آثار باستاني كرمانشاه از دوران پارینه‌سنگی تا قاجار

[Mohamad]

نقش برجسته مهرداد دوم :





این نقش برجسته دوره اشکانی که در پایین نقش برجسته داریوش اول در کوه بیستون دیده می شود، از دوران مهرداد دوم به یادگار مانده است و به سال های 123 تا 110 ق.م تعلق دارد. در این صحنه، در برابر مهرداد دوم چهار نفر از ساتراپ های محلی به ترتیب اهمیت و جایگاه در پشت سر هم قرار دارند؛ نیم رخ آنها به سوی مهرداد و نیمی از صورت مهرداد نیز به طرف آنها است. مهرداد دست راست خود را به حالت احترام بالا برده است. نفر اول، «گودرزاول» ساتراپ ساتراپ ها است. طبق اسناد بابلی، این شخص در اواخر حکومت مهراد دوم، شریک سلطنت او بود و پس از مهرداد جانشین او شد. نام نفر دوم کاملاً محدود شده است و چون لقبی برای او ذکر نشده، احتمال می رود یکی از شاهزادگان موروثی باشد که بدون ذکر لقب، نام برده می شدند. در دست راست این شخص، شییء شبیه جام دیده می شود. نفر سوم «میترادات» است. لقب او در این کتیبه «پپیس تومینوس» به معنی مورد اعتماد شاه آمده است. در دست وی تصویر «نیکه» (الهه پیروزی) دیده می شود که حلقه روبان داری در دست دارد. نفر چهارم «کوفاساتس» نام دارد و لقب ندارد. این نقش برجسته ها در حقیقت واگذاری قدرت از طرف مهرداد را به هر یک از این بزرگان نشان می دهد.

متأسفانه قسمت مهم این نقش برجسته در سده هجدهم میلادی جهت نوشتن وقف نامه شیخ علی خان زنگنه – صدر اعظم شاه سلیمان صفوی – تخریب شد. این متن حاکی از وقف عایدات دو دهکده برای مخارج ونگه داری کاروان سرای بیستون است.

[Mohamad]

نقش برجسته گودرز در بیستون :







قسمت شرقی نقش برجسته مهرداد دم، بر روی همان صخره نقش گودرز دوم اشکانی 51-46م) همراه با کتیبه ای به خط یونانی حجاری شده است. این نقش برجسته، صحنه پیروزی گودرز دوم را بر رقیبش مهرداد نشان می دهد. بر اساس نوشته های «تاسیت» مورخ ارمنی، مهرداد یکی از شاهزادگان پارتی که در دربار «کلاودیوس» امپراتور روم پرورش یافته بود، به تشویق امپراتور برای تصاحب تاج و تخت به ایران لشکر کشید ولی مغلوب گودرز دوم شد. شخصیت اصلی این صحنه گودرز سوار بر اسب است و با نیزه ای به سوی دشمن حمله برده و او را از اسب سرنگون ساخته است. در بالای سر گودرز، الهه نیکه با تاج گلی در دست در حال پرواز است. در پشت سر این دو، یک سوار نیزه به دست خیز برداشته است و در پایین آن نیز سوار دیگری دیده می شود.

این نقش برجسته دارای کتیبه ای به خط یونانی است. مضمون کتیبه چنین است: «مهرداد پاری گودرزشاه شاهان، پسر گیو».

[Mohamad]

نقش برجسته بلاش :






در دامنه کوه بیستون و در قسمت شمال شرقی نقش برجسته گودرز، تخته سنگی به شکل چهار ضلعی نامنظمی دیده می شود و در سه طرف آن نقوش حجاری شده قرار دارد. نقش میانی، «بلاش» شاه اشکانی را به حالت تمام رخ با گردن بندی بر گردن و کمربندی به کمر نشان می دهدد. لباس او از پایین به بالا تنگ و چسبان است و شلوار گشادی که در قسمت مچ پا بسته شده، به تن دارد. این شخص پیاله ای در دست چپ گرفته و دست راست را به طرف آتش دان دراز کرده است. بر روی این آتش دان، کتیبه ای به خط پهلوی اشکانی به این مضمون نقر شده است: «این پیکره ولخش شاهنشاه پسر ولخش شاهنشاه نوه».

به علت محو بودن آخر کتیبه، مشخص نیست که این تصویر متعلق به کدام بلاش است. در سمت چپ نقش بلاش، بر ضلع دیگر تخته سنگ، نقش دیگری دیده می شود. بیننده تصور می کند این شخص در حال گام بر داشتن به طرف شخص میانی است. این شخص دارای لباسی شبیه شاه اشکانی است. وی دست راست را به طرف بالا گرفته و یک شیی در دست دارد. در سمت راست نقش میانی، سومین نقش حجاری شده است. این شخص نیز در حال حرکت به سوی شخصیت میانی است. او نیم تنه ای – تا روی زانو – بر تن و کمربندی به کمر دارد. دست چپ او دیده نمی شود و شیی در دست راست دارد.

[Mohamad]

بنچاقهاي پاوه و اورامانات


سه ورق از پوست آهو در منطقه اورامان كرمانشاه در سال 1909 كشف شد و به نام بنچاق اورامانات مشهور شده است . بر طبق اين نوشته ها تاكستاني بين دو فرد معامله شده است . تاريخ آن مربوط به 88 ق م است .مينس خط پهلوي اشكاني آنرا ترجمه كرده است و آنرا مصادف اواخر حكومت مهرداد دوم ميداند. اين اولين سند خط پهلوي اشكاني است كه تا به حال كشف شده است

[Mohamad]

نقش برجسته گودرز شاه در سر پل ذهاب :




در پایین نقش برجسته آنوبانی نی، نقش برجسته یکی از حاکمان اشکانی سوار بر اسب دیده می شود. شاه اشکانی با بدنی نیم رخ و صورتی تمام رخ حجاری شده است. وی کلاهی شرابه دار بر سر دارد و گوشه های بلند آن بر روی شانه هایش افتاده است. پیِراهن او کوتاه - تا بالای ران – و شلوارش گشاد است. سوار با دست راست افسار اسب را گرفته است. در جلوی او مردی از بزرگان به حالت ایستاده، در حال اهدای گل به شاه، حجاری شده است. در گوشه چپ این نقش، کتیبه ای به خط پهلوی به این مضمون نوشته شده است: «این پیکر خودگودرزشاه بزرگ پسر گیو».

همچنین در گوشه سمت راست این نق برجسته، کتیبه دیگری با مضمون «این پیکر خود s روان دژ دار حلوان» نقر شده است.

[Mohamad]

تاق گرا







تاق گرا كنار جاده كهن و تاريخي ابريشم و مشرف به دره پاتاق در فاصله 40 كيلومتري كرمانشاه به قصر شيرين قرار دارد
جاده قديمي سنگفرشي از كنار اين بنا مي گذشته كه فلات ايران را به بين النهرين مرتبط مي كرده است. اين تاق فاقد سنگ نبشته است و بر روي آن تنها دو علامت كنده شده از دوره پارتها به جا مانده است

با توجه به اختلاف نظر باستان شناسان نميتوان زمان دقيق ساخت اين بنا را مشخص كرد و لي با احتياط مي توان گفت اين بنا در دوره اشكاني ساخته شده و در دوره ساساني باز سازي شده است . از نظر كاربري اگرچه تا كنون كاركرد واقعي اين بنا مشخص نشده است اما براي آن كاركردهاي متفاوتي چون يادگار احداث راه كاروانرو ، توقفگاه موكب شاهي ، اريكه سلطنتي، پاسگاه مرزي و بناي ياد بودي از يك پيروزي ذكر كرده اند

اين بناي سنگي به صورت فضايي ايوان مانند با پلاني مستطيل شكل است. ارتفاع اين بنا از سطح زمين تا بلندترين نقطه 11.70م است.در بالاترين قسمت بر روي بام رديفي از جان پناههاي سه پله اي قرار دارد كه ارتفاع هر يك از آنها 92 سانتي متر است
نمونه اين جان پناهها در تصوير حك شده بر روي بشقاب نقره اي ،در موزه آرميتاژ و موزه دولتي برلين ديده ميشود. از نظر ساختاري ،قسمتهاي داخلي با سنگ و ملاط گچ و رو كار آن با بلوكهاي سنگي تراشيده ، چيده شده است








بنای طاق گرا یا طاق شیرین در گردنه پاتاق بر سر راه کرمانشاه به سرپل ذهاب و در ۱۵ کیلومتری شهرستان سرپل ذهاب در کنار راه باستانی سنگفرشی بنا شده که فلات ایران را به بین النهرین ارتباط می‌داده‌است. به علت تغییر مسیر، این راه و بنای تاق گرا اکنون در شیب‌های پائین جاده آسفالته قرار گرفته‌است.

از نظر معماری، بنای تاق‌گرا، فضای ایوان مانندی است که تماماً از سنگ ساخته شده‌است. این بنای مستطیل شکل به ابعاد ۸۶/۴*۷۰/۷ متر است که ورودی آن به طرف جنوب و مشرف بر جاده سنگفرش باستانی است. از لحاظ ساختاری، این بنا به وسیله بلوک‌های سنگی ساخته شده‌است که به صورت مکعب مستطیل تراشیده شده‌اند. مصالح داخلی دیوارها نیز از لاشه سنگ و ملاط گچ است. دیوارهای جناحین این بنا تا حدودی بلندتر ساخته شده‌اند تا بتوانند سقف تاق را کاملاً مسطح نمایند. ارتفاع کف بنا از سطح زمین ۲۰/۱ متر و ارتفاع از کف تا لبه قوس ۹۲/۵ متر و از لبه قوس تا زیر گیلویی اول ۲۰/۱ متر است. همچنین بلندی افریز اول ۶۰ سانتی متر است که بر روی آن یک ردیف بلوک سنگی ساده به بلندی ۴۵ سانتی متر قرار گرفته‌است. بر روی این بخش، سنگ‌های تزئینی افریز دوم قرار دارد. همچنین در بالاترین بخش بر روی لبه بام بنا، یک ردیف کنگره به ارتفاع ۹۲ سانتی متر قرار گرفته‌است. بنابراین ارتفاع بنا از سطح زمین تا بالاترین نقطه ۷/۱۱ متر است. همچنین عرض دهانه طاق ۱۰/۴ متر و عمق آن ۱۰/۳ متر می‌باشد . دیوارهای داخلی این بنا به وسیله نقوش هندسی حجاری شده‌است.

در مورد زمان ساخت این بنا اختلاف نظرهایی وجود دارد برخی آن را به دوره اشکانی و برخی دیگر آن را به دوره ساسانی نسبت می‌دهند. اما آنطور که از مدارک باستانشناسی به دست آمده ظاهرا این بنا در اواخر دوره ساسانی و احتمالا زمان حکومت خسرو دوم (۶۲۸-۵۹۰م) ساخته شده‌است. اگرچه تاکنون کارکرد واقعی این بنا مشخص نشده، اما برای آن کارکردهای متفاوتی از جمله «یادگار احداث راه کاروانرو»، «توقف گاه موکب شاهی»، «اریکه سلطنتی»، «پاسگاه مرزی» و «بنای یادبودی از پیروزی» ذکر کرده‌اند.

برای دیدن این اثر، حدود ۲۰۰ متر بعد از ایست بازرسی معروف پاطاق وارد جاده فرعی در سمت چپ جاده اصلی شده و پس از طی مسافتی حدود ۵۰۰ متر می‌توان به محل مورد نظر رسید.

[Mohamad]

آتشكده چهارقاپي قصر شيرين





آتشكده چهارقاپي درون شهر قصر شيرين قرار دارد و در كنار بناهاي ديگر ساساني معروف به كاخ خسرو ميباشد. ساختمان آن از نظر معماري شبيه آتشكده ورامين است.بناي آن مستطيل شكل با جهت شرقي غربي است.ورودي اصلي در جهت شرق است كه در كنار آن ساختمانهاي ديگر و حياط قرار دارد.چهارتاقي آتشكده بناي مربع شكل با ابعاد شانزده متري است كه در هر طرف دري به ابعادتقريبا سه متر دارد.روي ديوارها گنبدي با قطر شانزده متر واقع بوده كه هم اكنون خراب شده است و روي گنبد پنجره هايي قرار داشته است. در مورد كاركرد و زمان ساخت آن نمي توان نظر قطعي داد ولي احتمالا در اواخر دوره ساسانيان ساخته شده است. اين آتشكده هم اكنون محل امني براي معتاد های مواد مخدر است

[Mohamad]

زيج منيژه
بنايي ديگر ساساني در منطقه قصر شيرين






اين بنا داراي پلان مستطيل شکلي است که با جهت شرقي - غربي و با استفاده از مصالح لاشه سنگ و ملات گچ ساخته شده است.
در بخش مرکزي اين بنا تالار نسبتا بزرگي وجود دارد که پيرامون آن را راهروهايي احاطه کرده است.



از طريق راهروهاي شمالي مي‌توان به مجموعه اتاق‌هاي ضلع جنوبي بنا و از طريق راهرو جنوبي به مجموعه اتاق‌هاي ضلع شمالي دسترسي پيدا کرد.
هر يک از راهروهاي شرقي و غربي پيرامون تالار نيز به راهرو ديگري منتهي مي‌شود که در نهايت از طريق اين راهروها مي‌توان به مجموعه اتاق‌هاي ضلع شرقي و غربي بنا دسترسي پيدا کرد.
شواهد و مدارک معماري از جمله شکل درگاه‌ها و قوس‌ها و همچنين نحوه پوشش سقف فضاهاي زيج منيژه که به اواخر دوره ساساني تعلق دارد در حال حاضر هم نسبتاً سالم است.
زيج منيژه يا قلعه منيژه در مسير جاده اصلي کرمانشاه به سرپل ذهاب و در قسمت پايين دست طاق گرا و کوه عظيم پاطاق و در نزديک کل داود (گور دخمه ) قرار دارد.



اين بنا در روزگار آباداني قلعه به شکل مربع که هر ضلع آن در ابعاد 70 در 50 متر مربع بوده احداث شده و در ميانه اين قلعه، ساختمان مربع شکل ديگري که احتمالاً ارگ قلعه بوده به ابعاد 48 در 48 متر ساخته شده که هنوز بقاياي آن را مي توان دريافت که در هر ضلع قلعه تعداد 30 حجره وجود داشته و حجره ها داراي طاق گهواره اي شکل بوده اندکه هم اکنون چند حجره نسبتاً سالم باقي مانده است.

[Mohamad]

قلعه یزد گرد










مجموعه بناهای یادمانی قلعه یزدگرد در 15 کیلومتری سه راهی ریجاب به سرپل ذهاب قرار گرفته است این مجموعه از طرف شمال غرب با پرتگاه تندی که از شیب آن کاسته می شود به جلگه ذهاب می رسد و از طرف شمال و شرق به صخره های پلکانی دالاهو محدود می شود . برای نخستین بار در سال 1962 م مؤسسه انگلیسی تحقیقات ایران شناسی بررسی و کاوش های باستان شناسی را در این منطقه آغاز نمود . این هیئت براساس گچبری های مکشوفه از بنای معروف به گچ گمبد ، زمان ساخت مجموعه را به دوره ساسانی نسبت داده است . پس از آن در طی فاصله سال های 1975 تا 1979 م طی پنج فصل ، توسط موزه شاهنشاهی انتاریو فعالیت های جدیدی بر روی این محل انجام گرفت . در نتیجه کاوش های این هیئت مشخص گردید بسیاری از مجموعه بناهای این محوطه متعلق به اواخر دوره اشکانی است .

محدوده ای که تحت عنوان قلعه یزدگرد در ادبیات باستان شناسی شناخته می شود به وسعت تقریبی 40 کیلومتر مربع است که شامل چند محوطه در کنار هم می باشد . این محوطه ها عبارتند از :

1 ـ دیوار گچ : خطی از استحکامات به طول 5/2 کیلومتر و عرض 2 تا 4 متر است که به وسیله قلوه و لاشه سنگ به همراه ملاط گچ ساخته شده است . تمام طول دیوار از سمت بیرون با یکسری برج های نیم دایره ای تقویت شده است .

2 ـ آشپزخانه : در انتهای پائین دیوار یکسری استحکامات قرار دارد که احتمالاً محل استقرار سربازان بوده است .

3 ـ دروازه : دو برج منفرد در ابتدای دیوار دفاعی قرار گرفته که به نام دروازه شناخته می شود .

4 ـ جای دار : محوطه جای دار در حال حاضر بین باغات روستای زرده قرار دارد . آثار برجای مانده نشان دهنده نوعی استحکامات دفاعی با دیوارها و برج های تعبیه شده در آن است . این بنا احتمالاً ترکیبی از دژ ـ قلعه برای کل محوطه بوده است .

5 ـ تپه رَش : در سطح این محوطه مقدار زیادی سفال از دوره های مختلف وجود دارد . این محوطه هنوز مورد کاوش قرار نگرفته است .

6 ـ قلعه یزدگرد : این بنا در یکی از بلندترین ارتفاعات قرار گرفته که نام آن بر روی کل محوطه اطلاق می شود . اطراف این قلعه را حصاری با برج های نیم دایره ای احاطه کرده است . این برج ها به قطر بین 2 تا 6 متر و با فاصله 6 تا 16 متر از یکدیگر قرار گرفته اند .

7 ـ گچ کمبد : این محوطه که به نام میدان نیز شناخته می شود به وسعت تقریبی 400 * 800 متر است . اطراف این مجموعه را حصاری با برج های نیم دایره ای دربر گرفته است .

قسمت جنوبی آن پردیس بوده و در قسمت شمالی آن ، کاخی قرار گرفته که تزئینات گچی

زیادی از داخل آن به دست آمده است .

8 ـ قلعه داور : این بنا در داخل روستای بان گمبد قرار دارد . کاوش های باستان شناختی نشان داده که این بنا آتشکده ای از دوره ساسانی بوده و در اوایل اسلام با الحاق فضاهایی به آن تبدیل به کارگاه شیشه گری شده است .

9 ـ نقاره خانه : این بنا در شمال شرقی بنای قلعه یزدگرد و بر روی ارتفاعات قرار گرفته است . کاربری این بنا برج دیده بانی بوده است .

10 ـ آشیاب : این بنا در شمال غربی بنای قلعه یزدگرد و بر روی ارتفاعات قرار گرفته است . کاربری این بنا برج دیده بانی بوده است .

[Mohamad]

بان قلعه


احتمال ميرود اين قلعه متعلق به دوره ساساني باشد . هنوز حفاري علمي در آن صورت نگرفته است و نميتوان نتيجه گيري قطعي كرد اين قلعه درون شهر قصر شيرين قرار دارد. بنا بر روي سكويي مربع شكل احداث شده است كه اضلاع آن صد و چهل وپنج متر طول دارندو در قسمت شمالي پلكاني دارد. بناهاي روي سكو از لاشه سنگ ،آجر و ملات گچ ساخته شده اند. هر ضلع قلعه شش برج ديده باني مربع شكل داشته است. همه قسمتهاي قلعه به جز قسمت غربي اكنون زير آوار قرار دارند
كاخ خسرو پرويز وآتشكده آن در كنار بان قلعه قرار دارند