کاروانسراها و مجموعه های بین راهی

[shirin71]

1- کاروانسراها

نیاز انسان به سرپناه و مامن، نه تنها در سراگاه، بلکه در سفرهایی که با هدف رفع نیازهای ارتباطی، اقتصادی و نظامی یا رشد و توسعه تجاری، فرهنگی و گردشگری و سیاحت انجام می شده است، از دوران باستان در کشورهای شرقی خصوصا ایران مورد توجه بوده است. آثار و مظاهری از این گونه بناها و استراحتگاه های بین راهی، تحت عناوین کاروانسرا، رباط، کاربات و ... با کاربری های متعدد را در گوشه و کنار ایران می توان دید که از جمله شاهکارهای معماری و هنری عصر خود و یا در زمان رونق جاده ابریشم به شمار می روند؛ و این در حالی است که در جوامع اروپایی و یا امریکایی با این رویداد به صورت ابتدایی برخورد شده و قرن های متمادی کاروانیان شب هنگام دایره وار دور هم جمع می شدند و جهت امنیت بیشتر از تهاجم ها، حصاری از دلیجان ها و سپس چهارپایان به دور خود می کشیدند.
اقامتگاه های بین راهی علاوه بر ارزش سکونتی و هنری، از دیدگاه مسایل اجتماعی و فرهنگی نیز حایز اهمیت می باشند. کاروانسراها در طول زمان و بر حسب نیازهای محیطی و ضرورت اجتماعی شان موقعیتی فراتر از یک توقفگاه یا منزلگاه یافته اند و به محلی برای تعامل و تعاطی اندیشه ها، تبادل و تقابل آداب و رسوم اقوام و ملل مختلف مبدل شده که بی شک ارتباطات و تلاقی افکار و اندیشه ها و اقوام گوناگون تاثیر شگرفی بر زندگی مردم ایران زمین داشته است.
به دیگر سخن کاروانسراها به مثابه شهر و یا قصبه ای کوچک علاوه بر تامین نیازهای اقامتی و امنیتی رهگذران با ارایه خدماتی نظیر نانوایی، آسیاب، مسجد و دکانی جهت خرید و فروش کالاهای کاروانی کلیه نیازهای مخاطبان (مسافران و چارپایان) را فراهم می نموده اند. اما متاسفانه با گذشت دوران این مجموعه ها کاربری خود را از دست داده و به مخروبه هایی فراموش شده میدل گشته اند، نظیر کاروانسراهای دیرگچین در جنوب تهران و کاروانسرای مهیار در جاده اصفهان - شیراز.


کاروانسرای دیرگچین



کاروانسرای مهیار

[shirin71]

2- مجموعه های بین راهی
در عصر حاضر نیز نیاز به سرپناه و مامن در سفر همچون گذشته از جمله دغدغه های مسافران محسوب می شود. و با منسوخ شدن کاروانسراها و عدم تامین نیاز مخاطبان از طریق جایگاه های سوخت رسانی، مجموعه های بین راهی جایگزین مناسبی جهت ارایه خدمات در مبحث توریسم و سفرهای جاده ای است. به طور کلی مجموعه بین راهی به تسهیلات عمومی نزدیک بزرگراه ها یا آزاد راه ها اتلاق می شود که شامل رستوران، جایگاه سوخت گیری و محل توقف، جهت ارایه خدمات به رانندگان و مسافرین می باشد. اما این مجموعه ها در روند توسعه خود جایگاهی فراتر یافته و به مجموعه هایی چند منظوره با هدف توسعه صنعت توریسم مبدل شده اند. تجمیع کاربری هایی همچون رستوران، جایگاه سوخت گیری، محل توقف، پارکینگ، کمپ و هتل، زمین های ورزشی و بازی، فضاهای تجاری و فروشگاهی، اداری، تیرپارک ها و ... مجموعه ای کامل و جامع را جهت جذب گردشگران داخلی و خارجی فراهم می نماید، که گستره وسیعی از بعد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور را تحت تاثیر خود قرار می دهد.





منابع:
1 کیانی محمد یوسف "معماری ایران دوره اسلامی " سمت 1383
2 آیوازیان سیمون "روند شکل گیری کاروانسراهای برون شهری" کنگره تاریخ معماری و شهرسازی