دیوان اشعار سعدی

[sorna]

گر آن مراد شبی در کنار ما باشد

زهی سعادت و دولت که یار ما باشد


اگر هزار غمست از جهانیان بر دل

همین بسست که او غمگسار ما باشد


به کنج غاری عزلت گزینم از همه خلق

گر آن لطیف جهان یار غار ما باشد


از آن طرف نپذیرد کمال او نقصان

وزین جهت شرف روزگار ما باشد


جفای پرده درانم تفاوتی نکند

اگر عنایت او پرده دار ما باشد


مراد خاطر ما مشکلست و مشکل نیست

اگر مراد خداوندگار ما باشد


به اختیار قضای زمان بباید ساخت

که دایم آن نبود کاختیار ما باشد


و گر به دست نگارین دوست کشته شویم

میان عالمیان افتخار ما باشد


به هیچ کار نیایم گرم تو نپسندی

و گر قبول کنی کار کار ما باشد


نگارخانه چینی که وصف می‌گویند

نه ممکنست که مثل نگار ما باشد


چنین غزال که وصفش همی‌رود سعدی

گمان مبر که به تنها شکار ما باشد

[sorna]

شورش بلبلان سحر باشد

خفته از صبح بی‌خبر باشد


تیرباران عشق خوبان را

دل شوریدگان سپر باشد


عاشقان کشتگان معشوقند

هر که زندست در خطر باشد


همه عالم جمال طلعت اوست

تا که را چشم این نظر باشد


کس ندانم که دل بدو ندهد

مگر آن کس که بی بصر باشد


آدمی را که خارکی در پای

نرود طرفه جانور باشد


گو ترش روی باش و تلخ سخن

زهر شیرین لبان شکر باشد


عاقلان از بلا بپرهیزند

مذهب عاشقان دگر باشد


پای رفتن نماند سعدی را

مرغ عاشق بریده پر باشد

[sorna]

شب عاشقان بی‌دل چه شبی دراز باشد

تو بیا کز اول شب در صبح باز باشد


عجبست اگر توانم که سفر کنم ز دستت

به کجا رود کبوتر که اسیر باز باشد


ز محبتت نخواهم که نظر کنم به رویت

که محب صادق آنست که پاکباز باشد


به کرشمه عنایت نگهی به سوی ما کن

که دعای دردمندان ز سر نیاز باشد


سخنی که نیست طاقت که ز خویشتن بپوشم

به کدام دوست گویم که محل راز باشد


چه نماز باشد آن را که تو در خیال باشی

تو صنم نمی‌گذاری که مرا نماز باشد


نه چنین حساب کردم چو تو دوست می‌گرفتم

که ثنا و حمد گوییم و جفا و ناز باشد


دگرش چو بازبینی غم دل مگوی سعدی

که شب وصال کوتاه و سخن دراز باشد


قدمی که برگرفتی به وفا و عهد یاران

اگر از بلا بترسی قدم مجاز باشد

[sorna]

از تو دل برنکنم تا دل و جانم باشد

می‌برم جور تو تا وسع و توانم باشد


گر نوازی چه سعادت به از این خواهم یافت

ور کشی زار چه دولت به از آنم باشد


چون مرا عشق تو از هر چه جهان بازاستد

چه غم از سرزنش هر که جهانم باشد


تیغ قهر ار تو زنی قوت روحم گردد

جام زهر ار تو دهی قوت روانم باشد


در قیامت چو سر از خاک لحد بردارم

گرد سودای تو بر دامن جانم باشد


گر تو را خاطر ما نیست خیالت بفرست

تا شبی محرم اسرار نهانم باشد


هر کسی را ز لبت خشک تمنایی هست

من خود این بخت ندارم که زبانم باشد


جان برافشانم اگر سعدی خویشم خوانی

سر این دارم اگر طالع آنم باشد

[sorna]

سر جانان ندارد هر که او را خوف جان باشد

به جان گر صحبت جانان برآید رایگان باشد


مغیلان چیست تا حاجی عنان از کعبه برپیچد

خسک در راه مشتاقان بساط پرنیان باشد


ندارد با تو بازاری مگر شوریده اسراری

که مهرش در میان جان و مهرش بر دهان باشد


پری رویا چرا پنهان شوی از مردم چشمم

پری را خاصیت آنست کز مردم نهان باشد


نخواهم رفتن از دنیا مگر در پای دیوارت

که تا در وقت جان دادن سرم بر آستان باشد


گر از رای تو برگردم بخیل و ناجوانمردم

روان از من تمنا کن که فرمانت روان باشد


به دریای غمت غرقم گریزان از همه خلقم

گریزد دشمن از دشمن که تیرش در کمان باشد


خلایق در تو حیرانند و جای حیرتست الحق

که مه را بر زمین بینند و مه بر آسمان باشد


میانت را و مویت را اگر صد ره بپیمایی

میانت کمتر از مویی و مویت تا میان باشد


به شمشیر از تو نتوانم که روی دل بگردانم

و گر میلم کشی در چشم میلم همچنان باشد


چو فرهاد از جهان بیرون به تلخی می‌رود سعدی

ولیکن شور شیرینش بماند تا جهان باشد

[sorna]

با کاروان مصری چندین شکر نباشد

در لعبتان چینی زین خوبتر نباشد


این دلبری و شوخی از سرو و گل نیاید

وین شاهدی و شنگی در ماه و خور نباشد


گفتم به شیرمردی چشم از نظر بدوزم

با تیر چشم خوبان تقوا سپر نباشد


ما را نظر به خیرست از حسن ماه رویان

هر کو به شر کند میل او خود بشر نباشد


هر آدمی که بینی از سر عشق خالی

در پایه جمادست او جانور نباشد


الا گذر نباشد پیش تو اهل دل را

ور نه به هیچ تدبیر از تو گذر نباشد


هوشم نماند با کس اندیشه‌ام تویی بس

جایی که حیرت آمد سمع و بصر نباشد


بر عندلیب عاشق گر بشکنی قفس را

از ذوق اندرونش پروای در نباشد


تو مست خواب نوشین تا بامداد و بر من

شب‌ها رود که گویی هرگز سحر نباشد


دل می‌برد به دعوی فریاد شوق سعدی

الا بهیمه‌ای را کز دل خبر نباشد


تا آتشی نباشد در خرمنی نگیرد

طامات مدعی را چندین اثر نباشد

[sorna]

تا حال منت خبر نباشد

در کار منت نظر نباشد


تا قوت صبر بود کردیم

دیگر چه کنیم اگر نباشد


آیین وفا و مهربانی در

در شهر شما مگر نباشد


گویند نظر چرا نبستی

تا مشغله و خطر نباشد


ای خواجه برو که جهد انسان

با تیر قضا سپر نباشد


این شور که در سرست ما را

وقتی برود که سر نباشد


بیچاره کجا رود گرفتار

کز کوی تو ره به درنباشد


چون روی تو دلفریب و دلبند

در روی زمین دگر نباشد


در پارس چنین نمک ندیدم

در مصر چنین شکر نباشد


گر حکم کنی به جان سعدی

جان از تو عزیزتر نباشد

[sorna]

چه کسی که هیچ کس را به تو بر نظر نباشد

که نه در تو بازماند مگرش بصر نباشد


نه طریق دوستانست و نه شرط مهربانی

که ز دوستی بمیریم و تو را خبر نباشد


مکن ار چه می‌توانی که ز خدمتم برانی

نزنند سائلی را که دری دگر نباشد


به رهت نشسته بودم که نظر کنی به حالم

نکنی که چشم مستت ز خمار برنباشد


همه شب در این حدیثم که خنک تنی که دارد

مژه‌ای به خواب و بختی که به خواب درنباشد


چه خوشست مرغ وحشی که جفای کس نبیند

من و مرغ خانگی را بکشند و پر نباشد


نه من آن گناه دارم که بترسم از عقوبت

نظری که سر نبازی ز سر نظر نباشد


قمری که دوست داری همه روز دل بر آن نه

که شبیت خون بریزد که در او قمر نباشد


چه وجود نقش دیوار و چه آدمی که با او

سخنی ز عشق گویند و در او اثر نباشد


شب و روز رفت باید قدم روندگان را

چو به مؤمنی رسیدی دگرت سفر نباشد


عجبست پیش بعضی که ترست شعر سعدی

ورق درخت طوبیست چگونه تر نباشد

[sorna]

آن به که نظر باشد و گفتار نباشد

تا مدعی اندر پس دیوار نباشد


آن بر سر گنجست که چون نقطه به کنجی

بنشیند و سرگشته چو پرگار نباشد


ای دوست برآور دری از خلق به رویم

تا هیچ کسم واقف اسرار نباشد


می‌خواهم و معشوق و زمینی و زمانی

کو باشد و من باشم و اغیار نباشد


پندم مده ای دوست که دیوانه سرمست

هرگز به سخن عاقل و هشیار نباشد


با صاحب شمشیر مبادت سر و کاری

الا به سر خویشتنت کار نباشد


سهلست به خون من اگر دست برآری

جان دادن در پای تو دشوار نباشد


ماهت نتوان خواند بدین صورت و گفتار

مه را لب و دندان شکربار نباشد


وان سرو که گویند به بالای تو باشد

هرگز به چنین قامت و رفتار نباشد


ما توبه شکستیم که در مذهب عشاق

صوفی نپسندند که خمار نباشد


هر پای که در خانه فرورفت به گنجی

دیگر همه عمرش سر بازار نباشد


عطار که در عین گلابست عجب نیست

گر وقت بهارش سر گلزار نباشد


مردم همه دانند که در نامه سعدی

مشکیست که در کلبه عطار نباشد


جان در سر کار تو کند سعدی و غم نیست

کان یار نباشد که وفادار نباشد

[sorna]

جنگ از طرف دوست دل آزار نباشد

یاری که تحمل نکند یار نباشد


گر بانگ برآید که سری در قدمی رفت

بسیار مگویید که بسیار نباشد


آن بار که گردون نکشد یار سبکروح

گر بر دل عشاق نهد بار نباشد


تا رنج تحمل نکنی گنج نبینی

تا شب نرود صبح پدیدار نباشد


آهنگ دراز شب رنجوری مشتاق

با آن نتوان گفت که بیدار نباشد


از دیده من پرس که خواب شب مستی

چون خاستن و خفتن بیمار نباشد


گر دست به شمشیر بری عشق همانست

کان جا که ارادت بود انکار نباشد


از من مشنو دوستی گل مگر آن گاه

کم پای برهنه خبر از خار نباشد


مرغان قفس را المی باشد و شوقی

کان مرغ نداند که گرفتار نباشد


دل آینه صورت غیبست ولیکن

شرطست که بر آینه زنگار نباشد


سعدی حیوان را که سر از خواب گران شد

دربند نسیم خوش اسحار نباشد


آن را که بصارت نبود یوسف صدیق

جایی بفروشد که خریدار نباشد