دیوان اشعار سعدی

[sorna]

گر گویمت که سروی سرو این چنین نباشد

ور گویمت که ماهی مه بر زمین نباشد


گر در جهان بگردی و آفاق درنوردی

صورت بدین شگرفی در کفر و دین نباشد


لعلست یا لبانت قندست یا دهانت

تا در برت نگیرم نیکم یقین نباشد


صورت کنند زیبا بر پرنیان و دیبا

لیکن بر ابروانش سحر مبین نباشد


زنبور اگر میانش باشد بدین لطیفی

حقا که در دهانش این انگبین نباشد


گر هر که در جهان را شاید که خون بریزی

با یار مهربانت باید که کین نباشد


گر جان نازنینش در پای ریزی ای دل

در کار نازنینان جان نازنین نباشد


ور زان که دیگری را بر ما همی‌گزیند

گو برگزین که ما را بر تو گزین نباشد


عشقش حرام بادا بر یار سروبالا

تردامنی که جانش در آستین نباشد


سعدی به هیچ علت روی از تو برنپیچد

الا گرش برانی علت جز این نباشد

[sorna]

اگر سروی به بالای تو باشد

نه چون بشن دلارای تو باشد


و گر خورشید در مجلس نشیند

نپندارم که همتای تو باشد


و گر دوران ز سر گیرند هیهات

که مولودی به سیمای تو باشد


که دارد در همه لشکر کمانی

که چون ابروی زیبای تو باشد


مبادا ور بود غارت در اسلام

همه شیراز یغمای تو باشد


برای خود نشاید در تو پیوست

همی‌سازیم تا رای تو باشد


دو عالم را به یک بار از دل تنگ

برون کردیم تا جای تو باشد


یک امروزست ما را نقد ایام

مرا کی صبر فردای تو باشد


خوشست اندر سر دیوانه سودا

به شرط آن که سودای تو باشد


سر سعدی چو خواهد رفتن از دست

همان بهتر که در پای تو باشد

[sorna]

در پای تو افتادن شایسته دمی باشد

ترک سر خود گفتن زیبا قدمی باشد


بسیار زبونی‌ها بر خویش روا دارد

درویش که بازارش با محتشمی باشد


زین سان که وجود توست ای صورت روحانی

شاید که وجود ما پیشت عدمی باشد


گر جمله صنم‌ها را صورت به تو مانستی

شاید که مسلمان را قبله صنمی باشد


با آن که اسیران را کشتی و خطا کردی

بر کشته گذر کردن نوع کرمی باشد


رقص از سر ما بیرون امروز نخواهد شد

کاین مطرب ما یک دم خاموش نمی‌باشد


هر کو به همه عمرش سودای گلی بودست

داند که چرا بلبل دیوانه همی‌باشد


کس بر الم ریشت واقف نشود سعدی

الا به کسی گویی کو را المی باشد

[sorna]

تو را خود یک زمان با ما سر صحرا نمی‌باشد

چو شمست خاطر رفتن بجز تنها نمی‌باشد


دو چشم از ناز در پیشت فراغ از حال درویشت

مگر کز خوبی خویشت نگه در ما نمی‌باشد


ملک یا چشمه نوری پری یا لعبت حوری

که بر گلبن گل سوری چنین زیبا نمی‌باشد


پری رویی و مه پیکر سمن بویی و سیمین بر

عجب کز حسن رویت در جهان غوغا نمی‌باشد


چو نتوان ساخت بی رویت بباید ساخت با خویت

که ما را از سر کویت سر دروا نمی‌باشد


مرو هر سوی و هر جاگه که مسکینان نیند آگه

نمی‌بیند کست ناگه که او شیدا نمی‌باشد


جهانی در پیت مفتون به جای آب گریان خون

عجب می‌دارم از هامون که چون دریا نمی‌باشد


همه شب می‌پزم سودا به بوی وعده فردا

شب سودای سعدی را مگر فردا نمی‌باشد


چرا بر خاک این منزل نگریم تا بگیرد گل

ولیکن با تو آهن دل دمم گیرا نمی‌باشد

[sorna]

مرا به عاقبت این شوخ سیمتن بکشد

چو شمع سوخته روزی در انجمن بکشد


به لطف اگر بخرامد هزار دل ببرد

به قهر اگر بستیزد هزار تن بکشد


اگر خود آب حیاتست در دهان و لبش

مرا عجب نبود کان لب و دهن بکشد


گر ایستاد حریفی اسیر عشق بماند

و گر گریخت خیالش به تاختن بکشد


مرا که قوت کاهی نه کی دهد زنهار

بلای عشق که فرهاد کوهکن بکشد


کسان عتاب کنندم که ترک عشق بگوی

به نقد اگر نکشد عشقم این سخن بکشد


به شرع عابد اوثان اگر بباید کشت

مرا چه حاجت کشتن که خود وثن بکشد


به دوستی گله کردم ز چشم شوخش گفت

عجب نباشد اگر مست تیغ زن بکشد


به یک نفس که برآمیخت یار با اغیار

بسی نماند که غیرت وجود من بکشد


به خنده گفت که من شمع جمعم ای سعدی

مرا از آن چه که پروانه خویشتن بکشد

[sorna]

تا کی ای دلبر دل من بار تنهایی کشد

ترسم از تنهایی احوالم به رسوایی کشد


کی شکیبایی توان کردن چو عقل از دست رفت

عاقلی باید که پای اندر شکیبایی کشد


سروبالای منا گر چون گل آیی به چمن

خاک پایت نرگس اندر چشم بینایی کشد


روی تاجیکانه‌ات بنمای تا داغ حبش

آسمان بر چهره ترکان یغمایی کشد


شهد ریزی چون دهانت دم به شیرینی زند

فتنه انگیزی چو زلفت سر به رعنایی کشد


دل نماند بعد از این با کس که گر خود آهنست

ساحر چشمت به مغناطیس زیبایی کشد


خود هنوزت پسته خندان عقیقین نقطه‌ایست

باش تا گردش قضا پرگار مینایی کشد


سعدیا دم درکش ار دیوانه خوانندت که عشق

گر چه از صاحب دلی خیزد به شیدایی کشد

[sorna]

خواب خوش من ای پسر دستخوش خیال شد

نقد امید عمر من در طلب وصال شد


گر نشد اشتیاق او غالب صبر و عقل من

این به چه زیردست گشت آن به چه پایمال شد


بر من اگر حرام شد وصل تو نیست بوالعجب

بوالعجب آن که خون من بر تو چرا حلال شد


پرتو آفتاب اگر بدر کند هلال را

بدر وجود من چرا در نظرت هلال شد


زیبد اگر طلب کند عزت ملک مصر دل

آن که هزار یوسفش بنده جاه و مال شد


طرفه مدار اگر ز دل نعره بیخودی زنم

کآتش دل چو شعله زد صبر در او محال شد


سعدی اگر نظر کند تا نه غلط گمان بری

کو نه به رسم دیگران بنده زلف و خال شد

[sorna]

امروز در فراق تو دیگر به شام شد

ای دیده پاس دار که خفتن حرام شد


بیش احتمال سنگ جفا خوردنم نماند

کز رقت اندرون ضعیفم چو جام شد


افسوس خلق می‌شنوم در قفای خویش

کاین پخته بین که در سر سودای خام شد


تنها نه من به دانه خالت مقیدم

این دانه هر که دید گرفتار دام شد


گفتم یکی به گوشه چشمت نظر کنم

چشمم دور بماند و زیادت مقام شد


ای دل نگفتمت که عنان نظر بتاب

اکنونت افکند که ز دستت لگام شد


نامم به عاشقی شد و گویند توبه کن

توبت کنون چه فایده دارد که نام شد


از من به عشق روی تو می‌زاید این سخن

طوطی شکر شکست که شیرین کلام شد


ابنای روزگار غلامان به زر خرند

سعدی تو را به طوع و ارادت غلام شد


آن مدعی که دست ندادی ببند کس

این بار در کمند تو افتاد و رام شد


شرح غمت به وصف نخواهد شدن تمام

جهدم به آخر آمد و دفتر تمام شد

[sorna]

هر که شیرینی فروشد مشتری بر وی بجوشد

یا مگس را پر ببندد یا عسل را سر بپوشد


همچنان عاشق نباشد ور بود صادق نباشد

هر که درمان می‌پذیرد یا نصیحت می‌نیوشد


گر مطیع خدمتت را کفر فرمایی بگوید

ور حریف مجلست را زهر فرمایی بنوشد


شمع پیشت روشنایی نزد آتش می‌نماید

گل به دستت خوبرویی پیش یوسف می‌فروشد


سود بازرگان دریا بی‌خطر ممکن نگردد

هر که مقصودش تو باشی تا نفس دارد بکوشد


برگ چشمم می‌نخوشد در زمستان فراقت

وین عجب کاندر زمستان برگ‌های تر بخوشد


هر که معشوقی ندارد عمر ضایع می‌گذارد

همچنان ناپخته باشد هر که بر آتش نجوشد


تا غمی پنهان نباشد رقتی پیدا نگردد

هم گلی دیدست سعدی تا چو بلبل می‌خروشد

[sorna]

دوش بی روی تو آتش به سرم بر می‌شد

و آبی از دیده می‌آمد که زمین تر می‌شد


تا به افسوس به پایان نرود عمر عزیز

همه شب ذکر تو می‌رفت و مکرر می‌شد


چون شب آمد همه را دیده بیارامد و من

گفتی اندر بن مویم سر نشتر می‌شد


آن نه می‌بود که دور از نظرت می‌خوردم

خون دل بود که از دیده به ساغر می‌شد


از خیال تو به هر سو که نظر می‌کردم

پیش چشمم در و دیوار مصور می‌شد


چشم مجنون چو بخفتی همه لیلی دیدی

مدعی بود اگرش خواب میسر می‌شد


هوش می‌آمد و می‌رفت و نه دیدار تو را

می‌بدیدم نه خیالم ز برابر می‌شد


گاه چون عود بر آتش دل تنگم می‌سوخت

گاه چون مجمره‌ام دود به سر بر می‌شد


گویی آن صبح کجا رفت که شب‌های دگر

نفسی می‌زد و آفاق منور می‌شد


سعدیا عقد ثریا مگر امشب بگسیخت

ور نه هر شب به گریبان افق بر می‌شد