دیوان اشعار سعدی

[sorna]

رفتی و نمی‌شوی فراموش

می‌آیی و می‌روم من از هوش


سحرست کمان ابروانت

پیوسته کشیده تا بناگوش


پایت بگذار تا ببوسم

چون دست نمی‌رسد به آغوش


جور از قبلت مقام عدلست

نیش سخنت مقابل نوش


بی‌کار بود که در بهاران

گویند به عندلیب مخروش


دوش آن غم دل که می‌نهفتم

باد سحرش ببرد سرپوش


آن سیل که دوش تا کمر بود

امشب بگذشت خواهد از دوش


شهری متحدثان حسنت

الا متحیران خاموش


بنشین که هزار فتنه برخاست

از حلقه عارفان مدهوش


آتش که تو می‌کنی محالست

کاین دیگ فرونشیند از جوش


بلبل که به دست شاهد افتاد

یاران چمن کند فراموش


ای خواجه برو به هر چه داری

یاری بخر و به هیچ مفروش


گر توبه دهد کسی ز عشقت

از من بنیوش و پند منیوش


سعدی همه ساله پند مردم

می‌گوید و خود نمی‌کند گوش

[sorna]

گر یکی از عشق برآرد خروش

بر سر آتش نه غریبست جوش


پیرهنی گر بدرد ز اشتیاق

دامن عفوش به گنه بربپوش


بوی گل آورد نسیم صبا

بلبل بی‌دل ننشیند خموش


مطرب اگر پرده از این رهزند

بازنیایند حریفان به هوش


ساقی اگر باده از این خم دهد

خرقه صوفی ببرد می فروش


زهر بیاور که ز اجزای من

بانگ برآید به ارادت که نوش


از تو نپرسند درازای شب

آن کس داند که نخفته‌ست دوش


حیف بود مردن بی عاشقی

تا نفسی داری و نفسی بکوش


سر که نه در راه عزیزان رود

بار گرانست کشیدن به دوش


سعدی اگر خاک شود همچنان

ناله زاریدنش آید به گوش


هر که دلی دارد از انفاس او

می‌شنود تا به قیامت خروش

[sorna]

دلی که دید که غایب شدست از این درویش

گرفته از سر مستی و عاشقی سر خویش


به دست آن که فتادست اگر مسلمانست

مگر حلال ندارد مظالم درویش


دل شکسته مروت بود که بازدهند

که باز می‌دهد این دردمند را دل ریش


مه دوهفته اسیرش گرفت و بند نهاد

دو هفته رفت که از وی خبر نیامد بیش


رمیده‌ای که نه از خویشتن خبر دارد

نه از ملامت بیگانه و نصیحت خویش


به شادکامی دشمن کسی سزاوارست

که نشنود سخن دوستان نیک اندیش


کنون به سختی و آسانیش بباید ساخت

که در طبیعت زنبور نوش باشد و نیش


دگر به یار جفاکار دل منه سعدی

نمی‌دهیم و به شوخی همی‌برند از پیش

[sorna]

گردن افراشته‌ام بر فلک از طالع خویش

کاین منم با تو گرفته ره صحرا در پیش


عمرها بوده‌ام اندر طلبت چاره کنان

سال‌ها گشته‌ام از دست تو دستان اندیش


پایم امروز فرورفت به گنجینه کام

کامم امروز برآمد به مراد دل خویش


چون میسر شدی ای در ز دریا برتر

چون به دست آمدی ای لقمه از حوصله بیش


افسر خاقان وان گاه سر خاک آلود

خیمه سلطان وان گاه فضای درویش


سعدی ار نوش وصال تو بیابد چه عجب

سال‌ها خورده ز زنبور سخن‌های تو نیش

[sorna]

هر کسی را هوسی در سر و کاری در پیش

من بی‌کار گرفتار هوای دل خویش


هرگز اندیشه نکردم که تو با من باشی

چون به دست آمدی ای لقمه از حوصله بیش


این تویی با من و غوغای رقیبان از پس

وین منم با تو گرفته ره صحرا در پیش


همچنان داغ جدایی جگرم می‌سوزد

مگرم دست چو مرهم بنهی بر دل ریش


باور از بخت ندارم که تو مهمان منی

خیمه پادشه آن گاه فضای درویش


زخم شمشیر غمت را ننهم مرهم کس

طشت زرینم و پیوند نگیرم به سریش


عاشقان را نتوان گفت که بازآی از مهر

کافران را نتوان گفت که برگرد از کیش


منم امروز و تو و مطرب و ساقی و حسود

خویشتن گو به در حجره بیاویز چو خیش


من خود از کید عدو باک ندارم لیکن

کژدم از خبث طبیعت بزند سنگ به نیش


تو به آرام دل خویش رسیدی سعدی

می خور و غم مخور از شنعت بیگانه و خویش


ای که گفتی به هوا دل منه و مهر مبند

من چنینم تو برو مصلحت خویش اندیش

[sorna]

گرم قبول کنی ور برانی از بر خویش

نگردم از تو و گر خود فدا کنم سر خویش


تو دانی ار بنوازی و گر بیندازی

چنان که در دلت آید به رای انور خویش


نظر به جانب ما گر چه منتست و ثواب

غلام خویش همی‌پروری و چاکر خویش


اگر برابر خویش به حکم نگذاری

خیال روی تو نگذاردم از برابر خویش


مرا نصیحت بیگانه منفعت نکند

که راضیم که قفا بینم از ستمگر خویش


حدیث صبر من از روی تو همان مثلست

که صبر طفل به شیر از کنار مادر خویش


رواست گر همه خلق از نظر بیندازی

که هیچ خلق نبینی به حسن و منظر خویش


به عشق روی تو گفتم که جان برافشانم

دگر به شرم درافتادم از محقر خویش


تو سر به صحبت سعدی درآوری هیهات

زهی خیال که من کرده‌ام مصور خویش


چه بر سر آید از این شوق غالبم دانی

همان چه مورچه را بر سر آمد از پر خویش

[sorna]

یار بیگانه نگیرد هر که دارد یار خویش

ای که دستی چرب داری پیشتر دیوار خویش


خدمتت را هر که فرمایی کمر بندد به طوع

لیکن آن بهتر که فرمایی به خدمتگار خویش


من هم اول روز گفتم جان فدای روز تو

شرط مردی نیست برگردیدن از گفتار خویش


درد عشق از هر که می‌پرسم جوابم می‌دهد

از که می‌پرسی که من خود عاجزم در کار خویش


صبر چون پروانه باید کردنت بر داغ عشق

ای که صحبت با یکی داری نه در مقدار خویش


یا چو دیدارم نمودی دل نبایستی شکست

یا نبایستی نمود اول مرا دیدار خویش


حد زیبایی ندارند این خداوندان حسن

ای دریغا گر بخوردندی غم غمخوار خویش


عقل را پنداشتم در عشق تدبیری بود

من نخواهم کرد دیگر تکیه بر پندار خویش


هر که خواهد در حق ما هر چه خواهد گو بگوی

ما نمی‌داریم دست از دامن دلدار خویش


روز رستاخیز کان جا کس نپردازد به کس

من نپردازم به هیچ از گفت و گوی یار خویش


سعدیا در کوی عشق از پارسایی دم مزن

هر متاعی را خریداریست در بازار خویش

[sorna]

به عمر خویش ندیدم شبی که مرغ دلم

نخواند بر گل رویت چه جای بلبل باغ


تو را فراغت ما گر بود و گر نبود

مرا به روی تو از هر که عالمست فراغ


ز درد عشق تو امید رستگاری نیست

گریختن نتوانند بندگان به داغ


تو را که این همه بلبل نوای عشق زنند

چه التفات بود بر ادای منکر زاغ


دلیل روی تو هم روی توست سعدی را

چراغ را نتوان دید جز به نور چراغ

[sorna]

ساقی بده آن شراب گلرنگ

مطرب بزن آن نوای بر چنگ


کز زهد ندیده‌ام فتوحی

تا کی زنم آبگینه بر سنگ


خون شد دل من ندیده کامی

الا که برفت نام با ننگ


عشق آمد و عقل همچو بادی

رفت از بر من هزار فرسنگ


ای زاهد خرقه پوش تا کی

با عاشق خسته دل کنی جنگ


گرد دو جهان بگشته عاشق

زاهد بنگر نشسته دلتنگ


من خرقه فکنده‌ام ز عشقت

باشد که به وصل تو زنم چنگ


سعدی همه روز عشق می‌باز

تا در دو جهان شوی به یک رنگ

[sorna]

گرم بازآمدی محبوب سیم اندام سنگین دل

گل از خارم برآوردی و خار از پا و پا از گل


ایا باد سحرگاهی گر این شب روز می‌خواهی

از آن خورشید خرگاهی برافکن دامن محمل


گر او سرپنجه بگشاید که عاشق می‌کشم شاید

هزارش صید پیش آید به خون خویش مستعجل


گروهی همنشین من خلاف عقل و دین من

بگیرند آستین من که دست از دامنش بگسل


ملامتگوی عاشق را چه گوید مردم دانا

که حال غرقه در دریا نداند خفته بر ساحل


به خونم گر بیالاید دو دست نازنین شاید

نه قتلم خوش همی‌آید که دست و پنجه قاتل


اگر عاقل بود داند که مجنون صبر نتواند

شتر جایی بخواباند که لیلی را بود منزل


ز عقل اندیشه‌ها زاید که مردم را بفرساید

گرت آسودگی باید برو عاشق شو ای عاقل


مرا تا پای می‌پوید طریق وصل می‌جوید

بهل تا عقل می‌گوید زهی سودای بی‌حاصل


عجایب نقش‌ها بینی خلاف رومی و چینی

اگر با دوست بنشینی ز دنیا و آخرت غافل


در این معنی سخن باید که جز سعدی نیاراید

که هرچ از جان برون آید نشیند لاجرم بر دل