دیوان اشعار سعدی

[sorna]

اینان مگر ز رحمت محض آفریده‌اند

کآرام جان و انس دل و نور دیده‌اند


لطف آیتی‌ست در حق اینان و کبر و ناز

پیراهنی که بر قد ایشان بریده‌اند


آید هنوزشان ز لب لعل بوی شیر

شیرین لبان نه شیر که شکر مزیده‌اند


پندارم آهوان تتارند مشک ریز

لیکن به زیر سایهٔ طوبی چریده‌اند


رضوان مگر سراچهٔ فردوس برگشاد

کاین حوریان به ساحت دنیا خزیده‌اند


آب حیات در لب اینان به ظن من

کز لوله‌های چشمهٔ کوثر مکیده‌اند


دست گدا به سیب زنخدان این گروه

نادر رسد که میوهٔ اول رسیده‌اند


گل برچنند روز به روز از درخت گل

زین گلبنان هنوز مگر گل نچیده‌اند


عذر است هندوی بت سنگین پرست را

بیچارگان مگر بت سیمین ندیده‌اند


این لطف بین که با گل آدم سرشته‌اند

وین روح بین که در تن آدم دمیده‌اند


آن نقطه‌های خال چه شاهد نشانده‌اند

وین خط‌های سبز چه موزون کشیده‌اند


بر استوای قامتشان گویی ابروان

بالای سرو راست هلالی خمیده‌اند


با قامت بلند صنوبرخرامشان

سرو بلند و کاج به شوخی چمیده‌اند


سحر است چشم و زلف و بناگوششان دریغ

کاین مؤمنان به سحر چنین بگرویده‌اند


ز ایشان توان به خون جگر یافتن مراد

کز کودکی به خون جگر پروریده‌اند


دامن کشان حسن دلاویز را چه غم

کآشفتگان عشق گریبان دریده‌اند


در باغ حسن خوشتر از اینان درخت نیست

مرغان دل بدین هوس از بر پریده‌اند


با چابکان دلبر و شوخان دلفریب

بسیار درفتاده و اندک رهیده‌اند


هرگز جماعتی که شنیدند سر عشق

نشنیده‌ام که باز نصیحت شنیده‌اند


زنهار اگر به دانه خالی نظر کنی

ساکن که دام زلف بر آن گستریده‌اند


گر شاهدان نه دنیی و دین می‌برند و عقل

پس زاهدان برای چه خلوت گزیده‌اند


نادر گرفت دامن سودای وصلشان

دستی که عاقبت نه به دندان گزیده‌اند


بر خاک ره نشستن سعدی عجب مدار

مردان چه جای خاک که بر خون طپیده‌اند

[sorna]

درخت غنچه برآورد و بلبلان مستند

جهان جوان شد و یاران به عیش بنشستند


حریف مجلس ما خود همیشه دل می‌برد

علی الخصوص که پیرایه‌ای بر او بستند


کسان که در رمضان چنگ می‌شکستندی

نسیم گل بشنیدند و توبه بشکستند


بساط سبزه لگدکوب شد به پای نشاط

ز بس که عارف و عامی به رقص برجستند


دو دوست قدر شناسند عهد صحبت را

که مدتی ببریدند و بازپیوستند


به در نمی‌رود از خانگه یکی هشیار

که پیش شحنه بگوید که صوفیان مستند


یکی درخت گل اندر فضای خلوت ماست

که سروهای چمن پیش قامتش پستند


اگر جهان همه دشمن شود به دولت دوست

خبر ندارم از ایشان که در جهان هستند


مثال راکب دریاست حال کشته عشق

به ترک بار بگفتند و خویشتن رستند


به سرو گفت کسی میوه‌ای نمی‌آری

جواب داد که آزادگان تهی دستند


به راه عقل برفتند سعدیا بسیار

که ره به عالم دیوانگان ندانستند

[sorna]

آخر ای سنگ دل سیم زنخدان تا چند

تو ز ما فارغ و ما از تو پریشان تا چند


خار در پای گل از دور به حسرت دیدن

تشنه بازآمدن از چشمه حیوان تا چند


گوش در گفتن شیرین تو واله تا کی

چشم در منظر مطبوع تو حیران تا چند


بیم آنست دمادم که برآرم فریاد

صبر پیدا و جگر خوردن پنهان تا چند


تو سر ناز برآری ز گریبان هر روز

ما ز جورت سر فکرت به گریبان تا چند


رنگ دستت نه به حناست که خون دل ماست

خوردن خون دل خلق به دستان تا چند


سعدی از دست تو از پای درآید روزی

طاقت بار ستم تا کی و هجران تا چند

[sorna]

کاروان می‌رود و بار سفر می‌بندند

تا دگربار که بیند که به ما پیوندند


خیلتاشان جفاکار و محبان ملول

خیمه را همچو دل از صحبت ما برکندند


آن همه عشوه که در پیش نهادند و غرور

عاقبت روز جدایی پس پشت افکندند


طمع از دوست نه این بود و توقع نه چنین

مکن ای دوست که از دوست جفا نپسندند


ما همانیم که بودیم و محبت باقیست

ترک صحبت نکند دل که به مهر آکندند


عیب شیرین دهنان نیست که خون می‌ریزند

جرم صاحب نظرانست که دل می‌بندند


مرض عشق نه دردیست که می‌شاید گفت

با طبیبان که در این باب نه دانشمندند


ساربان رخت منه بر شتر و بار مبند

که در این مرحله بیچاره اسیری چندند


طبع خرسند نمی‌باشد و بس می‌نکند

مهر آنان که به نادیدن ما خرسندند


مجلس یاران بی ناله سعدی خوش نیست

شمع می‌گرید و نظارگیان می‌خندند

[sorna]

پیش رویت دگران صورت بر دیوارند

نه چنین صورت و معنی که تو داری دارند


تا گل روی تو دیدم همه گل‌ها خارند

تا تو را یار گرفتم همه خلق اغیارند


آن که گویند به عمری شب قدری باشد

مگر آنست که با دوست به پایان آرند


دامن دولت جاوید و گریبان امید

حیف باشد که بگیرند و دگر بگذارند


نه من از دست نگارین تو مجروحم و بس

که به شمشیر غمت کشته چو من بسیارند


عجب از چشم تو دارم که شبانش تا روز

خواب می‌گیرد و شهری ز غمت بیدارند


بوالعجب واقعه‌ای باشد و مشکل دردی

که نه پوشیده توان داشت نه گفتن یارند


یعلم الله که خیالی ز تنم بیش نماند

بلکه آن نیز خیالیست که می‌پندارند


سعدی اندازه ندارد که چه شیرین سخنی

باغ طبعت همه مرغان شکرگفتارند


تا به بستان ضمیرت گل معنی بشکفت

بلبلان از تو فرومانده چو بوتیمارند

[sorna]

شاید این طلعت میمون که به فالش دارند

در دل اندیشه و در دیده خیالش دارند


که در آفاق چنین روی دگر نتوان دید

یا مگر آینه در پیش جمالش دارند


عجب از دام غمش گر بجهد مرغ دلی

این همه میل که با دانه خالش دارند


نازنینی که سر اندر قدمش باید باخت

نه حریفی که توقع به وصالش دارند


غالب آنست که مرغی چو به دامی افتاد

تا به جایی نرود بی پر و بالش دارند


عشق لیلی نه به اندازه هر مجنونیست

مگر آنان که سر ناز و دلالش دارند


دوستی با تو حرامست که چشمان کشت

خون عشاق بریزند و حلالش دارند


خرما دور وصالی و خوشا درد دلی

که به معشوق توان گفت و مجالش دارند


حال سعدی تو ندانی که تو را دردی نیست

دردمندان خبر از صورت حالش دارند

[sorna]

تو آن نه‌ای که دل از صحبت تو برگیرند

و گر ملول شوی صاحبی دگر گیرند


و گر به خشم برانی طریق رفتن نیست

کجا روند که یار از تو خوبتر گیرند


به تیغ اگر بزنی بی‌دریغ و برگردی

چو روی باز کنی دوستی ز سر گیرند


هلاک نفس به نزدیک طالبان مراد

اگر چه کار بزرگست مختصر گیرند


روا بود همه خوبان آفرینش را

که پیش صاحب ما دست بر کمر گیرند


قمر مقابله با روی او نیارد کرد

و گر کند همه کس عیب بر قمر گیرند


به چند سال نشاید گرفت ملکی را

که خسروان ملاحت به یک نظر گیرند


خدنگ غمزه خوبان خطا نمی‌افتد

اگر چه طایفه‌ای زهد را سپر گیرند


کم از مطالعه‌ای بوستان سلطان را

چو باغبان نگذارد کز او ثمر گیرند


وصال کعبه میسر نمی‌شود سعدی

مگر که راه بیابان پرخطر گیرند

[sorna]

دو چشم مست تو کز خواب صبح برخیزند

هزار فتنه به هر گوشه‌ای برانگیزند


چگونه انس نگیرند با تو آدمیان

که از لطافت خوی تو وحش نگریزند


چنان که در رخ خوبان حلال نیست نظر

حلال نیست که از تو نظر بپرهیزند


غلام آن سر و پایم که از لطافت و حسن

به سر سزاست که پیشش به پای برخیزند


تو قدر خویش ندانی ز دردمندان پرس

کز اشتیاق جمالت چه اشک می‌ریزند


قرار عقل برفت و مجال صبر نماند

که چشم و زلف تو از حد برون دلاویزند


مرا مگوی نصیحت که پارسایی و عشق

دو خصلتند که با یک دگر نیامیزند


رضا به حکم قضا اختیار کن سعدی

که شرط نیست که با زورمند بستیزند

[sorna]

روندگان مقیم از بلا نپرهیزند

گرفتگان ارادت به جور نگریزند


امیدواران دست طلب ز دامن دوست

اگر فروگسلانند در که آویزند


مگر تو روی بپوشی و گر نه ممکن نیست

که اهل معرفت از تو نظر بپرهیزند


نشان من به سر کوی می‌فروشان ده

من از کجا و کسانی که اهل پرهیزند


بگیر جامه صوفی بیار جام شراب

که نیک نامی و مستی به هم نیامیزند


رضای دوست به دست آر و دیگران بگذار

هزار فتنه چه غم باشد ار برانگیزند


مرا که با تو که مقصودی آشتی افتاد

رواست گر همه عالم به جنگ برخیزند


به خونبهای منت کس مطالبت نکند

حلال باشد خونی که دوستان ریزند


طریق ما سر عجزست و آستان رضا

که از تو صبر نباشد که با تو بستیزند

[sorna]

آفتاب از کوه سر بر می‌زند

ماه روی انگشت بر در می‌زند


آن کمان ابرو که تیر غمزه اش

هر زمانی صید دیگر می‌زند


دست و ساعد می‌کشد درویش را

تا نپنداری که خنجر می‌زند


یاسمین بویی که سرو قامتش

طعنه بر بالای عرعر می‌زند


روی و چشمی دارم اندر مهر او

کاین گهر می‌ریزد آن زر می‌زند


عشق را پیشانیی باید چو میخ

تا حبیبش سنگ بر سر می‌زند


انگبین رویان نترسند از مگس

نوش می‌گیرند و نشتر می‌زنند


در به روی دوست بستن شرط نیست

ور ببندی سر به در بر می‌زند


سعدیا دیگر قلم پولاد دار

کاین سخن آتش به نی در می‌زند