دیوان اشعار سعدی

[sorna]

ای روی تو راحت دل من

چشم تو چراغ منزل من


آبیست محبت تو گویی

کآمیخته‌اند با گل من


شادم به تو مرحبا و اهلا

ای بخت سعید مقبل من


با تو همه برگ‌ها مهیاست

بی تو همه هیچ حاصل من


گویی که نشسته‌ای شب و روز

هر جا که تویی مقابل من


گفتم که مگر نهان بماند

آنچ از غم توست بر دل من


بعد از تو هزار نوبت افسوس

بر دور حیات باطل من


هر جا که حکایتی و جمعی

هنگامه توست و محفل من


گر تیغ زند به دست سیمین

تا خون چکد از مفاصل من


کس را به قصاص من مگیرید

کز من بحلست قاتل من

[sorna]

وه که جدا نمی‌شود نقش تو از خیال من

تا چه شود به عاقبت در طلب تو حال من


ناله زیر و زار من زارترست هر زمان

بس که به هجر می‌دهد عشق تو گوشمال من


نور ستارگان ستد روی چو آفتاب تو

دست نمای خلق شد قامت چون هلال من


پرتو نور روی تو هر نفسی به هر کسی

می‌رسد و نمی‌رسد نوبت اتصال من


خاطر تو به خون من رغبت اگر چنین کند

هم به مراد دل رسد خاطر بدسگال من


برگذری و ننگری بازنگر که بگذرد

فقر من و غنای تو جور تو و احتمال من


چرخ شنید ناله‌ام گفت منال سعدیا

کاه تو تیره می‌کند آینه جمال من

[sorna]

ای به دیدار تو روشن چشم عالم بین من

آخرت رحمی نیاید بر دل مسکین من


سوزناک افتاده چون پروانه‌ام در پای تو

خود نمی‌سوزد دلت چون شمع بر بالین من


تا تو را دیدم که داری سنبله بر آفتاب

آسمان حیران بماند از اشک چون پروین من


گر بهار و لاله و نسرین نروید گو مروی

پرده بردار ای بهار و لاله و نسرین من


گر به رعنایی برون آیی دریغا صبر و هوش

ور به شوخی درخرامی وای عقل و دین من


خار تا کی لاله‌ای در باغ امیدم نشان

زخم تا کی مرهمی بر جان دردآگین من


نه امید از دوستان دارم نه بیم از دشمنان

تا قلندروار شد در کوی عشق آیین من


از ترش رویی دشمن وز جواب تلخ دوست

کم نگردد شورش طبع سخن شیرین من


خلق را بر ناله من رحمت آمد چند بار

خود نگویی چند نالد سعدی مسکین من

[sorna]

دی به چمن برگذشت سرو سخنگوی من

تا نکند گل غرور رنگ من و بوی من


برگ گل لعل بود شاهد بزم بهار

آب گلستان ببرد شاهد گلروی من


شد سپر از دست عقل تا ز کمین عتاب

تیغ جفا برکشید ترک زره موی من


ساعد دل چون نداشت قوت بازوی صبر

دست غمش درشکست پنجه نیروی من


عشق به تاراج داد رخت صبوری دل

می‌نکند بخت شور خیمه ز پهلوی من


کرده‌ام از راه عشق چند گذر سوی او

او به تفضل نکرد هیچ نگه سوی من


جور کشم بنده وار ور کشدم حاکمست

خیره کشی کار اوست بارکشی خوی من


ای گل خوش بوی من یاد کنی بعد از این

سعدی بیچاره بود بلبل خوشگوی من

[sorna]

نشان بخت بلندست و طالع میمون

علی الصباح نظر بر جمال روزافزون


علی الخصوص کسی را که طبع موزونست

چگونه دوست ندارد شمایل موزون


گر آبروی بریزد میان انجمنت

به دست دوست حلالست اگر بریزد خون


مثال عاشق و معشوق شمع و پروانه‌ست

سر هلاک نداری مگرد پیرامون


بسوخت مجنون در عشق صورت لیلی

عجب که لیلی را دل نسوخت بر مجنون


چگونه وصف جمالش کنم که حیران را

مجال نطق نباشد که بازگوید چون


همین تغیر بیرون دلیل عشق بسست

که در حدیث نمی‌گنجد اشتیاق درون


اگر کسی نفسی از زمان صحبت دوست

به ملک روی زمین می‌دهد زهی مغبون


سخن دراز کشیدیم و همچنان باقیست

حدیث دلبر فتان و عاشق مفتون


جفای عشق تو چندان که می‌برد سعدی

خیال وصل تو از سر نمی‌کند بیرون

[sorna]

بهست آن یا زنخ یا سیب سیمین

لبست آن یا شکر یا جان شیرین


بتی دارم که چین ابروانش

حکایت می‌کند بتخانه چین


از آن ساعت که دیدم گوشوارش

ز چشمانم بیفتادست پروین


هر آن وقتی که دیدارش نبینم

جهانم تیره باشد بر جهان بین


به خوابی آرزومندم ولیکن

سر بی دوست چون باشد به بالین


از آب و گل چنین صورت که دیدست

تعالی خالق الانسان من طین


غرور نیکوان باشد نه چندان

جفا بر عاشقان باشد نه چندین


من از مهری که دارم برنگردم

تو را گر خاطر مهرست و گر کین


نگارینا به شمشیرت چه حاجت

مرا خود می‌کشد دست نگارین


به دست دوستان برکشته بودن

ز دنیا رفتنی باشد به تمکین


بکش تا عیب گیرانم نگویند

نمی‌آید ملخ در چشم شاهین


نظر کردن به خوبان دین سعدیست

مباد آن روز کو برگردد از دین

[sorna]

صبحم از مشرق برآمد باد نوروز از یمین

عقل و طبعم خیره گشت از صنع رب العالمین


با جوانان راه صحرا برگرفتم بامداد

کودکی گفتا تو پیری با خردمندان نشین


گفتم ای غافل نبینی کوه با چندین وقار

همچو طفلان دامنش پرارغوان و یاسمین


آستین بر دست پوشید از بهار برگ شاخ

میوه پنهان کرده از خورشید و مه در آستین


باد گل‌ها را پریشان می‌کند هر صبحدم

زان پریشانی مگر در روی آب افتاده چین


نوبهار از غنچه بیرون شد به یک تو پیرهن

بیدمشک انداخت تا دیگر زمستان پوستین


این نسیم خاک شیرازست یا مشک ختن

یا نگار من پریشان کرده زلف عنبرین


بامدادش بین که چشم از خواب نوشین برکند

گر ندیدی سحر بابل در نگارستان چین


گر سرش داری چو سعدی سر بنه مردانه وار

با چنین معشوق نتوان باخت عشق الا چنین

[sorna]

چه روی و موی و بناگوش و خط و خالست این

چه قد و قامت و رفتار و اعتدالست این


کسی که در همه عمر این صفت مطالعه کرد

به دیگری نگرد یا به خود محالست این


کمال حسن وجودت ز هر که پرسیدم

جواب داد که در غایت کمالست این


نماز شام به بام ار کسی نگاه کند

دو ابروان تو گوید مگر هلالست این


لبت به خون عزیزان که می‌خوری لعلست

تو خود بگوی که خون می‌خوری حلالست این


چنان به یاد تو شادم که فرق می‌نکنم

ز دوستی که فراقست یا وصالست این


شبی خیال تو گفتم ببینم اندر خواب

ولی ز فکر تو خواب آیدم خیالست این


درازنای شب از چشم دردمندان پرس

عزیز من که شبی یا هزار سالست این


قلم به یاد تو در می‌چکاند از دستم

مداد نیست کز او می‌رود زلالست این

[sorna]

من از دست کمانداران ابرو

نمی‌یارم گذر کردن به هر سو


دو چشمم خیره ماند از روشنایی

ندانم قرص خورشیدست یا رو


بهشتست این که من دیدم نه رخسار

کمندست آن که وی دارد نه گیسو


لبان لعل چون خون کبوتر

سواد زلف چون پر پرستو


نه آن سرپنجه دارد شوخ عیار

که با او بر توان آمد به بازو


همه جان خواهد از عشاق مشتاق

ندارد سنگ کوچک در ترازو


نفس را بوی خوش چندین نباشد

مگر در جیب دارد ناف آهو


لب خندان شیرین منطقش را

نشاید گفت جز ضحاک جادو


غریبی سخت محبوب اوفتاده‌ست

به ترکستان رویش خال هندو


عجب گر در چمن برپای خیزد

که پیشش سرو ننشیند به زانو


و گر بنشیند اندر محفل عام

دو صد فریاد برخیزد ز هر سو


به یاد روی گلبوی گل اندام

همه شب خار دارم زیر پهلو


تحمل کن جفای یار سعدی

که جور نیکوان ذنبیست معفو

[sorna]

گفتم به عقل پای برآرم ز بند او

روی خلاص نیست بجهد از کمند او


مستوجب ملامتی ای دل که چند بار

عقلت بگفت و گوش نکردی به پند او


آن بوستان میوه شیرین که دست جهد

دشوار می‌رسد به درخت بلند او


گفتم عنان مرکب تازی بگیرمش

لیکن وصول نیست به گرد سمند او


سر در جهان نهادمی از دست او ولیک

از شهر او چگونه رود شهربند او


چشمم بدوخت از همه عالم به اتفاق

تا جز در او نظر نکند مستمند او


گر خود به جای مروحه شمشیر می‌زند

مسکین مگس کجا رود از پیش قند او


نومید نیستم که هم او مرهمی نهد

ور نه به هیچ به نشود دردمند او


او خود مگر به لطف خداوندیی کند

ور نه ز ما چه بندگی آید پسند او


سعدی چو صبر از اوت میسر نمی‌شود

اولیتر آن که صبر کنی بر گزند او