دیوان اشعار سعدی

[sorna]

یارا بهشت صحبت یاران همدمست

دیدار یار نامتناسب جهنمست


هر دم که در حضور عزیزی برآوری

دریاب کز حیات جهان حاصل آن دمست


نه هر که چشم و گوش و دهان دارد آدمیست

بس دیو را که صورت فرزند آدمست


آنست آدمی که در او حسن سیرتی

یا لطف صورتیست دگر حشو عالمست


هرگز حسد نبرده و حسرت نخورده‌ام

جز بر دو روی یار موافق که در همست


آنان که در بهار به صحرا نمی‌روند

بوی خوش ربیع بر ایشان محرمست


وان سنگ دل که دیده بدوزد ز روی خوب

پندش مده که جهل در او نیک محکمست


آرام نیست در همه عالم به اتفاق

ور هست در مجاورت یار محرمست


گر خون تازه می‌رود از ریش اهل دل

دیدار دوستان که ببینند مرهمست


دنیا خوشست و مال عزیزست و تن شریف

لیکن رفیق بر همه چیزی مقدمست


ممسک برای مال همه ساله تنگ دل

سعدی به روی دوست همه روزه خرمست

[sorna]

بر من که صبوحی زده‌ام خرقه حرامست

ای مجلسیان راه خرابات کدامست


هر کس به جهان خرمیی پیش گرفتند

ما را غمت ای ماه پری چهره تمامست


برخیز که در سایه سروی بنشینیم

کان جا که تو بنشینی بر سرو قیامست


دام دل صاحب نظرانت خم گیسوست

وان خال بناگوش مگر دانه دامست


با چون تو حریفی به چنین جای در این وقت

گر باده خورم خمر بهشتی نه حرامست


با محتسب شهر بگویید که زنهار

در مجلس ما سنگ مینداز که جامست


غیرت نگذارد که بگویم که مرا کشت

تا خلق ندانند که معشوقه چه نامست


دردا که بپختیم در این سوز نهانی

وان را خبر از آتش ما نیست که خامست


سعدی مبر اندیشه که در کام نهنگان

چون در نظر دوست نشینی همه کامست

[sorna]

این باد بهار بوستانست

یا بوی وصال دوستانست


دل می‌برد این خط نگارین

گویی خط روی دلستانست


ای مرغ به دام دل گرفتار

بازآی که وقت آشیانست


شب‌ها من و شمع می‌گدازیم

اینست که سوز من نهانست


گوشم همه روز از انتظارت

بر راه و نظر بر آستانست


ور بانگ مذنی می‌آید

گویم که درای کاروانست


با آن همه دشمنی که کردی

بازآی که دوستی همانست


با قوت بازوان عشقت

سرپنجه صبر ناتوانست


بیزاری دوستان دمساز

تفریق میان جسم و جانست


نالیدن دردناک سعدی

بر دعوی دوستی بیانست


آتش بنی قلم درانداخت

وین حبر که می‌رود دخانست

[sorna]

این خط شریف از آن بنانست

وین نقل حدیث از آن دهانست


این بوی عبیر آشنایی

از ساحت یار مهربانست


مهر از سر نامه برگرفتم

گفتی که سر گلابدانست


قاصد مگر آهوی ختن بود

کش نافه مشک در میانست


این خود چه عبارت لطیفست

وین خود چه کفایت بیاست


معلوم شد این حدیث شیرین

کز منطق آن شکرفشانست


این خط به زمین نشاید انداخت

کز جانب ماه آسمانست


روزی برود روان سعدی

کاین عیش نه عیش جاودانست


خرم تن او که چون روانش

از تن برود سخن روانست

[sorna]

چه رویست آن که پیش کاروانست

مگر شمعی به دست ساروانست


سلیمانست گویی در عماری

که بر باد صبا تختش روانست


جمال ماه پیکر بر بلندی

بدان ماند که ماه آسمانست


بهشتی صورتی در جوف محمل

چو برجی کفتابش در میانست


خداوندان عقل این طرفه بینند

که خورشیدی به زیر سایبانست


چو نیلوفر در آب و مهر در میغ

پری رخ در نقاب پرنیانست


ز روی کار من برقع برانداخت

به یک بار آن که در برقع نهانست


شتر پیشی گرفت از من به رفتار

که بر من بیش از او بار گرانست


زهی اندک وفای سست پیمان

که آن سنگین دل نامهربانست


تو را گر دوستی با ما همین بود

وفای ما و عهد ما همانست


بدار ای ساربان آخر زمانی

که عهد وصل را آخرزمانست


وفا کردیم و با ما غدر کردند

بر سعدی که این پاداش آنست


ندانستی که در پایان پیری

نه وقت پنجه کردن با جوانست

[sorna]

هزار سختی اگر بر من آید آسانست

که دوستی و ارادت هزار چندانست


سفر دراز نباشد به پای طالب دوست

که خار دشت محبت گلست و ریحانست


اگر تو جور کنی جور نیست تربیتست

و گر تو داغ نهی داغ نیست درمانست


نه آبروی که گر خون دل بخواهی ریخت

مخالفت نکنم آن کنم که فرمانست


ز عقل من عجب آید صواب گویان را

که دل به دست تو دادن خلاف در جانست


من از کنار تو دور افتاده‌ام نه عجب

گرم قرار نباشد که داغ هجرانست


عجب در آن سر زلف معنبر مفتول

که در کنار تو خسبد چرا پریشانست


جماعتی که ندانند حظ روحانی

تفاوتی که میان دواب و انسانست


گمان برند که در باغ عشق سعدی را

نظر به سیب زنخدان و نار پستانست


مرا هرآینه خاموش بودن اولیتر

که جهل پیش خردمند عذر نادانست


و ما ابری نفسی و لا ازکیها

که هر چه نقل کنند از بشر در امکانست

[sorna]

مگر نسیم سحر بوی زلف یار منست

که راحت دل رنجور بی‌قرار منست


به خواب درنرود چشم بخت من همه عمر

گرش به خواب ببینم که در کنار منست


اگر معاینه بینم که قصد جان دارد

به جان مضایقه با دوستان نه کار منست


حقیقت آن که نه درخورد اوست جان عزیز

ولیک درخور امکان و اقتدار منست


نه اختیار منست این معاملت لیکن

رضای دوست مقدم بر اختیار منست


اگر هزار غمست از جفای او بر دل

هنوز بنده اویم که غمگسار منست


درون خلوت ما غیر در نمی‌گنجد

برو که هر که نه یار منست بار منست


به لاله زار و گلستان نمی‌رود دل من

که یاد دوست گلستان و لاله زار منست


ستمگرا دل سعدی بسوخت در طلبت

دلت نسوخت که مسکین امیدوار منست


و گر مراد تو اینست بی مرادی من

تفاوتی نکند چون مراد یار منست

[sorna]

ز من مپرس که در دست او دلت چونست

ازو بپرس که انگشت‌هاش در خونست


و گر حدیث کنم تندرست را چه خبر

که اندرون جراحت رسیدگان چونست


به حسن طلعت لیلی نگاه می‌نکند

فتاده در پی بیچاره‌ای که مجنونست


خیال روی کسی در سرست هر کس را

مرا خیال کسی کز خیال بیرونست


خجسته روز کسی کز درش تو بازآیی

که بامداد به روی تو فال میمونست


چنین شمایل موزون و قد خوش که تو راست

به ترک عشق تو گفتن نه طبع موزونست


اگر کسی به ملامت ز عشق برگردد

مرا به هر چه تو گویی ارادت افزونست


نه پادشاه منادی ز دست می مخورید

بیا که چشم و دهان تو مست و میگونست


کنار سعدی از آن روز کز تو دور افتاد

از آب دیده تو گویی کنار جیحونست

[sorna]

امشب سبکتر می‌زنند این طبل بی‌هنگام را

یا وقت بیداری غلط بودست مرغ بام را


یک لحظه بود این یا شبی کز عمر ما تاراج شد

ما همچنان لب بر لبی نابرگرفته کام را


هم تازه رویم هم خجل هم شادمان هم تنگ دل

کز عهده بیرون آمدن نتوانم این انعام را


گر پای بر فرقم نهی تشریف قربت می‌دهی

جز سر نمی‌دانم نهادن عذر این اقدام را


چون بخت نیک انجام را با ما به کلی صلح شد

بگذار تا جان می‌دهد بدگوی بدفرجام را


سعدی علم شد در جهان صوفی و عامی گو بدان

ما بت پرستی می‌کنیم آن گه چنین اصنام را

[sorna]

با همه مهر و با منش کینست

چه کنم حظ بخت من اینست

شاید ای نفس تا دگر نکنی

پنجه با ساعدی که سیمینست


ننهد پای تا نبیند جای

هر که را چشم مصلحت بینست


مثل زیرکان و چنبر عشق

طفل نادان و مار رنگینست


دردمند فراق سر ننهد

مگر آن شب که گور بالینست


گریه گو بر هلاک من مکنید

که نه این نوبت نخستینست


لازمست احتمال چندین جور

که محبت هزار چندینست


گر هزارم جواب تلخ دهی

اعتقاد من آن که شیرینست


مرد اگر شیر در کمند آرد

چون کمندش گرفت مسکینست


سعدیا تن به نیستی درده

چاره با سخت بازوان اینست