دیوان اشعار سعدی

[sorna]

کس درنیامدست بدین خوبی از دری

دیگر نیاورد چو تو فرزند مادری


خورشید اگر تو روی نپوشی فرورود

گوید دو آفتاب نباشد به کشوری


اول منم که در همه عالم نیامده‌ست

زیباتر از تو در نظرم هیچ منظری


هرگز نبرده‌ام به خرابات عشق راه

امروزم آرزوی تو درداد ساغری


یا خود به حسن روی تو کس نیست در جهان

یا هست و نیستم ز تو پروای دیگری


بر سرو قامتت گل و بادام روی و چشم

نشنیده‌ام که سرو چنین آورد بری


رویی که روز روشن اگر برکشد نقاب

پرتو دهد چنان که شب تیره اختری


همراه من مباش که غیرت برند خلق

در دست مفلسی چو ببینند گوهری


من کم نمی‌کنم سر مویی ز مهر دوست

ور می‌زند به هر بن موییم نشتری


روزی مگر به دیده سعدی قدم نهی

تا در رهت به هر قدمت می‌نهد سری

[sorna]

گر برود به هر قدم در ره دیدنت سری

من نه حریف رفتنم از در تو به هر دری


تا نکند وفای تو در دل من تغیری

چشم نمی‌کنم به خود تا چه رسد به دیگری


خود نبود و گر بود تا به قیامت آزری

بت نکند به نیکوی چون تو بدیع پیکری


سرو روان ندیده‌ام جز تو به هیچ کشوری

هم نشنیده‌ام که زاد از پدری و مادری


گر به کنار آسمان چون تو برآید اختری

روی بپوشد آفتاب از نظرش به معجری


حاجت گوش و گردنت نیست به زر و زیوری

یا به خضاب و سرمه‌ای یا به عبیر و عنبری


تاب وغا نیاورد قوت هیچ صفدری

گر تو بدین مشاهدت حمله بری به لشکری


بسته‌ام از جهانیان بر دل تنگ من دری

تا نکنم به هیچ کس گوشه چشم خاطری


گر چه تو بهتری و من از همه خلق کمتری

شاید اگر نظر کند محتشمی به چاکری


باک مدار سعدیا گر به فدا رود سری

هر که به معظمی رسد ترک دهد محقری

[sorna]

گر کنم در سر وفات سری

سهل باشد زیان مختصری


ای که قصد هلاک من داری

صبر کن تا ببینمت نظری


نه حرامست در رخ تو نظر

که حرامست چشم بر دگری


دوست دارم که خاک پات شوم

تا مگر بر سرم کنی گذری


متحیر نه در جمال توام

عقل دارم به قدر خود قدری


حیرتم در صفات بی چونست

کاین کمال آفرید در بشری


ببری هوش و طاقت زن و مرد

گر تردد کنی به بام و دری


حق به دست رقیب ناهموار

پیش خصم ایستاده چون سپری


زان که آیینه‌ای بدین خوبی

حیف باشد به دست بی بصری


آه سعدی اثر کند در کوه

نکند در تو سنگ دل اثری


سنگ را سخت گفتمی همه عمر

تا بدیدم ز سنگ سختتری

[sorna]

هرگز این صورت کند صورتگری

یا چنین شاهد بود در کشوری


سرورفتاری صنوبرقامتی

ماه رخساری ملایک منظری


می‌رود وز خویشتن بینی که هست

در نمی‌آید به چشمش دیگری


صد هزارش دست خاطر در رکاب

پادشاهی می‌رود با لشکری


عارضش باغی دهانش غنچه‌ای

بل بهشتی در میانش کوثری


ماه رویا مهربانی پیشه کن

خوبرویی را بباید زیوری


بی تو در هر گوشه پایی در گلست

وز تو در هر خانه دستی بر سری


چون همایم سایه‌ای بر سر فکن

تا در اقبالت شوم نیک اختری


در خداوندی چه نقصان آیدش

گر خداوندی بپرسد چاکری


مصلحت بودی شکایت گفتنم

گر به غیر از خصم بودی داوری


سعدیا داروی تلخ از دست دوست

به که شیرینی ز دست دیگری


خاکی از مردم بماند در جهان

وز وجود عاشقان خاکستری

[sorna]

هر نوبتم که در نظر ای ماه بگذری

بار دوم ز بار نخستین نکوتری


انصاف می‌دهم که لطیفان و دلبران

بسیار دیده‌ام نه بدین لطف و دلبری


زنار بود هر چه همه عمر داشتم

الا کمر که پیش تو بستم به چاکری


از شرم چون تو آدمیان در میان خلق

انصاف می‌دهد که نهان می‌شود پری


شمشیر اختیار تو را سر نهاده‌ام

دانم که گر تنم بکشی جان بپروری


جز صورتت در آینه کس را نمی‌رسد

با صورت بدیع تو کردن برابری


ای مدعی گر آن چه مرا شد تو را شود

بر حال من ببخشی و حالت بیاوری


صید اوفتاد و پای مسافر به گل بماند

هیچ افتدت که بر سر افتاده بگذری


صبری که بود مایه سعدی دگر نماند

سختی مکن که کیسه بپرداخت مشتری

[sorna]

چون است حال بستان ای باد نوبهاری

کز بلبلان برآمد فریاد بی‌قراری


ای گنج نوشدارو با خستگان نگه کن

مرهم به دست و ما را مجروح می‌گذاری


یا خلوتی برآور یا برقعی فروهل

ور نه به شکل شیرین شور از جهان برآری


هر ساعت از لطیفی رویت عرق برآرد

چون بر شکوفه آید باران نوبهاری


عود است زیر دامن یا گل در آستینت

یا مشک در گریبان بنمای تا چه داری


گل نسبتی ندارد با روی دلفریبت

تو در میان گل‌ها چون گل میان خاری


وقتی کمند زلفت دیگر کمان ابرو

این می‌کشد به زورم وان می‌کشد به زاری


ور قید می‌گشایی وحشی نمی‌گریزد

دربند خوبرویان خوشتر که رستگاری


زاول وفا نمودی چندان که دل ربودی

چون مهر سخت کردم سست آمدی به یاری


عمری دگر بباید بعد از فراق ما را

کاین عمر صرف کردیم اندر امیدواری


ترسم نماز صوفی با صحبت خیالت

باطل بود که صورت بر قبله می‌نگاری


هر درد را که بینی درمان و چاره‌ای هست

درمان درد سعدی با دوست سازگاری

[sorna]

اش کان دلبر عیار که من کشته اویم بار دیگر بگذشتی که کند زنده به بویم
ترک من گفت و به ترکش نتوانم که بگویم چه کنم نیست دلی چون دل او ز آهن و رویم
تا قدم باشدم اندر قدمش افتم و خیزم تا نفس ماندم اندر عقبش پرسم و پویم
دشمن خویشتنم هر نفس از دوستی او تا چه دید از من مسکین که ملولست ز خویم
لب او بر لب من این چه خیالست و تمنا مگر آن گه که کند کوزه گر از خاک سبویم
همه بر من چه زنی زخم فراق ای مه خوبان نه منم تنها کاندر خم چوگان تو گویم
هر کجا صاحب حسنیست ثنا گفتم و وصفش تو چنان صاحب حسنی که ندانم که چه گویم
دوش می‌گفت که سعدی غم ما هیچ ندارد می‌نداند که گرم سر برود دست نشویم

[sorna]

ما در خلوت به روی خلق ببستیم از همه بازآمدیم و با تو نشستیم
هر چه نه پیوند یار بود بریدیم وان چه نه پیمان دوست بود شکستیم
مردم هشیار از این معامله دورند شاید اگر عیب ما کنند که مستیم
مالک خود را همیشه غصه گدازد ملک پری پیکری شدیم و برستیم
شاکر نعمت به هر طریق که بودیم داعی دولت به هر مقام که هستیم
در همه چشمی عزیز و نزد تو خواریم در همه عالم بلند و پیش تو پستیم
ای بت صاحب دلان مشاهده بنمای تا تو ببینیم و خویشتن نپرستیم
دیده نگه داشتیم تا نرود دل با همه عیاری از کمند نجستیم
تا تو اجازت دهی که در قدمم ریز جان گرامی نهاده بر کف دستیم
دوستی آنست سعدیا که بماند عهد وفا هم بر این قرار که بستیم

[sorna]

خبر از عیش ندارد که ندارد یاری

دل نخوانند که صیدش نکند دلداری


جان به دیدار تو یک روز فدا خواهم کرد

تا دگر برنکنم دیده به هر دیداری


یعلم الله که من از دست غمت جان نبرم

تو به از من بتر از من بکشی بسیاری


غم عشق آمد و غم‌های دگر پاک ببرد

سوزنی باید کز پای برآرد خاری


می حرامست ولیکن تو بدین نرگس مست

نگذاری که ز پیشت برود هشیاری


می‌روی خرم و خندان و نگه می‌نکنی

که نگه می‌کند از هر طرفت غمخواری


خبرت هست که خلقی ز غمت بی‌خبرند

حال افتاده نداند که نیفتد باری


سرو آزاد به بالای تو می‌ماند راست

لیکنش با تو میسر نشود رفتاری


می‌نماید که سر عربده دارد چشمت

مست خوابش نبرد تا نکند آزاری


سعدیا دوست نبینی و به وصلش نرسی

مگر آن وقت که خود را ننهی مقداری

[sorna]

خوش بود یاری و یاری بر کنار سبزه زاری

مهربانان روی بر هم وز حسودان برکناری


هر که را با دلستانی عیش می‌افتد زمانی

گو غنیمت دان که دیگر دیر دیر افتد شکاری


راحت جانست رفتن با دلارامی به صحرا

عین درمانست گفتن درد دل با غمگساری


هر که منظوری ندارد عمر ضایع می‌گذارد

اختیار اینست دریاب ای که داری اختیاری


عیش در عالم نبودی گر نبودی روی زیبا

گر نه گل بودی نخواندی بلبلی بر شاخساری


بار بی اندازه دارم بر دل از سودای جانان

آخر ای بی رحم باری از دلی برگیر باری


دانی از بهر چه معنی خاک پایت می‌نباشم

تا تو را ننشیند از من بر دل نازک غباری


ور تو را با خاکساری سر به صحبت درنیاید

بر سر راهت بیفتم تا کنی بر من گذاری


زندگانی صرف کردن در طلب حیفی نباشد

گر دری خواهد گشودن سهل باشد انتظاری


دوستان معذور دارند از جوانمردی و رحمت

گر بنالد دردمندی یا بگرید بی‌قراری


رفتنش دل می‌رباید گفتنش جان می‌فزاید

با چنین حسن و لطافت چون کند پرهیزگاری


عمر سعدی گر سر آید در حدیث عشق شاید

کو نخواهد ماند بی شک وین بماند یادگاری