دیوان اشعار سعدی

[sorna]

بس که در منظر تو حیرانم

صورتت را صفت نمی‌دانم


پارسایان ملامتم مکنید

که من از عشق توبه نتوانم


هر که بینی به جسم و جان زندست

من به امید وصل جانانم


به چه کار آید این بقیت جان

که به معشوق برنیفشانم


گر تو از من عنان بگردانی

من به شمشیر برنگردانم


گر بخوانی مقیم درگاهم

ور برانی مطیع فرمانم


من نه آنم که سست بازآیم

ور ز سختی به لب رسد جانم


گر اجابت کنی و گر نکنی

چاره من دعاست می‌خوانم


سهل باشد صعوبت ظلمات

گر به دست آید آب حیوانم


تا کی آخر جفا بری سعدی

چه کنم پای بند احسانم


کار مردان تحملست و سکون

من کیم خاک پای مردانم

[sorna]

سخن عشق تو بی آن که برآید به زبانم

رنگ رخساره خبر می‌دهد از حال نهانم


گاه گویم که بنالم ز پریشانی حالم

بازگویم که عیانست چه حاجت به بیانم


هیچم از دنیی و عقبی نبرد گوشه خاطر

که به دیدار تو شغلست و فراغ از دو جهانم


گر چنانست که روی من مسکین گدا را

به در غیر ببینی ز در خویش برانم


من در اندیشه آنم که روان بر تو فشانم

نه در اندیشه که خود را ز کمندت برهانم


گر تو شیرین زمانی نظری نیز به من کن

که به دیوانگی از عشق تو فرهاد زمانم


نه مرا طاقت غربت نه تو را خاطر قربت

دل نهادم به صبوری که جز این چاره ندانم


من همان روز بگفتم که طریق تو گرفتم

که به جانان نرسم تا نرسد کار به جانم


درم از دیده چکانست به یاد لب لعلت

نگهی باز به من کن که بسی در بچکانم


سخن از نیمه بریدم که نگه کردم و دیدم

که به پایان رسدم عمر و به پایان نرسانم

[sorna]

گر دست دهد هزار جانم

در پای مبارکت فشانم


آخر به سرم گذر کن ای دوست

انگار که خاک آستانم


هر حکم که بر سرم برانی

سهلست ز خویشتن مرانم


تو خود سر وصل ما نداری

من عادت بخت خویش دانم


هیهات که چون تو شاهبازی

تشریف دهد به آشیانم


گر خانه محقرست و تاریک

بر دیده روشنت نشانم


گر نام تو بر سرم بگویند

فریاد برآید از روانم


شب نیست که در فراق رویت

زاری به فلک نمی‌رسانم


آخر نه من و تو دوست بودیم

عهد تو شکست و من همانم


من مهره مهر تو نریزم

الا که بریزد استخوانم


من ترک وصال تو نگویم

الا به فراق جسم و جانم


مجنونم اگر بهای لیلی

ملک عرب و عجم ستانم


شیرین زمان تویی به تحقیق

من بنده خسرو زمانم


شاهی که ورا رسد که گوید

مولای اکابر جهانم


ایوان رفیعش آسمان را

گوید تو زمین من آسمانم


دانی که ستم روا ندارد

مگذار که بشنود فغانم


هر کس به زمان خویشتن بود

من سعدی آخرالزمانم

[sorna]

مرا تا نقره باشد می‌فشانم

تو را تا بوسه باشد می‌ستانم


و گر فردا به زندان می‌برندم

به نقد این ساعت اندر بوستانم


جهان بگذار تا بر من سر آید

که کام دل تو بودی از جهانم


چه دامن‌های گل باشد در این باغ

اگر چیزی نگوید باغبانم


نمی‌دانستم از بخت همایون

که سیمرغی فتد در آشیانم


تو عشق آموختی در شهر ما را

بیا تا شرح آن هم بر تو خوانم


سخن‌ها دارم از دست تو در دل

ولیکن در حضورت بی زبانم


بگویم تا بداند دشمن و دوست

که من مستی و مستوری ندانم


مگو سعدی مراد خویش برداشت

اگر تو سنگ دل من مهربانم


اگر تو سرو سیمین تن بر آنی

که از پیشم برانی من بر آنم


که تا باشم خیالت می‌پرستم

و گر رفتم سلامت می‌رسانم

[sorna]

ما همه چشمیم و تو نور ای صنم

چشم بد از روی تو دور ای صنم


روی مپوشان که بهشتی بود

هر که ببیند چو تو حور ای صنم


حور خطا گفتم اگر خواندمت

ترک ادب رفت و قصور ای صنم


تا به کرم خرده نگیری که من

غایبم از ذوق حضور ای صنم


روی تو بر پشت زمین خلق را

موجب فتنه‌ست و فتور ای صنم


این همه دلبندی و خوبی تو را

موضع نازست و غرور ای صنم


سروبنی خاسته چون قامتت

تا ننشینیم صبور ای صنم


این همه طوفان به سرم می‌رود

از جگری همچو تنور ای صنم


سعدی از این چشمه حیوان که خورد

سیر نگردد به مرور ای صنم

[sorna]

چون من به نفس خویشتن این کار می‌کنم

بر فعل دیگران به چه انکار می‌کنم


بلبل سماع بر گل بستان همی‌کند

من بر گل شقایق رخسار می‌کنم


هر جا که سروقامتی و موی دلبریست

خود را بدان کمند گرفتار می‌کنم


گر تیغ برکشند عزیزان به خون من

من همچنان تأمل دیدار می‌کنم


هیچم نماند در همه عالم به اتفاق

الا سری که در قدم یار می‌کنم


آن‌ها که خوانده‌ام همه از یاد من برفت

الا حدیث دوست که تکرار می‌کنم


چون دست قدرتم به تمنا نمی‌رسد

صبر از مراد نفس به ناچار می‌کنم


همسایه گو گواهی مستی و عاشقی

بر من مده که خویشتن اقرار می‌کنم


من بعد از این نه زهد فروشم نه معرفت

کان در ضمیر نیست که اظهار می‌کنم


جانست و از محبت جانان دریغ نیست

اینم که دست می‌دهد ایثار می‌کنم


زنار اگر ببندی سعدی هزار بار

به زان که خرقه بر سر زنار می‌کنم

[sorna]

آن کس که از او صبر محالست و سکونم

بگذشت ده انگشت فروبرده به خونم


پرسید که چونی ز غم و درد جدایی

گفتم نه چنانم که توان گفت که چونم


زان گه که مرا روی تو محراب نظر شد

از دست زبان‌ها به تحمل چو ستونم


مشنو که همه عمر جفا برده‌ام از کس

جز بر سر کوی تو که دیوار زبونم


بیمست چو شرح غم عشق تو نویسم

کآتش به قلم در افتد از سوز درونم


آنان که شمردند مرا عاقل و هشیار

کو تا بنویسند گواهی به جنونم


شمشیر برآور که مرادم سر سعدیست

ور سر ننهم در قدمت عاشق دونم

[sorna]

ز دستم بر نمی‌خیزد که یک دم بی تو بنشینم

بجز رویت نمی‌خواهم که روی هیچ کس بینم


من اول روز دانستم که با شیرین درافتادم

که چون فرهاد باید شست دست از جان شیرینم


تو را من دوست می‌دارم خلاف هر که در عالم

اگر طعنه است در عقلم اگر رخنه است در دینم


و گر شمشیر برگیری سپر پیشت بیندازم

که بی شمشیر خود کشتی به ساعدهای سیمینم


برآی ای صبح مشتاقان اگر نزدیک روز آمد

که بگرفت این شب یلدا ملال از ماه و پروینم


ز اول هستی آوردم قفای نیستی خوردم

کنون امید بخشایش همی‌دارم که مسکینم


دلی چون شمع می‌باید که بر جانم ببخشاید

که جز وی کس نمی‌بینم که می‌سوزد به بالینم


تو همچون گل ز خندیدن لبت با هم نمی‌آید

روا داری که من بلبل چو بوتیمار بنشینم


رقیب انگشت می‌خاید که سعدی چشم بر هم نه

مترس ای باغبان از گل که می‌بینم نمی‌چینم

[sorna]

من از تو صبر ندارم که بی تو بنشینم

کسی دگر نتوانم که بر تو بگزینم


بپرس حال من آخر چو بگذری روزی

که چون همی‌گذرد روزگار مسکینم


من اهل دوزخم ار بی تو زنده خواهم شد

که در بهشت نیارد خدای غمگینم


ندانمت که چه گویم تو هر دو چشم منی

که بی وجود شریفت جهان نمی‌بینم


چو روی دوست نبینی جهان ندیدن به

شب فراق منه شمع پیش بالینم


ضرورتست که عهد وفا به سر برمت

و گر جفا به سر آید هزار چندینم


نه هاونم که بنالم بکوفتی از یار

چو دیگ بر سر آتش نشان که بنشینم


بگرد بر سرم ای آسیای دور زمان

به هر جفا که توانی که سنگ زیرینم


چو بلبل آمدمت تا چو گل ثنا گویم

چو لاله لال بکردی زبان تحسینم


مرا پلنگ به سرپنجه‌ای نگار نکشت

تو می‌کشی به سرپنجه نگارینم


چو ناف آهو خونم بسوخت در دل تنگ

برفت در همه آفاق بوی مشکینم


هنر بیار و زبان آوری مکن سعدی

چه حاجتست بگوید شکر که شیرینم

[sorna]

منم یا رب در این دولت که روی یار می‌بینم

فراز سرو سیمینش گلی بر بار می‌بینم


مگر طوبی برآمد در سرابستان جان من

که بر هر شعبه‌ای مرغی شکرگفتار می‌بینم


مگر دنیا سر آمد کاین چنین آزاد در جنت

می بی درد می‌نوشم گل بی خار می‌بینم


عجب دارم ز بخت خویش و هر دم در گمان افتم

که مستم یا به خوابم یا جمال یار می‌بینم


زمین بوسیده‌ام بسیار و خدمت کرده تا اکنون

لب معشوق می‌بوسم رخ دلدار می‌بینم


چه طاعت کرده‌ام گویی که این پاداش می‌یابم

چه فرمان برده‌ام گویی که این مقدار می‌بینم


تویی یارا که خواب آلوده بر من تاختن کردی

منم یا رب که بخت خود چنین بیدار می‌بینم


چو خلوت با میان آمد نخواهم شمع کاشانه

تمنای بهشتم نیست چون دیدار می‌بینم


کدام آلاله می‌بویم که مغزم عنبرآگین شد

چه ریحان دسته بندم چون جهان گلزار می‌بینم


ز گردون نعره می‌آید که اینت بوالعجب کاری

که سعدی را ز روی دوست برخوردار می‌بینم