آشنايي با پيامدهاي پوكي استخوان و شيوه هاي رويارويي با آن : پيشگيري در تمام طول زندگي
پوكي استخوان يا «استئوپروزيس» بيماري خاموشي است كه استحكام استخوان ها را به تدريج از بين مي برد. استخوان داراي بافت زنده يي است كه مرتب بازسازي مي شود. بافت هاي استخواني قديمي از بين مي روند و بافت هاي جديد استخواني جايگزين آنها مي شوند. روند استخوان سازي در بدن از هنگام تولد آغاز مي شود و به طور متوسط تا حدود 35-30 سالگي ادامه دارد و از آن پس رو به كاهش مي گذارد و در نتيجه بافت استخواني نازك تر و ضعيف تر مي شود. اين بيماري را بيماري خاموش مي نامند زيرا تا زماني كه فرد دچار شكستگي استخوان يا مجبور به سنجش تراكم بافت استخواني نشده باشد، هيچ علامت و نشانه به خصوصي ندارد. «استئوپروزيس» در لغت به معناي استخوان سوراخ سوراخ يا استخواني است كه داراي منافذ ريز است و به دليل همين كاهش بافت استخواني است كه شكستن آن آسان تر و جوش خوردن آن ديرتر صورت مي گيرد. فردي كه پوكي استخوان دارد، ممكن است با كمترين ضربه، افتادن يا فشار شديدي دچار شكستگي و آسيب استخواني شود. اغلب اين آسيب ها در ناحيه لگن، ستون فقرات (مهره هاي پشتي و كمري)، استخوان ران، مهره هاي گردن و مچ دست است كه معمولاً با درد فراوان توام است.
فرآيند استخوان سازي
استخوان ها ستون و نگهدارنده بدن هستند. استخوان مواد معدني لازم براي حفظ حيات آدمي را در خود انبار مي كند. استخوان از دو نوع سلول ساخته شده است: گروه اول بافت استخواني را مي سازد تا كلسيم و ساير مواد معدني را از جريان خون جذب كند و گروه دوم كلسيم را آزاد مي كند تا امكان مصرف آن را براي ساير اعمال اساسي بدن ممكن سازد. به عبارت ديگر زماني كه در برنامه غذايي روزانه فرد به اندازه كافي از اين مواد نباشد، بدن اين مواد را از ذخيره استخوان ها برداشت مي كند. در نتيجه ضعيف شدن استخوان ها، بيماري هاي خاص استخواني نيز عارض مي شوند. تحقيقات نشان مي دهد در مردان آسيب هاي استخواني از 40 سالگي شروع مي شود و هر سال به نسبت سه درصد ادامه مي يابد. به همين دليل آنان تا 80 سالگي ناتوان و ضعيف نمي شوند. اما در زنان اين مساله كمي فرق مي كند زيرا شروع اين آسيب ها زودتر است (حدود 30 سالگي) و بعد از يائسگي (50 سالگي) نيز شدت مي يابد تا حدي كه اگر جلوي آن گرفته نشود، مي تواند هرساله هشت درصد پيشرفت داشته باشد. به عبارت ديگر زنان در 60 سالگي 30 درصد اندوخته استخواني خود را از دست مي دهند. همچنين شكل هندسي استخوان ها در زنان و مردان متفاوت است و همين امر سبب مي شود تراكم استخواني در آنان كاهش يابد و تغييراتي در بافت استخواني آنها پديد آيد. پژوهش هاي مختلف نشان مي دهد از هر سه نفر زن، يك نفر و از هر 12 مرد، يك نفر به پوكي استخوان مبتلامي شوند.
عوامل موثر در بروز پوكي استخوان
عوامل گوناگوني مي توانند موجب گسترش بيماري پوكي استخوان و بيماري هاي ناشي از آن در افراد شوند. خوشبختانه با برخي از اين عوامل خطرزا مي توان به راحتي مقابله كرد و روند پوكي را كاهش داد. مهم ترين عوامل موثر در بروز پوكي استخوان عبارتند از:
- افزايش سن (شروع از سال هاي ميانه 30 و بعد از 50 سالگي)
- ساختار ضعيف استخوان بندي
- داشتن سابقه خانوادگي در پوكي استخوان (بين خواهر و برادرها يا والدين)
- كاهش هورمون هاي جنسي در زنان و مردان (به ويژه هورمون استروژن در زنان يائسه)
- بي اشتهايي عصبي
- سيگار كشيدن
- نوشيدن الكل
- فقر غذايي (كاهش مصرف كلسيم و ويتامين D)
- شيوه زندگي كم تحرك
- مصرف داروهاي خاص
علاوه بر عوامل فوق، عوامل ديگري در زنان وجود دارند كه موجب شدت روند پوكي در آنان مي شوند. اين عوامل عبارتند از:
- لاغري مفرط و كوچك اندامي
- ذخيره استخواني ناچيز
- فرسودگي ناشي از حاملگي
- تحليل رفتن ذخيره كلسيم بدن در اثر شير دادن
- رژيم هاي سخت غذايي و نرسيدن مواد معدني لازم به بدن
- يائسگي هاي زودهنگام (برداشتن تخمدان ها)
روش هاي تشخيص پوكي استخوان
براي تشخيص ميزان پوكي استخوان روش هاي گوناگوني وجود دارد، از جمله عكسبرداري با اشعه ايكس كه تا زماني كه اين بيماري 40 جرم استخوان را تحليل نبرده است، چيزي نشان نمي دهد. اما آزمون هاي تخصصي تري نيز در اين زمينه وجود دارند كه مي توانند جرم استخواني را تعيين كنند. بهترين، ساده ترين و راحت ترين آنها سنجش تراكم استخوان يا «دنسيتومتري» است. در اين روش نيازي به آمادگي قبلي يا خوردن داروي به خصوصي نيست و پزشك را قادر مي سازد ميزان پوكي را با دقت تشخيص دهد و درمان لازم را براي بيمار تجويز كند. علاوه بر آن، دستگاه تراكم سنج استخوان فقط يك صدم تابش اشعه ايكس استاندارد را به كار مي برد و مي توان به وسيله آن كمترين تغيير در ذخيره استخواني بدن را تشخيص داد. با استفاده از اين روش همچنين مي توان از مصرف بي مورد هورمون استروژن نيز پرهيز كرد.
پيشگيري از پوكي استخوان
پيشگيري از اين بيماري بايد در تمام طول زندگي انجام گيرد و هدف از آن نيز افزايش تراكم بافت استخوان در سنين كودكي و نوجواني و كاهش روند پوكي استخوان است. نكات مهمي كه براي پيشگيري از پوكي استخوان بايد در نظر داشت، عبارتند از:
1- مصرف كلسيم لازم: مصرف روزانه هزار ميلي گرم كلسيم در روز براي زنان ضروري است. اين ميزان براي زنان 50 سال به بالابه 1500 ميلي گرم بايد افزايش يابد. همچنين زنان حامله و شيرده بايد حداقل 1200 ميلي گرم كلسيم در روز مصرف كنند. مواد غذايي غني از كلسيم شير، ماست، پنير و ماهي هستند. يك ليوان شير كم چرب 300 ميلي گرم و يك ليوان ماست كم چرب 400 ميلي گرم كلسيم دارد. درصورت عدم دسترسي به مواد حاوي كلسيم، مي توان از مكمل هاي غذايي به همراه ويتامين D استفاده كرد. اين مكمل ها را بهتر است به همراه وعده هاي غذايي يا هنگام خواب خورد تا بيشتر جذب بدن شوند. در نظر داشته باشيد، موادي مثل قهوه، سيگار، گوشت قرمز و نوشيدني هاي كافئين دار مانع از جذب كامل كلسيم دريافتي مي شوند.
2- مصرف ويتامين :D مصرف اين ويتامين همراه با كلسيم موجب جذب بهتر كلسيم در بدن مي شود. افرادي كه دچار فقر ويتامين D هستند، به نرمي يا پوكي استخوان دچار مي شوند. بيماري نرمي استخوان يا «راشيتيسم» نيز شبيه پوكي استخوان است با اين تفاوت كه كمبود كلسيم منجر به نرم شدن استخوان ها و انحناي شديد آنها مي شود. به اين منظور پزشكان توصيه مي كنند براي جذب بهتر كلسيم مصرفي بدن ويتامين D تجويز شود. به ويژه براي افرادي كه كمتر از نور آفتاب بهره مي گيرند و مجبور به استراحت در خانه هستند.
3- انجام تمرينات ورزشي: داشتن تحرك و فعاليت هاي جسماني مي تواند موجب استخوان سازي و افزايش نيروي عضلاني فرد شود. شنا كردن موجب سفت شدن مفاصل مي شود و از دردهاي استخواني مي كاهد. پياده روي ورزش ساده يي است كه بايد حداقل روزي 30 دقيقه انجام شود تا اثر خود را بر بافت هاي استخواني فرد بگذارد. براي پياده روي توجه به چند اصل مي تواند مفيد باشد:
- مسافتي را انتخاب كنيد كه با توان جسماني شما متناسب باشد.
- مسير خود را ابتدا با قدم هاي آهسته طي و به تدريج گام هاي خود را تند كنيد.
- چنانچه آمادگي بدني كافي پيدا كرديد، مسافت خود را بيشتر كنيد.
- سعي كنيد از راهپيمايي خود لذت ببريد، مسيرهاي متنوع انتخاب كنيد، به خودتان فشار نياوريد و دوست و همراهي خوب براي خود برگزينيد.
- سعي كنيد مسافتي معين (و نه زماني معين) را براي پياده روي انتخاب كنيد.
پياده روي موجب رسيدن اكسيژن كافي به تمام سلول هاي بدن و ساختن مويرگ هاي جديد و به دنبال آن گردش خون بهتر در بدن مي شود.
4- نشستن، ايستادن و خوابيدن صحيح: از جمله نكاتي است كه مي تواند موجب حفظ قامت و استخوان بندي بدن شود. هنگام نشستن، باسن خود را به سمت عقب بكشيد و صاف بنشينيد. هنگام ايستادن قوز نكنيد تا ستون مهره ها انحنا پيدا نكند و هنگام خوابيدن سعي كنيد بالش زير سر خود نگذاريد تا ستون مهره ها شكل خود را حفظ كنند.
5- انجام ورزش هاي خاص پيشگيري از پوكي: سعي كنيد اين ورزش ها را به طور مستمر انجام دهيد. اين ورزش ها همگي براي استحكام بيشتر استخوان ها، تقويت عضلات، حفظ تعادل بدن، گوارش بهتر و جلوگيري از بيماري هاي قلبي- عروقي و ماهيچه يي- مفصلي هستند.
6- دارودرماني: دارودرماني با تجويز پزشك معالج نيز مي تواند روند پوكي استخوان را در افراد (حتي سالخوردگان) كاهش دهد. براي مقابله با پوكي استخوان و پيامدهاي ناشي از آن هيچ گاه دير نيست. زماني پوكي استخوان را بيماري درمان ناپذير مي دانستند، ولي امروزه با استفاده از روش هاي نوين پزشكي، تشخيص زودهنگام، رژيم غذايي مناسب و فعاليت هاي بدني گوناگون نه تنها مي توانند روند بيماري را كاهش دهند، بلكه موجب تقويت بافت هاي استخواني و ترميم آنها نيز مي شوند .
پاسخ با نقل قول
علاقه مندی ها (بوک مارک ها)