دیوان اشعار سعدی

[sorna]

گر یکی از عشق برآرد خروش

بر سر آتش نه غریبست جوش


پیرهنی گر بدرد ز اشتیاق

دامن عفوش به گنه بربپوش


بوی گل آورد نسیم صبا

بلبل بی‌دل ننشیند خموش


مطرب اگر پرده از این رهزند

بازنیایند حریفان به هوش


ساقی اگر باده از این خم دهد

خرقه صوفی ببرد می فروش


زهر بیاور که ز اجزای من

بانگ برآید به ارادت که نوش


از تو نپرسند درازای شب

آن کس داند که نخفته‌ست دوش


حیف بود مردن بی عاشقی

تا نفسی داری و نفسی بکوش


سر که نه در راه عزیزان رود

بار گرانست کشیدن به دوش


سعدی اگر خاک شود همچنان

ناله زاریدنش آید به گوش


هر که دلی دارد از انفاس او

می‌شنود تا به قیامت خروش

[sorna]

دلی که دید که غایب شدست از این درویش

گرفته از سر مستی و عاشقی سر خویش


به دست آن که فتادست اگر مسلمانست

مگر حلال ندارد مظالم درویش


دل شکسته مروت بود که بازدهند

که باز می‌دهد این دردمند را دل ریش


مه دوهفته اسیرش گرفت و بند نهاد

دو هفته رفت که از وی خبر نیامد بیش


رمیده‌ای که نه از خویشتن خبر دارد

نه از ملامت بیگانه و نصیحت خویش


به شادکامی دشمن کسی سزاوارست

که نشنود سخن دوستان نیک اندیش


کنون به سختی و آسانیش بباید ساخت

که در طبیعت زنبور نوش باشد و نیش


دگر به یار جفاکار دل منه سعدی

نمی‌دهیم و به شوخی همی‌برند از پیش

[sorna]

گردن افراشته‌ام بر فلک از طالع خویش

کاین منم با تو گرفته ره صحرا در پیش


عمرها بوده‌ام اندر طلبت چاره کنان

سال‌ها گشته‌ام از دست تو دستان اندیش


پایم امروز فرورفت به گنجینه کام

کامم امروز برآمد به مراد دل خویش


چون میسر شدی ای در ز دریا برتر

چون به دست آمدی ای لقمه از حوصله بیش


افسر خاقان وان گاه سر خاک آلود

خیمه سلطان وان گاه فضای درویش


سعدی ار نوش وصال تو بیابد چه عجب

سال‌ها خورده ز زنبور سخن‌های تو نیش

[sorna]

گرم قبول کنی ور برانی از بر خویش

نگردم از تو و گر خود فدا کنم سر خویش


تو دانی ار بنوازی و گر بیندازی

چنان که در دلت آید به رای انور خویش


نظر به جانب ما گر چه منتست و ثواب

غلام خویش همی‌پروری و چاکر خویش


اگر برابر خویش به حکم نگذاری

خیال روی تو نگذاردم از برابر خویش


مرا نصیحت بیگانه منفعت نکند

که راضیم که قفا بینم از ستمگر خویش


حدیث صبر من از روی تو همان مثلست

که صبر طفل به شیر از کنار مادر خویش


رواست گر همه خلق از نظر بیندازی

که هیچ خلق نبینی به حسن و منظر خویش


به عشق روی تو گفتم که جان برافشانم

دگر به شرم درافتادم از محقر خویش


تو سر به صحبت سعدی درآوری هیهات

زهی خیال که من کرده‌ام مصور خویش


چه بر سر آید از این شوق غالبم دانی

همان چه مورچه را بر سر آمد از پر خویش

[sorna]

یار بیگانه نگیرد هر که دارد یار خویش

ای که دستی چرب داری پیشتر دیوار خویش


خدمتت را هر که فرمایی کمر بندد به طوع

لیکن آن بهتر که فرمایی به خدمتگار خویش


من هم اول روز گفتم جان فدای روز تو

شرط مردی نیست برگردیدن از گفتار خویش


درد عشق از هر که می‌پرسم جوابم می‌دهد

از که می‌پرسی که من خود عاجزم در کار خویش


صبر چون پروانه باید کردنت بر داغ عشق

ای که صحبت با یکی داری نه در مقدار خویش


یا چو دیدارم نمودی دل نبایستی شکست

یا نبایستی نمود اول مرا دیدار خویش


حد زیبایی ندارند این خداوندان حسن

ای دریغا گر بخوردندی غم غمخوار خویش


عقل را پنداشتم در عشق تدبیری بود

من نخواهم کرد دیگر تکیه بر پندار خویش


هر که خواهد در حق ما هر چه خواهد گو بگوی

ما نمی‌داریم دست از دامن دلدار خویش


روز رستاخیز کان جا کس نپردازد به کس

من نپردازم به هیچ از گفت و گوی یار خویش


سعدیا در کوی عشق از پارسایی دم مزن

هر متاعی را خریداریست در بازار خویش

[sorna]

به عمر خویش ندیدم شبی که مرغ دلم

نخواند بر گل رویت چه جای بلبل باغ


تو را فراغت ما گر بود و گر نبود

مرا به روی تو از هر که عالمست فراغ


ز درد عشق تو امید رستگاری نیست

گریختن نتوانند بندگان به داغ


تو را که این همه بلبل نوای عشق زنند

چه التفات بود بر ادای منکر زاغ


دلیل روی تو هم روی توست سعدی را

چراغ را نتوان دید جز به نور چراغ

[sorna]

ساقی بده آن شراب گلرنگ

مطرب بزن آن نوای بر چنگ


کز زهد ندیده‌ام فتوحی

تا کی زنم آبگینه بر سنگ


خون شد دل من ندیده کامی

الا که برفت نام با ننگ


عشق آمد و عقل همچو بادی

رفت از بر من هزار فرسنگ


ای زاهد خرقه پوش تا کی

با عاشق خسته دل کنی جنگ


گرد دو جهان بگشته عاشق

زاهد بنگر نشسته دلتنگ


من خرقه فکنده‌ام ز عشقت

باشد که به وصل تو زنم چنگ


سعدی همه روز عشق می‌باز

تا در دو جهان شوی به یک رنگ

[sorna]

گرم بازآمدی محبوب سیم اندام سنگین دل

گل از خارم برآوردی و خار از پا و پا از گل


ایا باد سحرگاهی گر این شب روز می‌خواهی

از آن خورشید خرگاهی برافکن دامن محمل


گر او سرپنجه بگشاید که عاشق می‌کشم شاید

هزارش صید پیش آید به خون خویش مستعجل


گروهی همنشین من خلاف عقل و دین من

بگیرند آستین من که دست از دامنش بگسل


ملامتگوی عاشق را چه گوید مردم دانا

که حال غرقه در دریا نداند خفته بر ساحل


به خونم گر بیالاید دو دست نازنین شاید

نه قتلم خوش همی‌آید که دست و پنجه قاتل


اگر عاقل بود داند که مجنون صبر نتواند

شتر جایی بخواباند که لیلی را بود منزل


ز عقل اندیشه‌ها زاید که مردم را بفرساید

گرت آسودگی باید برو عاشق شو ای عاقل


مرا تا پای می‌پوید طریق وصل می‌جوید

بهل تا عقل می‌گوید زهی سودای بی‌حاصل


عجایب نقش‌ها بینی خلاف رومی و چینی

اگر با دوست بنشینی ز دنیا و آخرت غافل


در این معنی سخن باید که جز سعدی نیاراید

که هرچ از جان برون آید نشیند لاجرم بر دل

[sorna]

مرا رسد که برآرم هزار ناله چو بلبل

که احتمال ندارم ز دوستان ورقی گل


خبر برید به بلبل که عهد می‌شکند گل

تو نیز اگر بتوانی ببند بار تحول


اما اخالص ودی الم اراعک جهدی

فکیف تنقض عهدی و فیم تهجرنی قل


اگر چه مالک رقی و پادشاه به حقی

همت حلال نباشد ز خون بنده تغافل


من المبلغ عنی الی معذب قلبی

اذا جرحت فؤادی بسیف لحظک فاقتل


تو آن کمند نداری که من خلاص بیابم

اسیر ماندم و درمان تحملست و تذلل


لا وضحن بسری و لو تهتک ستری

اذا لا حبه ترضی دع اللوائم تعذل


وفا و عهد مودت میان اهل ارادت

نه چون بقای شکوفست و عشقبازی بلبل


تمیل بین یدینا و لا تمیل الینا

لقد شددت علینا الام تعقد فاحلل


مرا که چشم ارادت به روی و موی تو باشد

دلیل صدق نباشد نظر به لاله و سنبل


فتات شعرک مسک ان اتخذت عبیرا

و حشو ثوبک ورد و طیب فیک قرنفل


تو خود تأمل سعدی نمی‌کنی که ببینی

که هیچ بار ندیدت که سیر شد ز تأمل

[sorna]

جزای آن که نگفتیم شکر روز وصال

شب فراق نخفتیم لاجرم ز خیال


بدار یک نفس ای قاید این زمام جمال

که دیده سیر نمی‌گردد از نظر به جمال


دگر به گوش فراموش عهد سنگین دل

پیام ما که رساند مگر نسیم شمال


به تیغ هندی دشمن قتال می‌نکند

چنان که دوست به شمشیر غمزه قتال


جماعتی که نظر را حرام می‌گویند

نظر حرام بکردند و خون خلق حلال


غزال اگر به کمند اوفتد عجب نبود

عجب فتادن مردست در کمند غزال


تو بر کنار فراتی ندانی این معنی

به راه بادیه دانند قدر آب زلال


اگر مراد نصیحت کنان ما اینست

که ترک دوست بگویم تصوریست محال


به خاک پای تو داند که تا سرم نرود

ز سر به درنرود همچنان امید وصال


حدیث عشق چه حاجت که بر زبان آری

به آب دیده خونین نبشته صورت حال


سخن دراز کشیدیم و همچنان باقیست

که ذکر دوست نیارد به هیچ گونه ملال


به ناله کار میسر نمی‌شود سعدی

ولیک ناله بیچارگان خوشست بنال