ريشه لغوي

اين شيوه تصوير برداري در حقيقت به معني تصوير گيري مقطعي و عرضي از اعضاي بدن مي.باشد. اما داراي اسامي مختلفي است كه از آن جمله مي.توان به CAT مخفف كلمات Computerized Axial Tomography به معني توموگرافي كامپيوتري محوري مي.باشد. CTAT مخفف كلمات Computerized trans Axial Tomography به معني توموگرافي كامپيوتري عرضي محوري مي.باشد. CTR مخفف كلمات computerized trans Recanstration ، CDT مخفف كلمات computerized Digital Tomography به معني توموگرافي ديجيتالي كامپيوتري مي.باشد. اما نام ترجيحي آن كه در كتابها و كاربردهاي پزشكي بكار مي.رود كلمه CT اسكن مخفف كلمات computerized tomography scan مي.باشد كه كلمه scan اسكن به معني تقطيع كردن و واژه توموگرافي از Tomo به معني برش يا قطعه و graphy به معني شكل و ترسيم است، گرفته شده است. در اصل به معني تصويرگيري از برشهاي قطع شده از يك عضو به صورت كامپيوتري مي.باشد.

اگر با يك درخواست سي.تي اسكن ، به بخش سي.تي اسكن يك بيمارستان مراجعه كرده باشيد، شايد براي شما اين سوال پيش آمده باشد كه فرو رفتن در يك دستگاه تونل مانند و بي حركت ماندن براي مدتي در داخل آن شما را دچار دلهره مي.كند يا نه. آيا با توجه به اخبارهاي راديو و تلويزيون راجع به خطرات اشعه ايكس خطري شما را تهديد مي.كند يا نه؟ يا اينكه چگونه يك كارشناس راديولوژي بعد از قرار دادن شما در داخل دستگاه خود به اتاق ديگري رفته و از پشت يك شيشه بزرگ و يك كامپيوتر چه كاري انجام مي.دهد و با بلندگو با شما صحبت مي.كند؟

تاريخچه

در سال 1917 ميلادي يك رياضيدان اتريشي به نام رادون (J.Radon) ثابت كرد كه يك شيئي دو يا سه بعدي را مي.توان با گرفتن بي.نهايت عكس از آن در جهات مختلف به تصوير كشيد كه پايه.اي براي سي.تي اسكن محسوب مي.شد. در سال 1956 دانشمندي به نام بارسول (Barcewell) نقشه خورشيدي از تصاوير شعاع.ها درست كرد. در سال 1961 الدندرف (oldendorf) و در سال 1963 آلن كورمارك (Allencormarck) انديشه.هايي از سي.تي اسكن را فهميده و مدلهايي در حد آزمايشگاهي ساخته.اند. در سال 1968 كول (kuhl) و ادواردز (Edwords) يك دستگاه اسكن مكانيكي براي تصويري از هسته ساخته.اند كه موفق بودند. اما نتوانستند كار خود را در حد راديولوژي تشخيصي ، توسعه دهند. تا اينكه در سال 72-1970 اصول رياضي گفته .شده توسط رياضيدان انگليسي (God feryhaunsfield) بكار گرفته شد و توانست يك دستگاه سي.تي اسكن را بسازد و جهت مصرف باليني معرفي كند. در سال 1979 جايزه نوبل بطور مشترك به پروفسور آلن كورمارك و گاد فري هانسفيلد تعلق گرفت.

سير تحولي و رشد

مانند تمام رشته.هاي تصوير گيري پزشكي (راديولوژي) دستگاه.هاي سي.تي اسكن بطور مداوم تغيير كرده و بوسيله كارخانه.ها و سازندگان مختلف پيش رفته است. دستگاه اوليه كه بوسيله هانسفيلد و توسط شركت EMI ساخته شده بود، فقط براي ارزيابي مغز طراحي شده بود، كه دستگاه نسل اول يا EMI نام داشت. مدت. زمان كوتاهي نگذشت كه نسل دوم دستگاه.هاي سي.تي اسكن با امكانات بيشتر به بازار آمد و نسل سوم اين دستگاه.ها با امكاناتي از جمله كم شدن زمان تصوير گيري معرفي شد. هم .اكنون نسل چهارم با سرعت خيلي بالا و امكانات بهينه و نتايج عالي موجود مي.باشد.

ساختمان يك دستگاه سي.تي اسكن

يك دستگاه اسكن توموگرافي كامپيوتري از يك ميز براي قرار گرفتن بدن بيمار ، يك گانتري كه سر بيمار در آن قرار مي.گيرد، يك منبع توليد اشعه ايكس ، سيستمي براي آشكار كردن تشعشع خارج .شده از بدن ، يك ژنراتور اشعه ايكس ، يك كامپيوتر براي بازسازي تصوير و كنسول عملياتي كه تكنولوژيست راديولوژي بر آن قرار مي.گيرد، تشكيل شده است.

اصول كار دستگاه سي.تي اسكن

پس از اينكه بدن بيمار بر روي ميز و سر آن در گانتري قرار گرفت و شرايط دستگاه بر حسب ناحيه مورد تصوير برداري تنظيم شد، يك دسته پرتو ايكس توسط كوليماتور (محدودكننده دسته اشعه) به صورت يك باريكه در آمده و از بدن بيمار رد مي.شود (پالس مي.شود). مقداري از انرژي اشعه هنگام عبور از بدن جذب و باقيمانده اشعه با عنوان پرتو خروجي كه از بدن بيمار عبور مي.كند توسط آشكار سازي كه مقابل دسته پرتو ايكس قرار دارد، اندازه .گيري شده و بعد از تبديل به زبان كامپيوتري در حافظه كامپيوتر ذخيره مي.شود. بلافاصله پس از اينكه اولين پالس اشعه بطرف بيمار فرستاده و اندازه.گيري شد و لامپ اشعه ايكس يك حركت چرخشي بسيار كم انجام داد، دسته پرتو ايكس دوباره پالس شده ، مجددا اندازه.گيري مي.شود و در حافظه كامپيوتر ذخيره مي.گردد.

اين مرحله چند صد يا چند هزار بار بسته به نوع دستگاه تكرار مي.شود تا تمام اطلاعات مربوط به عضو مورد نظر در حافظه كامپيوتر ذخيره شود. كامپيوتر ميزان اشعه.اي را كه هر حجم معيني از بافت جذب مي.كند، اندازه .گيري مي.كند. اين حجم بافتي را واكسل (Voxel) مي.نامند كه مشابه چند ميليمتر مكعب از بافت بدن مي.باشد. در سي .تي .اسكن يك لايه مقطعي از بدن به اين واكسلهاي ريز تقسيم مي.شود، كه با توجه به مقدار جذب اشعه.اي كه توسط هر كدام از اين واكسلها صورت مي.گيرد، يك شماره نسبت داده مي.شود. اين شماره.ها نيز بر روي تصوير كه بر صفحه تلويزيون مانند كامپيوتر مي.افتد، يك چگالي با معيار خاكستري (از سفيد تاسياه) اختصاص داده مي..شود.

نمايش هر كدام از واكسلها را بر روي مونيتور يك پيكسل (Pixl) مي.گويند. يعني واكسلها حجم سه بعدي و پيكسلها دو بعدي مي.باشند و هر چه تعداد پيكسلها بر روي مونيتور بيشتر باشد تصوير واضح.تر و قابل تفكيك.تر است. اعدادي كه با توجه به مقدار جذب اشعه به هر بافت اختصاص داده مي.شود، را اعداد سي .تي يا اعداد هانسفيلد مي.نامند. بطور مثال بافت چربي كمتر از بافت عضلاني و بافت عضلاني كمتر از بافت استخواني اشعه را جذب مي.كند. بنابراين بطور مثال استخوان 400+ ، آب صفر و چربي 50 و هوا 500 مي.باشد كه هر چه مقدار اين اعداد كمتر باشد، بر روي فيلم سي.تي اسكن آن قسمت طبق معيار خاكستري بيشتر به سمت سياهي تمايل دارد و برعكس هرچه عدد سي. تي مثل استخوان بالا باشد تصوير به سمت سفيدي تمايل دارد. گاهي براي مشخص .تر شدن اعضايي كه داراي چگالي شبيه به هم هستند از مواد كنتراست. زا استفاده مي.شود كه تفاوت را به خوبي مشخص كند.

كاربرد

تشخيص بيماريهاي مغز و اعصاب

چون سي .تي اسكن مي.تواند تفاوت بين خون تازه و كهنه را به تصوير بكشد، به همين دليل براي نشان دادن موارد اورژانس بيماريهاي مغزي بهترين كاربرد را دارد.

بيمارهاي مادر زادي مانند بزرگي يا كوچكي جمجمه .

تشخيص تومورهاي داخل جمجمه.اي و خارج مغزي .

خونريزي در قسمت.هاي مختلف مغز و سكته.هاي مغزي .

تشخيص بيماري اعضاي داخل شكمي مانند كبد ، لوزالمعده ، غدد فوق كليوي.

بررسي بيماريهاي ريه.