دیوان اشعار سعدی

[sorna]

نفسی وقت بهارم هوس صحرا بود

با رفیقی دو که دایم نتوان تنها بود


خاک شیراز چو دیبای منقش دیدم

وان همه صورت شاهد که بر آن دیبا بود


پارس در سایه اقبال اتابک ایمن

لیکن از ناله مرغان چمن غوغا بود


شکرین پسته دهانی به تفرج بگذشت

که چه گویم نتوان گفت که چون زیبا بود


یعلم الله که شقایق نه بدان لطف و سمن

نه بدان بوی و صنوبر نه بدان بالا بود


فتنه سامریش در نظر شورانگیز

نفس عیسویش در لب شکرخا بود


من در اندیشه که بت یا مه نو یا ملکست

یار بت پیکر مه روی ملک سیما بود


دل سعدی و جهانی به دمی غارت کرد

همچو نوروز که بر خوان ملک یغما بود

[sorna]

از دست دوست هر چه ستانی شکر بود

وز دست غیر دوست تبرزد تبر بود


دشمن گر آستین گل افشاندت به روی

از تیر چرخ و سنگ فلاخن بتر بود


گر خاک پای دوست خداوند شوق را

در دیدگان کشند جلای بصر بود


شرط وفاست آن که چو شمشیر برکشد

یار عزیز جان عزیزش سپر بود


یا رب هلاک من مکن الا به دست دوست

تا وقت جان سپردنم اندر نظر بود


گر جان دهی و گر سر بیچارگی نهی

در پای دوست هر چه کنی مختصر بود


ما سر نهاده‌ایم تو دانی و تیغ و تاج

تیغی که ماه روی زند تاج سر بود


مشتاق را که سر برود در وفای یار

آن روز روز دولت و روز ظفر بود


ما ترک جان از اول این کار گفته‌ایم

آن را که جان عزیز بود در خطر بود


آن کز بلا بترسد و از قتل غم خورد

او عاقلست و شیوه مجنون دگر بود


با نیم پختگان نتوان گفت سوز عشق

خام از عذاب سوختگان بی‌خبر بود


جانا دل شکسته سعدی نگاه دار

دانی که آه سوختگان را اثر بود

[sorna]

مرا راحت از زندگی دوش بود

که آن ماه رویم در آغوش بود


چنان مست دیدار و حیران عشق

که دنیا و دینم فراموش بود


نگویم می لعل شیرین گوار

که زهر از کف دست او نوش بود


ندانستم از غایت لطف و حسن

که سیم و سمن یا بر و دوش بود


به دیدار و گفتار جان پرورش

سراپای من دیده و گوش بود


نمی‌دانم این شب که چون روز شد

کسی بازداند که باهوش بود


مؤذن غلط کرد بانگ نماز

مگر همچو من مست و مدهوش بود


بگفتیم و دشمن بدانست و دوست

نماند آن تحمل که سرپوش بود


به خوابش مگر دیده‌ای سعدیا

زبان درکش امروز کان دوش بود


مبادا که گنجی ببیند فقیر

که نتواند از حرص خاموش بود

[sorna]

ناچار هر که صاحب روی نکو بود

هر جا که بگذرد همه چشمی در او بود


ای گل تو نیز شوخی بلبل معاف دار

کان جا که رنگ و بوی بود گفت و گو بود


نفس آرزو کند که تو لب بر لبش نهی

بعد از هزار سال که خاکش سبو بود


پاکیزه روی در همه شهری بود ولیک

نه چون تو پاکدامن و پاکیزه خو بود


ای گوی حسن برده ز خوبان روزگار

مسکین کسی که در خم چوگان چو گو بود


مویی چنین دریغ نباشد گره زدن

بگذار تا کنار و برت مشک بو بود


پندارم آن که با تو ندارد تعلقی

نه آدمی که صورتی از سنگ و رو بود


من باری از تو بر نتوانم گرفت چشم

گم کرده دل هرآینه در جست و جو بود


بر می‌نیاید از دل تنگم نفس تمام

چون ناله کسی که به چاهی فرو بود


سعدی سپاس دار و جفا بین و دم مزن

کز دست نیکوان همه چیزی نکو بود

[sorna]

من چه در پای تو ریزم که خورای تو بود

سر نه چیزست که شایسته پای تو بود


خرم آن روی که در روی تو باشد همه عمر

وین نباشد مگر آن وقت که رای تو بود


ذره‌ای در همه اجزای من مسکین نیست

که نه آن ذره معلق به هوای تو بود


تا تو را جای شد ای سرو روان در دل من

هیچ کس می‌نپسندم که به جای تو بود


به وفای تو که گر خشت زنند از گل من

همچنان در دل من مهر و وفای تو بود


غایت آنست که ما در سر کار تو رویم

مرگ ما باک نباشد چو بقای تو بود


من پروانه صفت پیش تو ای شمع چگل

گر بسوزم گنه من نه خطای تو بود


عجبست آن که تو را دید و حدیث تو شنید

که همه عمر نه مشتاق لقای تو بود


خوش بود ناله دلسوختگان از سر درد

خاصه دردی که به امید دوای تو بود


ملک دنیا همه با همت سعدی هیچست

پادشاهیش همین بس که گدای تو بود

[sorna]

یا رب شب دوشین چه مبارک سحری بود

کو را به سر کشته هجران گذری بود


آن دوست که ما را به ارادت نظری هست

با او مگر او را به عنایت نظری بود


من بعد حکایت نکنم تلخی هجران

کان میوه که از صبر برآمد شکری بود


رویی نتوان گفت که حسنش به چه ماند

گویی که در آن نیم شب از روز دری بود


گویم قمری بود کس از من نپسندد

باغی که به هر شاخ درختش قمری بود


آن دم که خبر بودم از او تا تو نگویی

کز خویشتن و هر که جهانم خبری بود


در عالم وصفش به جهانی برسیدم

کاندر نظرم هر دو جهان مختصری بود


من بودم و او نی قلم اندر سر من کش

با او نتوان گفت وجود دگری بود


با غمزه خوبان که چو شمشیر کشیدست

در صبر بدیدم که نه محکم سپری بود


سعدی نتوانی که دگر دیده بدوزی

کان دل بربودند که صبرش قدری بود

[sorna]

عیبی نباشد از تو که بر ما جفا رود

مجنون از آستانه لیلی کجا رود


گر من فدای جان تو گردم دریغ نیست

بسیار سر که در سر مهر و وفا رود


ور من گدای کوی تو باشم غریب نیست

قارون اگر به خیل تو آید گدا رود


مجروح تیر عشق اگرش تیغ بر قفاست

چون می‌رود ز پیش تو چشم از قفا رود


حیف آیدم که پای همی بر زمین نهی

کاین پای لایقست که بر چشم ما رود


در هیچ موقفم سر گفت و شنید نیست

الا در آن مقام که ذکر شما رود


ای هوشیار اگر به سر مست بگذری

عیبش مکن که بر سر مردم قضا رود


ما چون نشانه پای به گل در بمانده‌ایم

خصم آن حریف نیست که تیرش خطا رود


ای آشنای کوی محبت صبور باش

بیداد نیکوان همه بر آشنا رود


سعدی به در نمی‌کنی از سر هوای دوست

در پات لازمست که خار جفا رود

[sorna]

گفتمش سیر ببینم مگر از دل برود

وان چنان پای گرفتست که مشکل برود


دلی از سنگ بباید به سر راه وداع

تا تحمل کند آن روز که محمل برود


چشم حسرت به سر اشک فرو می‌گیرم

که اگر راه دهم قافله بر گل برود


ره ندیدم چو برفت از نظرم صورت دوست

همچو چشمی که چراغش ز مقابل برود


موج از این بار چنان کشتی طاقت بشکست

که عجب دارم اگر تخته به ساحل برود


سهل بود آن که به شمشیر عتابم می‌کشت

قتل صاحب نظر آنست که قاتل برود


نه عجب گر برود قاعده صبر و شکیب

پیش هر چشم که آن قد و شمایل برود


کس ندانم که در این شهر گرفتار تو نیست

مگر آن کس که به شهر آید و غافل برود


گر همه عمر ندادست کسی دل به خیال

چون بباید به سر راه تو بی‌دل برود


روی بنمای که صبر از دل صوفی ببری

پرده بردار که هوش از تن عاقل برود


سعدی ار عشق نبازد چه کند ملک وجود

حیف باشد که همه عمر به باطل برود


قیمت وصل نداند مگر آزرده هجر

مانده آسوده بخسبد چو به منزل برود

[sorna]

هر که مجموع نباشد به تماشا نرود

یار با یار سفرکرده به تنها نرود


باد آسایش گیتی نزند بر دل ریش

صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود


بر دل آویختگان عرصه عالم تنگست

کان که جایی به گل افتاد دگر جا نرود


هرگز اندیشه یار از دل دیوانه عشق

به تماشای گل و سبزه و صحرا نرود


به سر خار مغیلان بروم با تو چنان

به ارادت که یکی بر سر دیبا نرود


با همه رفتن زیبای تذرو اندر باغ

که به شوخی برود پیش تو زیبا نرود


گر تو ای تخت سلیمان به سر ما زین دست

رفت خواهی عجب ار مورچه در پا نرود


باغبانان به شب از زحمت بلبل چونند

که در ایام گل از باغچه غوغا نرود


همه عالم سخنم رفت و به گوشت نرسید

آری آن جا که تو باشی سخن ما نرود


هر که ما را به نصیحت ز تو می‌پیچد روی

گو به شمشیر که عاشق به مدارا نرود


ماه رخسار بپوشی تو بت یغمایی

تا دل خلقی از این شهر به یغما نرود


گوهر قیمتی از کام نهنگان آرند

هر که او را غم جانست به دریا نرود


سعدیا بار کش و یار فراموش مکن

مهر وامق به جفا کردن عذرا نرود

[sorna]

هر که را باغچه‌ای هست به بستان نرود

هر که مجموع نشستست پریشان نرود


آن که در دامنش آویخته باشد خاری

هرگزش گوشه خاطر به گلستان نرود


سفر قبله درازست و مجاور با دوست

روی در قبله معنی به بیابان نرود


گر بیارند کلید همه درهای بهشت

جان عاشق به تماشاگه رضوان نرود


گر سرت مست کند بوی حقیقت روزی

اندرونت به گل و لاله و ریحان نرود


هر که دانست که منزلگه معشوق کجاست

مدعی باشد اگر بر سر پیکان نرود


صفت عاشق صادق به درستی آنست

که گرش سر برود از سر پیمان نرود


به نصیحتگر دل شیفته می‌باید گفت

برو ای خواجه که این درد به درمان نرود


به ملامت نبرند از دل ما صورت عشق

نقش بر سنگ نبشتست به طوفان نرود


عشق را عقل نمی‌خواست که بیند لیکن

هیچ عیار نباشد که به زندان نرود


سعدیا گر همه شب شرح غمش خواهی گفت

شب به پایان رود و شرح به پایان نرود