دیوان اشعار سعدی

[sorna]

اگر تو میل محبت کنی و گر نکنی

من از تو روی نپیچم که مستحب منی


چو سرو در چمنی راست در تصور من

چه جای سرو که مانند روح در بدنی


به صید عالمیانت کمند حاجت نیست

همین بسست که برقع ز روی برفکنی


بیاض ساعد سیمین مپوش در صف جنگ

که بی تکلف شمشیر لشکری بزنی


مبارزان جهان قلب دشمنان شکنند

تو را چه شد که همه قلب دوستان شکنی


عجب در آن نه که آفاق در تو حیرانند

تو هم در آینه حیران حسن خویشتنی


تو را که در نظر آمد جمال طلعت خویش

حقیقتست که دیگر نظر به ما نکنی


کسی در آینه شخصی بدین صفت بیند

کند هرآینه جور و جفا و کبر و منی


در آن دهن که تو داری سخن نمی‌گنجد

من آدمی نشنیدم بدین شکردهنی


شنیده‌ای که مقالات سعدی از شیراز

همی‌برند به عالم چو نافه ختنی


مگر که نام خوشت بر دهان من بگذشت

برفت نام من اندر جهان به خوش سخنی

[sorna]

زنده بی دوست خفته در وطنی

مثل مرده‌ایست در کفنی


عیش را بی تو عیش نتوان گفت

چه بود بی وجود روح تنی


تا صبا می‌رود به بستان‌ها

چون تو سروی نیافت در چمنی


و آفتابی خلاف امکان‌ست

که برآید ز جیب پیرهنی


وان شکن برشکن قبایل زلف

که بلاییست زیر هر شکنی


بر سر کوی عشق بازاریست

که نیارد هزار جان ثمنی


جای آنست اگر ببخشایی

که نبینی فقیرتر ز منی


هفت کشور نمی‌کنند امروز

بی مقالات سعدی انجمنی


از دو بیرون نه یا دلت سنگیست

یا به گوشت نمی‌رسد سخنی

[sorna]

سروقدی میان انجمنی

به که هفتاد سرو در چمنی


جهل باشد فراق صحبت دوست

به تماشای لاله و سمنی


ای که هرگز ندیده‌ای به جمال

جز در آیینه مثل خویشتنی


تو که همتای خویشتن بینی

لاجرم ننگری به مثل منی


در دهانت سخن نمی‌گویم

که نگنجد در آن دهن سخنی


بدنت در میان پیرهنت

همچو روحیست رفته در بدنی


وان که بیند برهنه اندامت

گوید این پرگلست پیرهنی


با وجودت خطا بود که نظر

به ختایی کنند یا ختنی


باد اگر بر من اوفتد ببرد

که نماندست زیر جامه تنی


چاره بیچارگی بود سعدی

چون ندانند چاره‌ای و فنی

[sorna]

کس نگذشت در دلم تا تو به خاطر منی

یک نفس از درون من خیمه به در نمی‌زنی


مهرگیاه عهد من تازه‌ترست هر زمان

ور تو درخت دوستی از بن و بیخ برکنی


کس نستاندم به هیچ ار تو برانی از درم

مقبل هر دو عالمم گر تو قبول می‌کنی


چون تو بدیع صورتی بی سبب کدورتی

عهد وفای دوستان حیف بود که بشکنی


صبر به طاقت آمد از بار کشیدن غمت

چند مقاومت کند حبه و سنگ صدمنی


از همه کس رمیده‌ام با تو درآرمیده‌ام

جمع نمی‌شود دگر هر چه تو می‌پراکنی


ای دل اگر فراق او و آتش اشتیاق او

در تو اثر نمی‌کند تو نه دلی که آهنی


هم به در تو آمدم از تو که خصم و حاکمی

چاره پای بستگان نیست بجز فروتنی


سعدی اگر جزع کنی ور نکنی چه فایده

سخت کمان چه غم خورد گر تو ضعیف جوشنی

[sorna]

من چرا دل به تو دادم که دلم می‌شکنی

یا چه کردم که نگه باز به من می‌نکنی


دل و جانم به تو مشغول و نظر در چپ و راست

تا ندانند حریفان که تو منظور منی


دیگران چون بروند از نظر از دل بروند

تو چنان در دل من رفته که جان در بدنی


تو همایی و من خسته بیچاره گدای

پادشاهی کنم ار سایه به من برفکنی


بنده وارت به سلام آیم و خدمت بکنم

ور جوابم ندهی می‌رسدت کبر و منی


مرد راضیست که در پای تو افتد چون گوی

تا بدان ساعد سیمینش به چوگان بزنی


مست بی خویشتن از خمر ظلومست و جهول

مستی از عشق نکو باشد و بی خویشتنی


تو بدین نعت و صفت گر بخرامی در باغ

باغبان بیند و گوید که تو سرو چمنی


من بر از شاخ امیدت نتوانم خوردن

غالب الظن و یقینم که تو بیخم بکنی


خوان درویش به شیرینی و چربی بخورند

سعدیا چرب زبانی کن و شیرین سخنی

[sorna]

ای سرو حدیقه معانی

جانی و لطیفه جهانی


پیش تو به اتفاق مردن

خوشتر که پس از تو زندگانی


چشمان تو سحر اولین اند

تو فتنه آخرالزمانی


چون اسم تو در میان نباشد

گویی که به جسم در میانی


آن را که تو از سفر بیایی

حاجت نبود به ارمغانی


گر ز آمدنت خبر بیارند

من جان بدهم به مژدگانی


دفع غم دل نمی‌توان کرد

الا به امید شادمانی


گر صورت خویشتن ببینی

حیران وجود خود بمانی


گر صلح کنی لطیف باشد

در وقت بهار و مهربانی


سعدی خط سبز دوست دارد

پیرامن خد ارغوانی


این پیر نگر که همچنانش

از یاد نمی‌رود جوانی

[sorna]

بر آنم گر تو بازآیی که در پایت کنم جانی

و زین کمتر نشاید کرد در پای تو قربانی


امید از بخت می‌دارم بقای عمر چندانی

کز ابر لطف بازآید به خاک تشنه بارانی


میان عاشق و معشوق اگر باشد بیابانی

درخت ارغوان روید به جای هر مغیلانی


مگر لیلی نمی‌داند که بی دیدار میمونش

فراخای جهان تنگست بر مجنون چو زندانی


دریغا عهد آسانی که مقدارش ندانستم

ندانی قدر وصل الا که درمانی به هجرانی


نه در زلف پریشانت من تنها گرفتارم

که دل دربند او دارد به هر مویی پریشانی


چه فتنه‌ست این که در چشمت به غارت می‌برد دل‌ها

تویی در عهد ما گر هست در شیراز فتانی


نشاید خون سعدی را به باطل ریختن حقا

بیا سهلست اگر داری به خط خواجه فرمانی


زمان رفته بازآید ولیکن صبر می‌باید

که مستخلص نمی‌گردد بهاری بی زمستانی

[sorna]

بنده‌ام گر به لطف می‌خوانی

حاکمی گر به قهر می‌رانی


کس نشاید که بر تو بگزینند

که تو صورت به کس نمی‌مانی


ندهیمت به هر که در عالم

ور تو ما را به هیچ نستانی


گفتم این درد عشق پنهان را

به تو گویم که هم تو درمانی


بازگفتم چه حاجتست به قول

که تو خود در دلی و می‌دانی


نفس را عقل تربیت می‌کرد

کز طبیعت عنان بگردانی


عشق دانی چه گفت تقوا را

پنجه با ما مکن که نتوانی


چه خبر دارد از حقیقت عشق

پای بند هوای نفسانی


خودپرستان نظر به شخص کنند

پاک بینان به صنع ربانی


شب قدری بود که دست دهد

عارفان را سماع روحانی


رقص وقتی مسلمت باشد

کستین بر دو عالم افشانی


قصه عشق را نهایت نیست

صبر پیدا و درد پنهانی


سعدیا دیگر این حدیث مگوی

تا نگویند قصه می‌خوانی

[sorna]

بهار آمد که هر ساعت رود خاطر به بستانی

به غلغل در سماع آیند هر مرغی به دستانی


دم عیسیست پنداری نسیم باد نوروزی

که خاک مرده بازآید در او روحی و ریحانی


به جولان و خرامیدن درآمد سرو بستانی

تو نیز ای سرو روحانی بکن یک بار جولانی


به هر کویی پری رویی به چوگان می‌زند گویی

تو خود گوی زنخ داری بساز از زلف چوگانی


به چندین حیلت و حکمت که گوی از همگنان بردم

به چوگانم نمی‌افتد چنین گوی زنخدانی


بیار ای باغبان سروی به بالای دلارامم

که باری من ندیدستم چنین گل در گلستانی


تو آهوچشم نگذاری مرا از دست تا آن گه

که همچون آهو از دستت نهم سر در بیابانی


کمال حسن رویت را صفت کردن نمی‌دانم

که حیران باز می‌مانم چه داند گفت حیرانی


وصال توست اگر دل را مرادی هست و مطلوبی

کنار توست اگر غم را کناری هست و پایانی


طبیب از من به جان آمد که سعدی قصه کوته کن

که دردت را نمی‌دانم برون از صبر درمانی

[sorna]

جمعی که تو در میان ایشانی

زان جمع به دربود پریشانی


ای ذات شریف و شخص روحانی

آرام دلی و مرهم جانی


خرم تن آن که با تو پیوندد

وان حلقه که در میان ایشانی


من نیز به خدمتت کمر بندم

باشد که غلام خویشتن خوانی


بر خوان تو این شکر که می‌بینم

بی فایده‌ای مگس که می‌رانی


هر جا که تو بگذری بدین خوبی

کس شک نکند که سرو بستانی


هرک این سر دست و ساعدت بیند

گر دل ندهد به پنجه بستانی


من جسم چنین ندیده‌ام هرگز

چندان که قیاس می‌کنم جانی


بر دیده من برو که مخدومی

پروانه به خون بده که سلطانی


من سر ز خط تو بر نمی‌گیرم

ور چون قلمم به سر بگردانی


این گرد که بر رخست می‌بینی

وان درد که در دلست می‌دانی


دودی که بیاید از دل سعدی

پیداست که آتشیست پنهانی


می‌گوید و جان به رقص می‌آید

خوش می‌رود این سماع روحانی