دیوان اشعار سعدی

[sorna]

ساقی سیمتن چه خسبی خیز

آب شادی بر آتش غم ریز


بوسه‌ای بر کنار ساغر نه

پس بگردان شراب شهدآمیز


کابر آزاد و باد نوروزی

درفشان می‌کنند و عنبربیز


جهد کردیم تا نیالاید

به خرابات دامن پرهیز


دست بالای عشق زور آورد

معرفت را نماند جای ستیز


گفتم ای عقل زورمند چرا

برگرفتی ز عشق راه گریز


گفت اگر گربه شیر نر گردد

نکند با پلنگ دندان تیز


شاهدان می‌کنند خانه زهد

مطربان می‌زنند راه حجاز


توبه را تلخ می‌کند در حلق

یار شیرین زبان شورانگیز


سعدیا هر دمت که دست دهد

به سر زلف دوستان آویز


دشمنان را به حال خود بگذار

تا قیامت کنند و رستاخیز

[sorna]

بوی بهار آمد بنال ای بلبل شیرین نفس

ور پایبندی همچو من فریاد می‌خوان از قفس


گیرند مردم دوستان نامهربان و مهربان

هر روز خاطر با یکی ما خود یکی داریم و بس


محمول پیش آهنگ را از من بگو ای ساربان

تو خواب می‌کن بر شتر تا بانگ می‌دارد جرس


شیرین بضاعت بر مگس چندان که تندی می‌کند

او بادبیزن همچنان در دست و می‌آید مگس


پند خردمندان چه سود اکنون که بندم سخت شد

گر جستم این بار از قفس بیدار باشم زین سپس


گر دوست می‌آید برم یا تیغ دشمن بر سرم

من با کسی افتاده‌ام کز وی نپردازم به کس


با هر که بنشینم دمی کز یاد او غافل شوم

چون صبح بی خورشیدم از دل بر نمی‌آید نفس


من مفلسم در کاروان گوهر که خواهی قصد کن

نگذاشت مطرب دربرم چندان که بستاند عسس


گر پند می‌خواهی بده ور بند می‌خواهی بنه

دیوانه سر خواهد نهاد آن گه نهد از سر هوس


فریاد سعدی در جهان افکندی ای آرام جان

چندین به فریاد آوری باری به فریادش برس

[sorna]

امشب مگر به وقت نمی‌خواند این خروس

عشاق بس نکرده هنوز از کنار و بوس


پستان یار در خم گیسوی تابدار

چون گوی عاج در خم چوگان آبنوس


یک شب که دوست فتنه خفتست زینهار

بیدار باش تا نرود عمر بر فسوس


تا نشنوی ز مسجد آدینه بانگ صبح

یا از در سرای اتابک غریو کوس


لب بر لبی چو چشم خروس ابلهی بود

برداشتن بگفته بیهوده خروس

[sorna]

هر که بی دوست می‌برد خوابش

همچنان صبر هست و پایابش


خواب از آن چشم چشم نتوان داشت

که ز سر برگذشت سیلابش


نه به خود می‌رود گرفته عشق

دیگری می‌برد به قلابش


چه کند پای بند مهر کسی

که نبیند جفای اصحابش


هر که حاجت به درگهی دارد

لازمست احتمال بوابش


ناگزیرست تلخ و شیرینش

خار و خرما و زهر و جلابش


سایرست این مثل که مستسقی

نکند رود دجله سیرابش


شب هجران دوست ظلمانیست

ور برآید هزار مهتابش


برود جان مستمند از تن

نرود مهر مهر احبابش


سعدیا گوسفند قربانی

به که نالد ز دست قصابش

[sorna]

یاری به دست کن که به امید راحتش

واجب کند که صبر کنی بر جراحتش


ما را که ره دهد به سراپرده وصال

ای باد صبحدم خبری ده ز ساحتش


باران چون ستاره‌ام از دیدگان بریخت

رویی که صبح خیره شود در صباحتش


هر گه که گویم این دل ریشم درست شد

بر وی پراکند نمکی از ملاحتش


هرچ آن قبیحتر بکند یار دوست روی

داند که چشم دوست نبیند قباحتش


بیچاره‌ای که صورت رویت خیال بست

بی دیدنت خیال مبند استراحتش


با چشم نیم خواب تو خشم آیدم همی

از چشم‌های نرگس و چندان وقاحتش


رفتار شاهد و لب خندان و روی خوب

چون آدمی طمع نکند در سماحتش


سعدی که داد وصف همه نیکوان به داد

عاجز بماند در تو زبان فصاحتش

[sorna]

آن که هلاک من همی‌خواهد و من سلامتش

هر چه کند ز شاهدی کس نکند ملامتش


میوه نمی‌دهد به کس باغ تفرجست و بس

جز به نظر نمی‌رسد سیب درخت قامتش


داروی دل نمی‌کنم کان که مریض عشق شد

هیچ دوا نیاورد باز به استقامتش


هر که فدا نمی‌کند دنیی و دین و مال و سر

گو غم نیکوان مخور تا نخوری ندامتش


جنگ نمی‌کنم اگر دست به تیغ می‌برد

بلکه به خون مطالبت هم نکنم قیامتش


کاش که در قیامتش بار دگر بدیدمی

کان چه گناه او بود من بکشم غرامتش


هر که هوا گرفت و رفت از پی آرزوی دل

گوش مدار سعدیا بر خبر سلامتش

[sorna]

خجلست سرو بستان بر قامت بلندش

همه صید عقل گیرد خم زلف چون کمندش


چو درخت قامتش دید صبا به هم برآمد

ز چمن نرست سروی که ز بیخ برنکندش


اگر آفتاب با او زند از گزاف لافی

مه نو چه زهره دارد که بود سم سمندش


نه چنان ز دست رفتست وجود ناتوانم

که معالجت توان کرد به پند یا به بندش


گرم آن قرار بودی که ز دوست برکنم دل

نشنیدمی ز دشمن سخنان ناپسندش


تو که پادشاه حسنی نظری به بندگان کن

حذر از دعای درویش و کف نیازمندش


شکرین حدیث سعدی بر او چه قدر دارد

که چنو هزار طوطی مگسست پیش قندش

[sorna]

هر که نازک بود تن یارش

گو دل نازنین نگه دارش


عاشق گل دروغ می‌گوید

که تحمل نمی‌کند خارش


نیکخواها در آتشم بگذار

وین نصیحت مکن که بگذارش


کاش با دل هزار جان بودی

تا فدا کردمی به دیدارش


عاشق صادق از ملامت دوست

گر برنجد به دوست مشمارش


کس به آرام جان ما نرسد

که نه اول به جان رسد کارش


خانه یار سنگ دل اینست

هر که سر می‌زند به دیوارش


خون ما خود محل آن دارد

که بود پیش دوست مقدارش


سعدیا گر به جان خطاب کند

ترک جان گوی و دل به دست آرش

[sorna]

هر که نامهربان بود یارش

واجبست احتمال آزارش


طاقت رفتنم نمی‌ماند

چون نظر می‌کنم به رفتارش


وز سخن گفتنش چنان مستم

که ندانم جواب گفتارش


کشته تیر عشق زنده کند

گر به سر بگذرد دگربارش


هر چه زان تلختر بخواهد گفت

گو بگو از لب شکربارش


عشق پوشیده بود و صبر نماند

پرده برداشتم ز اسرارش


وه که گر من به خدمتش برسم

خود چه خدمت کنم به مقدارش


بیم دیوانگیست مردم را

ز آمدن رفتن پری وارش


کاش بیرون نیامدی سلطان

تا ندیدی گدای بازارش


سعدیا روی دوست نادیدن

به که دیدن میان اغیارش

[sorna]

کس ندیدست به شیرینی و لطف و نازش

کس نبیند که نخواهد که ببیند بازش


مطرب ما را دردیست که خوش می‌نالد

مرغ عاشق طرب انگیز بود آوازش


بارها در دلم آمد که بپوشم غم عشق

آبگینه نتواند که بپوشد رازش


مرغ پرنده اگر در قفسی پیر شود

همچنان طبع فرامش نکند پروازش


تا چه کردیم دگرباره که شیرین لب دوست

به سخن باز نمی‌باشد و چشم از نازش


من دعا گویم اگر تو همه دشنام دهی

بنده خدمت بکند ور نکند اعزازش


غرق دریای غمت را رمقی بیش نماند

آخر اکنون که بکشتی به کنار اندازش


خون سعدی کم از آنست که دست آلایی

ملخ آن قدر ندارد که بگیرد بازش