دیوان اشعار سعدی

[sorna]

روزی به زنخدانت گفتم به سیمینی

گفت ار نظری داری ما را به از این بینی


خورشید و گلت خوانم هم ترک ادب باشد

چرخ مه و خورشیدی باغ گل و نسرینی


حاجت به نگاریدن نبود رخ زیبا را

تو ماه پری پیکر زیبا و نگارینی


بر بستر هجرانت شاید که نپرسندم

کس سوخته خرمن را گوید به چه غمگینی


بنشین که فغان از ما برخاست در ایامت

بس فتنه که برخیزد هر جا که تو بنشینی


گر بنده خود خوانی افتیم به سلطانی

ور روی بگردانی رفتیم به مسکینی


کس عیب نیارد گفت آن را که تو بپسندی

کس رد نتواند کرد آن را که تو بگزینی


عشق لب شیرینت روزی بکشد سعدی

فرهاد چنین کشته‌ست آن شوخ به شیرینی

[sorna]

شبست و شاهد و شمع و شراب و شیرینی

غنیمتست چنین شب که دوستان بینی


به شرط آن که منت بنده وار در خدمت

بایستم تو خداوندوار بنشینی


میان ما و شما عهد در ازل رفته‌ست

هزار سال برآید همان نخستینی


چو صبرم از تو میسر نمی‌شود چه کنم

به خشم رفتم و بازآمدم به مسکینی


به حکم آن که مرا هیچ دوست چون تو به دست

نیاید و تو به از من هزار بگزینی


به رنگ و بوی بهار ای فقیر قانع باش

چو باغبان نگذارد که سیب و گل چینی


تفاوتی نکند گر ترش کنی ابرو

هزار تلخ بگویی هنوز شیرینی


لگام بر سر شیران کند صلابت عشق

چنان کشد که شتر را مهار دربینی


ز نیکبختی سعدیست پای بند غمت

زهی کبوتر مقبل که صید شاهینی


مرا شکیب نمی‌باشد ای مسلمانان

ز روی خوب لکم دینکم ولی دینی

[sorna]

خواهم اندر پایش افتادن چو گوی

ور به چوگانم زند هیچش مگوی


بر سر عشاق طوفان گو ببار

در ره مشتاق پیکان گو بروی


گر به داغت می‌کند فرمان ببر

ور به دردت می‌کشد درمان مجوی


ناودان چشم رنجوران عشق

گر فروریزند خون آید به جوی


شاد باش ای مجلس روحانیان

تا که خورد این می‌که من مستم به بوی


هر که سودانامه سعدی نبشت

دفتر پرهیزگاری گو بشوی


هر که نشنیدست وقتی بوی عشق

گو به شیراز آی و خاک من ببوی

[sorna]

تا کی روم از عشق تو شوریده به هر سوی

تا کی دوم از شور تو دیوانه به هر کوی


صد نعره همی‌آیدم از هر بن مویی

خود در دل سنگین تو نگرفت سر موی


بر یاد بناگوش تو بر باد دهم جان

تا باد مگر پیش تو بر خاک نهد روی


سرگشته چو چوگانم و در پای سمندت

می‌افتم و می‌گردم چون گوی به پهلوی


خود کشته ابروی توام من به حقیقت

گر کشتنیم بازبفرمای به ابروی


آنان که به گیسو دل عشاق ربودند

از دست تو در پای فتادند چو گیسوی


تا عشق سرآشوب تو همزانوی ما شد

سر برنگرفتم به وفای تو ز زانوی


بیرون نشود عشق توام تا ابد از دل

کاندر ازلم حرز تو بستند به بازوی


عشق از دل سعدی به ملامت نتوان برد

گر رنگ توان برد به آب از رخ هندوی

[sorna]

گل است آن یاسمن یا ماه یا روی

شب است آن یا شبه یا مشک یا موی


لبت دانم که یاقوت است و تن سیم

نمی‌دانم دلت سنگ است یا روی


نپندارم که در بستان فردوس

بروید چون تو سروی بر لب جوی


چه شیرین لب سخنگویی که عاجز

فرو می‌ماند از وصفت سخنگوی


به بویی الغیاث از ما برآید

که ای باد از کجا آوردی این بوی


الا ای ترک آتشروی ساقی

به آب باده عقل از من فروشوی


چه شهرآشوبی ای دلبند خودرای

چه بزم آرایی ای گلبرگ خودروی


چو در میدان عشق افتادی ای دل

بباید بودنت سرگشته چون گوی


دلا گر عاشقی می‌سوز و می‌ساز

تنا گر طالبی می‌پرس و می‌پوی


در این ره جان بده یا ترک ما گیر

بر این در سر بنه یا غیر ما جوی


بداندیشان ملامت می‌کنندم

که تا چند احتمال یار بدخوی


محال است این که ترک دوست هرگز

بگوید سعدی ای دشمن تو می‌گوی

[sorna]

مرحبا ای نسیم عنبربوی

خبری زان به خشم رفته بگوی


دلبر سست مهر سخت کمان

صاحب دوست روی دشمن خوی


گو دگر گر هلاک من خواهی

بی گناهم بکش بهانه مجوی


تشنه ترسم که منقطع گردد

ور نه بازآید آب رفته به جوی


صبر دیدیم در مقابل شوق

آتش و پنبه بود و سنگ و سبوی


هر که با دوستی سری دارد

گو دو دست از مراد خویش بشوی


تا گرفتار خم چوگانی

احتمالت ضرورتست چو گوی


پادشاهان و گنج و خیل و حشم

عارفان و سماع و هایاهوی


سعدیا شور عشق می‌گوید

سخنانت نه طبع شیرین گوی


هر کسی را نباشد این گفتار

عود ناسوخته ندارد بوی

[sorna]

وقت آن آمد که خوش باشد کنار سبزه جوی

گر سر صحرات باشد سروبالایی بجوی


ور به خلوت با دلارامت میسر می‌شود

در سرایت خود گل افشانست سبزی گو مروی


ای نسیم کوی معشوق این چه باد خرمست

تا کجا بودی که جانم تازه می‌گردد به بوی


مطربان گویی در آوازند و مستان در سماع

شاهدان در حالت و شوریدگان درهای و هوی


ای رفیق آنچ از بلای عشق بر من می‌رود

گر به ترک من نمی‌گویی به ترک من بگوی


ای که پای رفتنت کندست و راه وصل تند

بازگشتن هم نشاید تا قدم داری بپوی


گر ببینی گریه زارم ندانی فرق کرد

کآب چشمست این که پیشت می‌رود یا آب جوی


گوی را گفتند کای بیچاره سرگردان مباش

گوی مسکین را چه تاوانست چوگان را به گوی


ای که گفتی دل بشوی از مهر یار مهربان

من دل از مهرش نمی‌شویم تو دست از من بشوی


سعدیا عاشق نشاید بودن اندر خانقاه

شاهدبازی فراخ و زاهدان تنگ خوی

[sorna]

سرو سیمینا به صحرا می‌روی

نیک بدعهدی که بی ما می‌روی


کس بدین شوخی و رعنایی نرفت

خود چنینی یا به عمدا می‌روی


روی پنهان دارد از مردم پری

تو پری روی آشکارا می‌روی


گر تماشا می‌کنی در خود نگر

یا به خوشتر زین تماشا می‌روی


می‌نوازی بنده را یا می‌کشی

می‌نشینی یک نفس یا می‌روی


اندرونم با تو می‌آید ولیک

خائفم گر دست غوغا می‌روی


ما خود اندر قید فرمان توایم

تا کجا دیگر به یغما می‌روی


جان نخواهد بردن از تو هیچ دل

شهر بگرفتی به صحرا می‌روی


گر قدم بر چشم من خواهی نهاد

دیده بر ره می‌نهم تا می‌روی


ما به دشنام از تو راضی گشته‌ایم

وز دعای ما به سودا می‌روی


گر چه آرام از دل ما می‌رود

همچنین می‌رو که زیبا می‌روی


دیده سعدی و دل همراه توست

تا نپنداری که تنها می‌روی

[sorna]

ای باد صبحدم خبر دلستان بگوی

وصف جمال آن بت نامهربان بگوی


بگذار مشک و بوی سر زلف او بیار

یاد شکر مکن سخنی زان دهان بگوی


بستم به عشق موی میانش کمر چو مور

گر وقت بینی این سخن اندر میان بگوی


با بلبلان سوخته بال ضمیر من

پیغام آن دو طوطی شکرفشان بگوی


دانم که باز بر سر کویش گذر کنی

گر بشنود حدیث منش در نهان بگوی


کای دل ربوده از بر من حکم از آن توست

گر نیز گوییم به مثل ترک جان بگوی


هر لحظه راز دل جهدم بر سر زبان

دل می‌تپد که عمر بشد وارهان بگوی


سر دل از زبان نشود هرگز آشکار

گر دل موافقت نکند کای زبان بگوی


ای باد صبح دشمن سعدی مراد یافت

نزدیک دوستان وی این داستان بگوی

[sorna]

ای که به حسن قامتت سرو ندیده‌ام سهی

گر همه دشمنی کنی از همه دوستان بهی


جور بکن که حاکمان جور کنند بر رهی

شیر که پایبند شد تن بدهد به روبهی


از نظرت کجا رود ور برود تو همرهی

رفت و رها نمی‌کنی آمد و ره نمی‌دهی


شاید اگر نظر کنی ای که ز دردم آگهی

ور نکنی اثر کند دود دل سحرگهی


سعدی و عمر و زید را هیچ محل نمی‌نهی

وین همه لاف می‌زنیم از دهل میان تهی