دیوان اشعار سعدی

[sorna]

زنده شود هر که پیش دوست بمیرد

مرده دلست آن که هیچ دوست نگیرد


هر که ز ذوقش درون سینه صفاییست

شمع دلش را ز شاهدی نگزیرد


طالب عشقی دلی چو موم به دست آر

سنگ سیه صورت نگین نپذیرد


صورت سنگین دلی کشنده سعدیست

هر که بدین صورتش کشند نمیرد

[sorna]

کدام چاره سگالم که با تو درگیرد

کجا روم که دل من دل از تو برگیرد


ز چشم خلق فتادم هنوز و ممکن نیست

که چشم شوخ من از عاشقی حذر گیرد


دل ضعیف مرا نیست زور بازوی آن

که پیش تیر غمت صابری سپر گیرد


چو تلخ عیشی من بشنوی به خنده درآی

که گر به خنده درآیی جهان شکر گیرد


به خسته برگذری صحتش فرازآید

به مرده درنگری زندگی ز سر گیرد


ز سوزناکی گفتار من قلم بگریست

که در نی آتش سوزنده زودتر گیرد


دو چشم مست تو شهری به غمزه‌ای ببرند

کرشمه تو جهانی به یک نظر گیرد


گر از جفای تو در کنج خانه بنشینم

خیالت از در و بامم به عنف درگیرد


مکن که روز جمالت سر آید ار سعدی

شبی به دست دعا دامن سحر گیرد

[sorna]

دلم دل از هوس یار بر نمی‌گیرد

طریق مردم هشیار بر نمی‌گیرد


بلای عشق خدایا ز جان ما برگیر

که جان من دل از این کار بر نمی‌گیرد


همی‌گدازم و می‌سازم و شکیباییست

که پرده از سر اسرار بر نمی‌گیرد


وجود خسته من زیر بار جور فلک

جفای یار به سربار بر نمی‌گیرد


رواست گر نکند یار دعوی یاری

چو بار غم ز دل یار بر نمی‌گیرد


چه باشد ار به وفا دست گیردم یک بار

گرم ز دست به یک بار بر نمی‌گیرد


بسوخت سعدی در دوزخ فراق و هنوز

طمع از وعده دیدار بر نمی‌گیرد

[sorna]

کسی به عیب من از خویشتن نپردازد

که هر که می‌نگرم با تو عشق می‌بازد


فرشته‌ای تو بدین روشنی نه آدمیی

نه آدمیست که بر تو نظر نیندازد


نه آدمی که اگر آهنین بود شخصی

در آفتاب جمالت چو موم بگدازد


چنین پسر که تویی راحت روان پدر

سزد که مادر گیتی به روی او نازد


کمان چفته ابرو کشیده تا بن گوش

چو لشکری که به دنبال صید می‌تازد


کدام گل که به روی تو ماند اندر باغ

کدام سرو که با قامتت سر افرازد


درخت میوه مقصود از آن بلندترست

که دست قدرت کوتاه ما بر او یازد


مسلمش نبود عشق یار آتشروی

مگر کسی که چو پروانه سوزد و سازد


مده به دست فراقم پس از وصال چو چنگ

که مطربش بزند بعد از آن که بنوازد


خلاف عهد تو هرگز نیاید از سعدی

دلی که از تو بپرداخت با که پردازد

[sorna]

بگذشت و باز آتش در خرمن سکون زد

دریای آتشینم در دیده موج خون زد


خود کرده بود غارت عشقش حوالی دل

بازم به یک شبیخون بر ملک اندرون زد


دیدار دلفروزش در پایم ارغوان ریخت

گفتار جان فزایش در گوشم ارغنون زد


دیوانگان خود را می‌بست در سلاسل

هر جا که عاقلی بود این جا دم از جنون زد


یا رب دلی که در وی پروای خود نگنجد

دست محبت آن جا خرگاه عشق چون زد


غلغل فکند روحم در گلشن ملایک

هر گه که سنگ آهی بر طاق آبگون زد


سعدی ز خود برون شو گر مرد راه عشقی

کان کس رسید در وی کز خود قدم برون زد

[sorna]

هشیار کسی باید کز عشق بپرهیزد

وین طبع که من دارم با عقل نیامیزد


آن کس که دلی دارد آراسته معنی

گر هر دو جهان باشد در پای یکی ریزد


گر سیل عقاب آید شوریده نیندیشد

ور تیر بلا بارد دیوانه نپرهیزد


آخر نه منم تنها در بادیه سودا

عشق لب شیرینت بس شور برانگیزد


بی بخت چه فن سازم تا برخورم از وصلت

بی‌مایه زبون باشد هر چند که بستیزد


فضلست اگرم خوانی عدلست اگرم رانی

قدر تو نداند آن کز زجر تو بگریزد


تا دل به تو پیوستم راه همه دربستم

جایی که تو بنشینی بس فتنه که برخیزد


سعدی نظر از رویت کوته نکند هرگز

ور روی بگردانی در دامنت آویزد

[sorna]

به حدیث درنیایی که لبت شکر نریزد

نچمی که شاخ طوبی به ستیزه برنریزد


هوس تو هیچ طبعی نپزد که سر نبازد

ز پی تو هیچ مرغی نپرد که پر نریزد


دلم از غمت زمانی نتواند ار ننالد

مژه یک دم آب حسرت نشکیبد ار نریزد


که نه من ز دست خوبان نبرم به عاقبت جان

تو مرا بکش که خونم ز تو خوبتر نریزد


دررست لفظ سعدی ز فراز بحر معنی

چه کند به دامنی در که به دوست برنریزد

[sorna]

آه اگر دست دل من به تمنا نرسد

یا دل از چنبر عشق تو به من وانرسد


غم هجران به سویتتر از این قسمت کن

کاین همه درد به جان من تنها نرسد


سروبالای منا گر به چمن برگذری

سرو بالای تو را سرو به بالا نرسد


چون تویی را چو منی در نظر آید هیهات

که قیامت رسد این رشته به هم یا نرسد


ز آسمان بگذرم ار بر منت افتد نظری

ذره تا مهر نبیند به ثریا نرسد


بر سر خوان لبت دست چو من درویشی

به گدایی رسد آخر چو به یغما نرسد


ابر چشمانم اگر قطره چنین خواهد ریخت

بوالعجب دارم اگر سیل به دریا نرسد


هجر بپسندم اگر وصل میسر نشود

خار بردارم اگر دست به خرما نرسد


سعدیا کنگره وصل بلندست و هر آنک

پای بر سر ننهد دست وی آن جا نرسد

[sorna]

از این تعلق بیهوده تا به من چه رسد

وزان که خون دلم ریخت تا به تن چه رسد


به گرد پای سمندش نمی‌رسد مشتاق

که دستبوس کند تا بدان دهن چه رسد


همه خطای منست این که می‌رود بر من

ز دست خویشتنم تا به خویشتن چه رسد


بیا که گر به گریبان جان رسد دستم

ز شوق پاره کنم تا به پیرهن چه رسد


که دید رنگ بهاری به رنگ رخسارت

که آب گل ببرد تا به یاسمن چه رسد


رقیب کیست که در ماجرای خلوت ما

فرشته ره نبرد تا به اهرمن چه رسد


ز هر نبات که حسنی و منظری دارد

به سرو قامت آن نازنین بدن چه رسد


چو خسرو از لب شیرین نمی‌برد مقصود

قیاس کن که به فرهاد کوهکن چه رسد


زکات لعل لبت را بسی طلبکارند

میان این همه خواهندگان به من چه رسد


رسید ناله سعدی به هر که در آفاق

و گر عبیر نسوزد به انجمن چه رسد

[sorna]

کی برست این گل خندان و چنین زیبا شد

آخر این غوره نوخاسته چون حلوا شد


دیگر این مرغ کی از بیضه برآمد که چنین

بلبل خوش سخن و طوطی شکرخا شد


که درآموختش این لطف و بلاغت کان روز

مردم از عقل به دربرد که او دانا شد


شاخکی تازه برآورد صبا بر لب جوی

چشم بر هم نزدی سرو سهی بالا شد


عالم طفلی و جهل حیوانی بگذاشت

آدمی طبع و ملک خوی و پری سیما شد


عقل را گفتم از این پس به سلامت بنشین

گفت خاموش که این فتنه دگر پیدا شد


پر نشد چون صدف از لولو لالا دهنی

که نه از حسرت او دیده ما دریا شد


سعدیا غنچه سیراب نگنجد در پوست

وقت خوش دید و بخندید و گلی رعنا شد