان را تباه مى‏كند. و این سنت الهى است.
در نهایت این که گناهان، هم آثار دنیوی و هم اخروی دارند. و این بلایا آثار سوء دنیایی گناهان است. ولیکن بعضى از آن آثار به گناه کننده اصابت مى‏كند، و بعضى بخشوده مى‏شوند، و به خاطر عواملى از قبیل صله رحم، صدقه، دعاى مؤمنین، توبه و امثال آن - كه در روایات آمده - آثار آنها از گناه کننده برمى‏گردد.(3)