دیوان اشعار سعدی

[sorna]

با جوانی سرخوشست این پیر بی تدبیر را

جهل باشد با جوانان پنجه کردن پیر را


من که با مویی به قوت برنیایم ای عجب

با یکی افتاده‌ام کو بگسلد زنجیر را


چون کمان در بازو آرد سروقد سیمتن

آرزویم می‌کند کماج باشم تیر را


می‌رود تا در کمند افتد به پای خویشتن

گر بر آن دست و کمان چشم اوفتد نخجیر را


کس ندیدست آدمیزاد از تو شیرینتر سخن

شکر از پستان مادر خورده‌ای یا شیر را


روز بازار جوانی پنج روزی بیش نیست

نقد را باش ای پسر کفت بود تأخیر را


ای که گفتی دیده از دیدار بت رویان بدوز

هر چه گویی چاره دانم کرد جز تقدیر را


زهد پیدا کفر پنهان بود چندین روزگار

پرده از سر برگرفتیم آن همه تزویر را


سعدیا در پای جانان گر به خدمت سر نهی

همچنان عذرت بباید خواستن تقصیر را

[sorna]

وقت طرب خوش یافتم آن دلبر طناز را

ساقی بیار آن جام می مطرب بزن آن ساز را


امشب که بزم عارفان از شمع رویت روشنست

آهسته تا نبود خبر رندان شاهدباز را


دوش ای پسر می خورده‌ای چشمت گواهی می‌دهد

باری حریفی جو که او مستور دارد راز را


روی خوش و آواز خوش دارند هر یک لذتی

بنگر که لذت چون بود محبوب خوش آواز را


چشمان ترک و ابروان جان را به ناوک می‌زنند

یا رب که دادست این کمان آن ترک تیرانداز را


شور غم عشقش چنین حیفست پنهان داشتن

در گوش نی رمزی بگو تا برکشد آواز را


شیراز پرغوغا شدست از فتنه چشم خوشت

ترسم که آشوب خوشت برهم زند شیراز را


من مرغکی پربسته‌ام زان در قفس بنشسته‌ام

گر زان که بشکستی قفس بنمودمی پرواز را


سعدی تو مرغ زیرکی خوبت به دام آورده‌ام

مشکل به دست آرد کسی مانند تو شهباز را

[sorna]

دوست می‌دارم من این نالیدن دلسوز را

تا به هر نوعی که باشد بگذرانم روز را


شب همه شب انتظار صبح رویی می‌رود

کان صباحت نیست این صبح جهان افروز را


وه که گر من بازبینم چهر مهرافزای او

تا قیامت شکر گویم طالع پیروز را


گر من از سنگ ملامت روی برپیچم زنم

جان سپر کردند مردان ناوک دلدوز را


کامجویان را ز ناکامی چشیدن چاره نیست

بر زمستان صبر باید طالب نوروز را


عاقلان خوشه چین از سر لیلی غافلند

این کرامت نیست جز مجنون خرمن سوز را


عاشقان دین و دنیاباز را خاصیتیست

کان نباشد زاهدان مال و جاه اندوز را


دیگری را در کمند آور که ما خود بنده‌ایم

ریسمان در پای حاجت نیست دست آموز را


سعدیا دی رفت و فردا همچنان موجود نیست

در میان این و آن فرصت شمار امروز را

[sorna]

وه که گر من بازبینم روی یار خویش را

تا قیامت شکر گویم کردگار خویش را


یار بارافتاده را در کاروان بگذاشتند

بی‌وفا یاران که بربستند بار خویش را


مردم بیگانه را خاطر نگه دارند خلق

دوستان ما بیازردند یار خویش را


همچنان امید می‌دارم که بعد از داغ هجر

مرهمی بر دل نهد امیدوار خویش را


رای رای توست خواهی جنگ و خواهی آشتی

ما قلم در سر کشیدیم اختیار خویش را


هر که را در خاک غربت پای در گل ماند ماند

گو دگر در خواب خوش بینی دیار خویش را


عافیت خواهی نظر در منظر خوبان مکن

ور کنی بدرود کن خواب و قرار خویش را


گبر و ترسا و مسلمان هر کسی در دین خویش

قبله‌ای دارند و ما زیبا نگار خویش را


خاک پایش خواستم شد بازگفتم زینهار

من بر آن دامن نمی‌خواهم غبار خویش را


دوش حورازاده‌ای دیدم که پنهان از رقیب

در میان یاوران می‌گفت یار خویش را


گر مراد خویش خواهی ترک وصل ما بگوی

ور مرا خواهی رها کن اختیار خویش را


درد دل پوشیده مانی تا جگر پرخون شود

به که با دشمن نمایی حال زار خویش را


گر هزارت غم بود با کس نگویی زینهار

ای برادر تا نبینی غمگسار خویش را


ای سهی سرو روان آخر نگاهی باز کن

تا به خدمت عرضه دارم افتقار خویش را


دوستان گویند سعدی دل چرا دادی به عشق

تا میان خلق کم کردی وقار خویش را


ما صلاح خویشتن در بی‌نوایی دیده‌ایم

هر کسی گو مصلحت بینند کار خویش را

[sorna]

امشب سبکتر می‌زنند این طبل بی‌هنگام را

یا وقت بیداری غلط بودست مرغ بام را


یک لحظه بود این یا شبی کز عمر ما تاراج شد

ما همچنان لب بر لبی نابرگرفته کام را


هم تازه رویم هم خجل هم شادمان هم تنگ دل

کز عهده بیرون آمدن نتوانم این انعام را


گر پای بر فرقم نهی تشریف قربت می‌دهی

جز سر نمی‌دانم نهادن عذر این اقدام را


چون بخت نیک انجام را با ما به کلی صلح شد

بگذار تا جان می‌دهد بدگوی بدفرجام را


سعدی علم شد در جهان صوفی و عامی گو بدان

ما بت پرستی می‌کنیم آن گه چنین اصنام را

[sorna]

برخیز تا یک سو نهیم این دلق ازرق فام را

بر باد قلاشی دهیم این شرک تقوا نام را


هر ساعت از نو قبله‌ای با بت پرستی می‌رود

توحید بر ما عرضه کن تا ب***یم اصنام را


می با جوانان خوردنم باری تمنا می‌کند

تا کودکان در پی فتند این پیر دردآشام را


از مایه بیچارگی قطمیر مردم می‌شود

ماخولیای مهتری سگ می‌کند بلعام را


زین تنگنای خلوتم خاطر به صحرا می‌کشد

کز بوستان باد سحر خوش می‌دهد پیغام را


غافل مباش ار عاقلی دریاب اگر صاحب دلی

باشد که نتوان یافتن دیگر چنین ایام را


جایی که سرو بوستان با پای چوبین می‌چمد

ما نیز در رقص آوریم آن سرو سیم اندام را


دلبندم آن پیمان گسل منظور چشم آرام دل

نی نی دلارامش مخوان کز دل ببرد آرام را


دنیا و دین و صبر و عقل از من برفت اندر غمش

جایی که سلطان خیمه زد غوغا نماند عام را


باران اشکم می‌رود وز ابرم آتش می‌جهد

با پختگان گوی این سخن سوزش نباشد خام را


سعدی ملامت نشنود ور جان در این سر می‌رود

صوفی گران جانی ببر ساقی بیاور جام را

[sorna]

تا بود بار غمت بر دل بی‌هوش مرا

سوز عشقت ننشاند ز جگر جوش مرا


نگذرد یاد گل و سنبلم اندر خاطر

تا به خاطر بود آن زلف و بناگوش مرا


شربتی تلختر از زهر فراقت باید

تا کند لذت وصل تو فراموش مرا


هر شبم با غم هجران تو سر بر بالین

روزی ار با تو نشد دست در آغوش مرا


بی دهان تو اگر صد قدح نوش دهند

به دهان تو که زهر آید از آن نوش مرا


سعدی اندر کف جلاد غمت می‌گوید

بنده‌ام بنده به کشتن ده و مفروش مرا

[sorna]

چه کند بنده که گردن ننهد فرمان را

چه کند گوی که عاجز نشود چوگان را


سروبالای کمان ابرو اگر تیر زند

عاشق آنست که بر دیده نهد پیکان را


دست من گیر که بیچارگی از حد بگذشت

سر من دار که در پای تو ریزم جان را


کاشکی پرده برافتادی از آن منظر حسن

تا همه خلق ببینند نگارستان را


همه را دیده در اوصاف تو حیران ماندی

تا دگر عیب نگویند من حیران را


لیکن آن نقش که در روی تو من می‌بینم

همه را دیده نباشد که ببینند آن را


چشم گریان مرا حال بگفتم به طبیب

گفت یک بار ببوس آن دهن خندان را


گفتم آیا که در این درد بخواهم مردن

که محالست که حاصل کنم این درمان را


پنجه با ساعد سیمین نه به عقل افکندم

غایت جهل بود مشت زدن سندان را


سعدی از سرزنش خلق نترسد هیهات

غرقه در نیل چه اندیشه کند باران را


سر بنه گر سر میدان ارادت داری

ناگزیرست که گویی بود این میدان را

[sorna]

ساقی بده آن کوزه یاقوت روان را

یاقوت چه ارزد بده آن قوت روان را


اول پدر پیر خورد رطل دمادم

تا مدعیان هیچ نگویند جوان را


تا مست نباشی نبری بار غم یار

آری شتر مست کشد بار گران را


ای روی تو آرام دل خلق جهانی

بی روی تو شاید که نبینند جهان را


در صورت و معنی که تو داری چه توان گفت

حسن تو ز تحسین تو بستست زبان را


آنک عسل اندوخته دارد مگس نحل

شهد لب شیرین تو زنبورمیان را


زین دست که دیدار تو دل می‌برد از دست

ترسم نبرم عاقبت از دست تو جان را


یا تیر هلاکم بزنی بر دل مجروح

یا جان بدهم تا بدهی تیر امان را


وان گه که به تیرم زنی اول خبرم ده

تا پیشترت بوسه دهم دست و کمان را


سعدی ز فراق تو نه آن رنج کشیدست

کز شادی وصل تو فرامش کند آن را


ور نیز جراحت به دوا باز هم آید

از جای جراحت نتوان برد نشان را

[sorna]

کمان سخت که داد آن لطیف بازو را

که تیر غمزه تمامست صید آهو را


هزار صید دلت پیش تیر بازآید

بدین صفت که تو داری کمان ابرو را


تو خود به جوشن و برگستوان نه محتاجی

که روز معرکه بر خود زره کنی مو را


دیار هند و اقالیم ترک بسپارند

چو چشم ترک تو بینند و زلف هندو را


مغان که خدمت بت می‌کنند در فرخار

ندیده‌اند مگر دلبران بت رو را


حصار قلعه باغی به منجنیق مده

به بام قصر برافکن کمند گیسو را


مرا که عزلت عنقا گرفتمی همه عمر

چنان اسیر گرفتی که باز تیهو را


لبت بدیدم و لعلم بیوفتاد از چشم

سخن بگفتی و قیمت برفت لؤلؤ را


بهای روی تو بازار ماه و خور بشکست

چنان که معجز موسی طلسم جادو را


به رنج بردن بیهوده گنج نتوان برد

که بخت راست فضیلت نه زور بازو را


به عشق روی نکو دل کسی دهد سعدی

که احتمال کند خوی زشت نیکو را