دیوان اشعار سعدی

[sorna]

حسن تو دایم بدین قرار نماند

مست تو جاوید در خمار نماند


ای گل خندان نوشکفته نگه دار

خاطر بلبل که نوبهار نماند


حسن دلاویز پنجه‌ایست نگارین

تا به قیامت بر او نگار نماند


عاقبت از ما غبار ماند زنهار

تا ز تو بر خاطری غبار نماند


پار گذشت آن چه دیدی از غم و شادی

بگذرد امسال و همچو پار نماند


هم بدهد دور روزگار مرادت

ور ندهد دور روزگار نماند


سعدی شوریده بی‌قرار چرایی

در پی چیزی که برقرار نماند


شیوه عشق اختیار اهل ادب نیست

بل چو قضا آید اختیار نماند

[sorna]

عیب جویانم حکایت پیش جانان گفته‌اند

من خود این پیدا همی‌گویم که پنهان گفته‌اند


پیش از این گویند کز عشقت پریشانست حال

گر بگفتندی که مجموعم پریشان گفته‌اند


پرده بر عیبم بپوشیدند و دامن بر گناه

جرم درویشی چه باشد تا به سلطان گفته‌اند


تا چه مرغم کم حکایت پیش عنقا کرده‌اند

یا چه مورم کم سخن نزد سلیمان گفته‌اند


دشمنی کردند با من لیکن از روی قیاس

دوستی باشد که دردم پیش درمان گفته‌اند


ذکر سودای زلیخا پیش یوسف کرده‌اند

حال سرگردانی آدم به رضوان گفته‌اند


داغ پنهانم نمی‌بینند و مهر سر به مهر

آن چه بر اجزای ظاهر دیده‌اند آن گفته‌اند


ور نگفتندی چه حاجت کآب چشم و رنگ روی

ماجرای عشق از اول تا به پایان گفته‌اند


پیش از این گویند سعدی دوست می‌دارد تو را

بیش از آنت دوست می‌دارم که ایشان گفته‌اند


عاشقان دارند کار و عارفان دانند حال

این سخن در دل فرود آید که از جان گفته‌اند

[sorna]

ای کسوت زیبایی بر قامت چالاکت

زیبا نتواند دید الا نظر پاکت


گر منزلتی دارم بر خاک درت میرم

باشد که گذر باشد یک روز بر آن خاکت


دانم که سرم روزی در پای تو خواهد شد

هم در تو گریزندم دست من و فتراکت


ای چشم خرد حیران در منظر مطبوعت

وی دست نظر کوتاه از دامن ادراکت


گفتم که نیاویزم با مار سر زلفت

بیچاره فروماندم پیش لب ضحاکت


مه روی بپوشاند خورشید خجل ماند

گر پرتو روی افتد بر طارم افلاکت


گر جمله ببخشایی فضلست بر اصحابت

ور جمله بسوزانی حکمست بر املاکت


خون همه کس ریزی از کس نبود بیمت

جرم همه کس بخشی از کس نبود باکت


چندان که جفا خواهی می‌کن که نمی‌گردد

غم گرد دل سعدی با یاد طربناکت

[sorna]

طرفه می‌دارند یاران صبر من بر داغ و درد

داغ و دردی کز تو باشد خوشترست از باغ ورد


دوستانت را که داغ مهربانی دل بسوخت

گر به دوزخ بگذرانی آتشی بینند سرد


حاکمی گر عدل خواهی کرد با ما یا ستم

بنده‌ایم ار صلح خواهی جست با ما یا نبرد


عقل را با عشق خوبان طاقت سرپنجه نیست

با قضای آسمانی برنتابد جهد مرد


عافیت می‌بایدت چشم از نکورویان بدوز

عشق می‌ورزی بساط نیک نامی درنورد


زهره مردان نداری چون زنان در خانه باش

ور به میدان می‌روی از تیرباران برمگرد


حمل رعنایی مکن بر گریه صاحب سماع

اهل دل داند که تا زخمی نخورد آهی نکرد


هیچ کس را بر من از یاران مجلس دل نسوخت

شمع می‌بینم که اشکش می‌رود بر روی زرد


با شکایت‌ها که دارم از زمستان فراق

گر بهاری باز باشد لیس بعد الورد برد


هر که را دردی چو سعدی می‌گدازد گو منال

چون دلارامش طبیبی می‌کند داروست درد

[sorna]

کدام چاره سگالم که با تو درگیرد

کجا روم که دل من دل از تو برگیرد


ز چشم خلق فتادم هنوز و ممکن نیست

که چشم شوخ من از عاشقی حذر گیرد


دل ضعیف مرا نیست زور بازوی آن

که پیش تیر غمت صابری سپر گیرد


چو تلخ عیشی من بشنوی به خنده درآی

که گر به خنده درآیی جهان شکر گیرد


به خسته برگذری صحتش فرازآید

به مرده درنگری زندگی ز سر گیرد


ز سوزناکی گفتار من قلم بگریست

که در نی آتش سوزنده زودتر گیرد


دو چشم مست تو شهری به غمزه‌ای ببرند

کرشمه تو جهانی به یک نظر گیرد


گر از جفای تو در کنج خانه بنشینم

خیالت از در و بامم به عنف درگیرد


مکن که روز جمالت سر آید ار سعدی

شبی به دست دعا دامن سحر گیرد

[sorna]

اگر سروی به بالای تو باشد

نه چون بشن دلارای تو باشد


و گر خورشید در مجلس نشیند

نپندارم که همتای تو باشد


و گر دوران ز سر گیرند هیهات

که مولودی به سیمای تو باشد


که دارد در همه لشکر کمانی

که چون ابروی زیبای تو باشد


مبادا ور بود غارت در اسلام

همه شیراز یغمای تو باشد


برای خود نشاید در تو پیوست

همی‌سازیم تا رای تو باشد


دو عالم را به یک بار از دل تنگ

برون کردیم تا جای تو باشد


یک امروزست ما را نقد ایام

مرا کی صبر فردای تو باشد


خوشست اندر سر دیوانه سودا

به شرط آن که سودای تو باشد


سر سعدی چو خواهد رفتن از دست

همان بهتر که در پای تو باشد

[sorna]

گلبنان پیرایه بر خود کرده‌اند

بلبلان را در سماع آورده‌اند


ساقیان لاابالی در طواف

هوش میخواران مجلس برده‌اند


جرعه‌ای خوردیم و کار از دست رفت

تا چه بی هوشانه در می‌کرده‌اند


ما به یک شربت چنین بیخود شدیم

دیگران چندین قدح چون خورده‌اند


آتش اندر پختگان افتاد و سوخت

خام طبعان همچنان افسرده‌اند


خیمه بیرون بر که فراشان باد

فرش دیبا در چمن گسترده‌اند


زندگانی چیست مردن پیش دوست

کاین گروه زندگان دل مرده‌اند


تا جهان بودست جماشان گل

از سلحداران خار آزرده‌اند


عاشقان را کشته می‌بینند خلق

بشنو از سعدی که جان پرورده‌اند

[sorna]

درخت غنچه برآورد و بلبلان مستند

جهان جوان شد و یاران به عیش بنشستند


حریف مجلس ما خود همیشه دل می‌برد

علی الخصوص که پیرایه‌ای بر او بستند


کسان که در رمضان چنگ می‌شکستندی

نسیم گل بشنیدند و توبه بشکستند


بساط سبزه لگدکوب شد به پای نشاط

ز بس که عارف و عامی به رقص برجستند


دو دوست قدر شناسند عهد صحبت را

که مدتی ببریدند و بازپیوستند


به در نمی‌رود از خانگه یکی هشیار

که پیش شحنه بگوید که صوفیان مستند


یکی درخت گل اندر فضای خلوت ماست

که سروهای چمن پیش قامتش پستند


اگر جهان همه دشمن شود به دولت دوست

خبر ندارم از ایشان که در جهان هستند


مثال راکب دریاست حال کشته عشق

به ترک بار بگفتند و خویشتن رستند


به سرو گفت کسی میوه‌ای نمی‌آری

جواب داد که آزادگان تهی دستند


به راه عقل برفتند سعدیا بسیار

که ره به عالم دیوانگان ندانستند

[sorna]

با دوست باش گر همه آفاق دشمنند

کو مرهمست اگر دگران نیش می‌زنند


ای صورتی که پیش تو خوبان روزگار

همچون طلسم پای خجالت به دامنند


یک بامداد اگر بخرامی به بوستان

بینی که سرو را ز لب جوی برکنند


تلخست پیش طایفه‌ای جور خوبروی

از معتقد شنو که شکر می‌پراکنند


ای متقی گر اهل دلی دیده‌ها بدوز

کاینان به دل ربودن مردم معینند


یا پرده‌ای به چشم تأمل فروگذار

یا دل بنه که پرده ز کارت برافکنند


جانم دریغ نیست ولیکن دل ضعیف

صندوق سر توست نخواهم که بشکنند


حسن تو نادرست در این عهد و شعر من

من چشم بر تو و همگان گوش بر منند


گویی جمال دوست که بیند چنان که اوست

الا به راه دیده سعدی نظر کنند

[sorna]

ای ساربان آهسته رو کآرام جانم می‌رود

وآن دل که با خود داشتم با دلستانم می‌رود


من مانده‌ام مهجور از او بیچاره و رنجور از او

گویی که نیشی دور از او در استخوانم می‌رود


گفتم به نیرنگ و فسون پنهان کنم ریش درون

پنهان نمی‌ماند که خون بر آستانم می‌رود


محمل بدار ای ساروان تندی مکن با کاروان

کز عشق آن سرو روان گویی روانم می‌رود


او می‌رود دامن کشان من زهر تنهایی چشان

دیگر مپرس از من نشان کز دل نشانم می‌رود


برگشت یار سرکشم بگذاشت عیش ناخوشم

چون مجمری پرآتشم کز سر دخانم می‌رود


با آن همه بیداد او وین عهد بی‌بنیاد او

در سینه دارم یاد او یا بر زبانم می‌رود


بازآی و بر چشمم نشین ای دلستان نازنین

کآشوب و فریاد از زمین بر آسمانم می‌رود


شب تا سحر می‌نغنوم و اندرز کس می‌نشنوم

وین ره نه قاصد می‌روم کز کف عنانم می‌رود


گفتم بگریم تا ابل چون خر فروماند به گل

وین نیز نتوانم که دل با کاروانم می‌رود


صبر از وصال یار من برگشتن از دلدار من

گر چه نباشد کار من هم کار از آنم می‌رود


در رفتن جان از بدن گویند هر نوعی سخن

من خود به چشم خویشتن دیدم که جانم می‌رود


سعدی فغان از دست ما لایق نبود ای بی‌وفا

طاقت نمیارم جفا کار از فغانم می‌رود