دیوان اشعار سعدی

[sorna]

تا خبر دارم از او بی‌خبر از خویشتنم

با وجودش ز من آواز نیاید که منم


پیرهن می‌بدرم دم به دم از غایت شوق

که وجودم همه او گشت و من این پیرهنم


ای رقیب این همه سودا مکن و جنگ مجوی

برکنم دیده که من دیده از او برنکنم


خود گرفتم که نگویم که مرا واقعه‌ایست

دشمن و دوست بدانند قیاس از سخنم


در همه شهر فراهم ننشست انجمنی

که نه من در غمش افسانه آن انجمنم


برشکست از من و از رنج دلم باک نداشت

من نه آنم که توانم که از او برشکنم


گر همین سوز رود با من مسکین در گور

خاک اگر بازکنی سوخته یابی کفنم


گر به خون تشنه‌ای اینک من و سر باکی نیست

که به فتراک تو به زان که بود بر بدنم


مرد و زن گر به جفا کردن من برخیزند

گر بگردم ز وفای تو نه مردم که زنم


شرط عقلست که مردم بگریزند از تیر

من گر از دست تو باشد مژه بر هم نزنم


تا به گفتار درآمد دهن شیرینت

بیم آنست که شوری به جهان درفکنم


لب سعدی و دهانت ز کجا تا به کجا

این قدر بس که رود نام لبت بر دهنم

[sorna]

چشم که بر تو می‌کنم چشم حسود می‌کنم

شکر خدا که باز شد دیده بخت روشنم


هرگزم این گمان نبد با تو که دوستی کنم

باورم این نمی‌شود با تو نشسته کاین منم


دامن خیمه برفکن دشمن و دوست گو ببین

کاین همه لطف می‌کند دوست به رغم دشمنم


عالم شهر گو مرا وعظ مگو که نشنوم

پیر محله گو مرا توبه مده که بشکنم


گر بزنی به خنجرم کز پی او دگر مرو

نعره شوق می‌زنم تا رمقیست در تنم


این نه نصیحتی بود کز غم دوست توبه کن

سخت سیه دلی بود آن که ز دوست برکنم


گر همه عمر بشکنم عهد تو پس درست شد

کاین همه ذکر دوستی لاف دروغ می‌زنم


پیشم از این سلامتی بود و دلی و دانشی

عشق تو آتشی بزد پاک بسوخت خرمنم


شهری اگر به قصد من جمع شوند و متفق

با همه تیغ برکشم وز تو سپر بیفکنم


چند فشانی آستین بر من و روزگار من

دست رها نمی‌کند مهر گرفته دامنم


گر به مراد من روی ور نروی تو حاکمی

من به خلاف رای تو گر نفسی زنم زنم


این همه نیش می‌خورد سعدی و پیش می‌رود

خون برود در این میان گر تو تویی و من منم

[sorna]

گر تیغ برکشد که محبان همی‌زنم

اول کسی که لاف محبت زند منم


گویند پای دار اگرت سر دریغ نیست

گو سر قبول کن که به پایش درافکنم


امکان دیده بستنم از روی دوست نیست

اولیتر آن که گوش نصیحت بیاکنم


آورده‌اند صحبت خوبان که آتشست

بر من به نیم جو که بسوزند خرمنم


من مرغ زیرکم که چنانم خوش اوفتاد

در قید او که یاد نیاید نشیمنم


دردیست در دلم که گر از پیش آب چشم

برگیرم آستین برود تا به دامنم


گر پیرهن به درکنم از شخص ناتوان

بینی که زیر جامه خیالیست یا تنم


شرطست احتمال جفاهای دشمنان

چون دل نمی‌دهد که دل از دوست برکنم


دردی نبوده را چه تفاوت کند که من

بیچاره درد می‌خورم و نعره می‌زنم


بر تخت جم پدید نیاید شب دراز

من دانم این حدیث که در چاه بیژنم


گویند سعدیا مکن از عشق توبه کن

مشکل توانم و نتوانم که نشکنم

[sorna]

آن دوست که من دارم وان یار که من دانم

شیرین دهنی دارد دور از لب و دندانم


بخت این نکند با من کان شاخ صنوبر را

بنشینم و بنشانم گل بر سرش افشانم


ای روی دلارایت مجموعه زیبایی

مجموع چه غم دارد از من که پریشانم


دریاب که نقشی ماند از طرح وجود من

چون یاد تو می‌آرم خود هیچ نمی‌مانم


با وصل نمی‌پیچم وز هجر نمی‌نالم

حکم آن چه تو فرمایی من بنده فرمانم


ای خوبتر از لیلی بیمست که چون مجنون

عشق تو بگرداند در کوه و بیابانم


یک پشت زمین دشمن گر روی به من آرند

از روی تو بیزارم گر روی بگردانم


در دام تو محبوسم در دست تو مغلوبم

وز ذوق تو مدهوشم در وصف تو حیرانم


دستی ز غمت بر دل پایی ز پیت در گل

با این همه صبرم هست وز روی تو نتوانم


در خفیه همی‌نالم وین طرفه که در عالم

عشاق نمی‌خسبند از ناله پنهانم


بینی که چه گرم آتش در سوخته می‌گیرد

تو گرمتری ز آتش من سوخته تر ز آنم


گویند مکن سعدی جان در سر این سودا

گر جان برود شاید من زنده به جانانم

[sorna]

آن نه رویست که من وصف جمالش دانم

این حدیث از دگری پرس که من حیرانم


همه بینند نه این صنع که من می‌بینم

همه خوانند نه این نقش که من می‌خوانم


آن عجب نیست که سرگشته بود طالب دوست

عجب اینست که من واصل و سرگردانم


سرو در باغ نشانند و تو را بر سر و چشم

گر اجازت دهی ای سرو روان بنشانم


عشق من بر گل رخسار تو امروزی نیست

دیر سالست که من بلبل این بستانم


به سرت کز سر پیمان محبت نروم

گر بفرمایی رفتن به سر پیکانم


باش تا جان برود در طلب جانانم

که به کاری به از این بازنیاید جانم


هر نصیحت که کنی بشنوم ای یار عزیز

صبرم از دوست مفرمای که من نتوانم


عجب از طبع هوسناک منت می‌آید

من خود از مردم بی طبع عجب می‌مانم


گفته بودی که بود در همه عالم سعدی

من به خود هیچ نیم هر چه تو گویی آنم


گر به تشریف قبولم بنوازی ملکم

ور به تازانه قهرم بزنی شیطانم

[sorna]

اگر دستم رسد روزی که انصاف از تو بستانم

قضای عهد ماضی را شبی دستی برافشانم


چنانت دوست می‌دارم که گر روزی فراق افتد

تو صبر از من توانی کرد و من صبر از تو نتوانم


دلم صد بار می‌گوید که چشم از فتنه بر هم نه

دگر ره دیده می‌افتد بر آن بالای فتانم


تو را در بوستان باید که پیش سرو بنشینی

و گر نه باغبان گوید که دیگر سرو ننشانم


رفیقانم سفر کردند هر یاری به اقصایی

خلاف من که بگرفته است دامن در مغیلانم


به دریایی درافتادم که پایانش نمی‌بینم

کسی را پنجه افکندم که درمانش نمی‌دانم


فراقم سخت می‌آید ولیکن صبر می‌باید

که گر بگریزم از سختی رفیق سست پیمانم


مپرسم دوش چون بودی به تاریکی و تنهایی

شب هجرم چه می‌پرسی که روز وصل حیرانم


شبان آهسته می‌نالم مگر دردم نهان ماند

به گوش هر که در عالم رسید آواز پنهانم


دمی با دوست در خلوت به از صد سال در عشرت

من آزادی نمی‌خواهم که با یوسف به زندانم


من آن مرغ سخندانم که در خاکم رود صورت

هنوز آواز می‌آید به معنی از گلستانم

[sorna]

ای مرهم ریش و مونس جانم

چندین به مفارقت مرنجانم


ای راحت اندرون مجروحم

جمعیت خاطر پریشانم


گویند بدار دستش از دامن

تا دست بدارد از گریبانم


آن کس که مرا به باغ می‌خواند

بی روی تو می‌برد به زندانم


وین طرفه که ره نمی‌برم پیشت

وز پیش تو ره به در نمی‌دانم


یک روز به بندگی قبولم کن

روز دگرم ببین که سلطانم


ای گلبن بوستان روحانی

مشغول بکردی از گلستانم


زان روز که سرو قامتت دیدم

از یاد برفت سرو بستانم


آن در دورسته در حدیث آمد

وز دیده بیوفتاد مرجانم


گویند صبور باش از او سعدی

بارش بکشم که صبر نتوانم


ای کاش که جان در آستین بودی

تا بر سر مونس دل افشانم

[sorna]

بس که در منظر تو حیرانم

صورتت را صفت نمی‌دانم


پارسایان ملامتم مکنید

که من از عشق توبه نتوانم


هر که بینی به جسم و جان زندست

من به امید وصل جانانم


به چه کار آید این بقیت جان

که به معشوق برنیفشانم


گر تو از من عنان بگردانی

من به شمشیر برنگردانم


گر بخوانی مقیم درگاهم

ور برانی مطیع فرمانم


من نه آنم که سست بازآیم

ور ز سختی به لب رسد جانم


گر اجابت کنی و گر نکنی

چاره من دعاست می‌خوانم


سهل باشد صعوبت ظلمات

گر به دست آید آب حیوانم


تا کی آخر جفا بری سعدی

چه کنم پای بند احسانم


کار مردان تحملست و سکون

من کیم خاک پای مردانم

[sorna]

سخن عشق تو بی آن که برآید به زبانم

رنگ رخساره خبر می‌دهد از حال نهانم


گاه گویم که بنالم ز پریشانی حالم

بازگویم که عیانست چه حاجت به بیانم


هیچم از دنیی و عقبی نبرد گوشه خاطر

که به دیدار تو شغلست و فراغ از دو جهانم


گر چنانست که روی من مسکین گدا را

به در غیر ببینی ز در خویش برانم


من در اندیشه آنم که روان بر تو فشانم

نه در اندیشه که خود را ز کمندت برهانم


گر تو شیرین زمانی نظری نیز به من کن

که به دیوانگی از عشق تو فرهاد زمانم


نه مرا طاقت غربت نه تو را خاطر قربت

دل نهادم به صبوری که جز این چاره ندانم


من همان روز بگفتم که طریق تو گرفتم

که به جانان نرسم تا نرسد کار به جانم


درم از دیده چکانست به یاد لب لعلت

نگهی باز به من کن که بسی در بچکانم


سخن از نیمه بریدم که نگه کردم و دیدم

که به پایان رسدم عمر و به پایان نرسانم

[sorna]

گر دست دهد هزار جانم

در پای مبارکت فشانم


آخر به سرم گذر کن ای دوست

انگار که خاک آستانم


هر حکم که بر سرم برانی

سهلست ز خویشتن مرانم


تو خود سر وصل ما نداری

من عادت بخت خویش دانم


هیهات که چون تو شاهبازی

تشریف دهد به آشیانم


گر خانه محقرست و تاریک

بر دیده روشنت نشانم


گر نام تو بر سرم بگویند

فریاد برآید از روانم


شب نیست که در فراق رویت

زاری به فلک نمی‌رسانم


آخر نه من و تو دوست بودیم

عهد تو شکست و من همانم


من مهره مهر تو نریزم

الا که بریزد استخوانم


من ترک وصال تو نگویم

الا به فراق جسم و جانم


مجنونم اگر بهای لیلی

ملک عرب و عجم ستانم


شیرین زمان تویی به تحقیق

من بنده خسرو زمانم


شاهی که ورا رسد که گوید

مولای اکابر جهانم


ایوان رفیعش آسمان را

گوید تو زمین من آسمانم


دانی که ستم روا ندارد

مگذار که بشنود فغانم


هر کس به زمان خویشتن بود

من سعدی آخرالزمانم