دیوان اشعار سعدی

[sorna]

هر که دلارام دید از دلش آرام رفت

چشم ندارد خلاص هر که در این دام رفت


یاد تو می‌رفت و ما عاشق و بی‌دل بدیم

پرده برانداختی کار به اتمام رفت


ماه نتابد به روز چیست که در خانه تافت

سرو نروید به بام کیست که بر بام رفت


مشعله‌ای برفروخت پرتو خورشید عشق

خرمن خاصان بسوخت خانگه عام رفت


عارف مجموع را در پس دیوار صبر

طاقت صبرش نبود ننگ شد و نام رفت


گر به همه عمر خویش با تو برآرم دمی

حاصل عمر آن دمست باقی ایام رفت


هر که هوایی نپخت یا به فراقی نسوخت

آخر عمر از جهان چون برود خام رفت


ما قدم از سر کنیم در طلب دوستان

راه به جایی نبرد هر که به اقدام رفت


همت سعدی به عشق میل نکردی ولی

می چو فروشد به کام عقل به ناکام رفت

[sorna]

ای کسوت زیبایی بر قامت چالاکت

زیبا نتواند دید الا نظر پاکت


گر منزلتی دارم بر خاک درت میرم

باشد که گذر باشد یک روز بر آن خاکت


دانم که سرم روزی در پای تو خواهد شد

هم در تو گریزندم دست من و فتراکت


ای چشم خرد حیران در منظر مطبوعت

وی دست نظر کوتاه از دامن ادراکت


گفتم که نیاویزم با مار سر زلفت

بیچاره فروماندم پیش لب ضحاکت


مه روی بپوشاند خورشید خجل ماند

گر پرتو روی افتد بر طارم افلاکت


گر جمله ببخشایی فضلست بر اصحابت

ور جمله بسوزانی حکمست بر املاکت


خون همه کس ریزی از کس نبود بیمت

جرم همه کس بخشی از کس نبود باکت


چندان که جفا خواهی می‌کن که نمی‌گردد

غم گرد دل سعدی با یاد طربناکت

[sorna]

این که تو داری قیامتست نه قامت

وین نه تبسم که معجزست و کرامت


هر که تماشای روی چون قمرت کرد

سینه سپر کرد پیش تیر ملامت


هر شب و روزی که بی تو می‌رود از عمر

بر نفسی می‌رود هزار ندامت


عمر نبود آن چه غافل از تو نشستم

باقی عمر ایستاده‌ام به غرامت


سرو خرامان چو قد معتدلت نیست

آن همه وصفش که می‌کنند به قامت


چشم مسافر که بر جمال تو افتاد

عزم رحیلش بدل شود به اقامت


اهل فریقین در تو خیره بمانند

گر بروی در حسابگاه قیامت


این همه سختی و نامرادی سعدی

چون تو پسندی سعادتست و سلامت

[sorna]

ای که رحمت می‌نیاید بر منت

آفرین بر جان و رحمت بر تنت


قامتت گویم که دلبندست و خوب

یا سخن یا آمدن یا رفتنت


شرمش از روی تو باید آفتاب

کاندرآید بامداد از روزنت


حسن اندامت نمی‌گویم به شرح

خود حکایت می‌کند پیراهنت


ای که سر تا پایت از گل خرمنست

رحمتی کن بر گدای خرمنت


ماه رویا مهربانی پیشه کن

سیرتی چون صورت مستحسنت


ای جمال کعبه رویی باز کن

تا طوافی می‌کنم پیرامنت


دست گیر این پنج روزم در حیات

تا نگیرم در قیامت دامنت


عزم دارم کز دلت بیرون کنم

و اندرون جان بسازم مسکنت


درد دل با سنگ دل گفتن چه سود

باد سردی می‌دمم در آهنت


گفتم از جورت بریزم خون خویش

گفت خون خویشتن در گردنت


گفتم آتش درزنم آفاق را

گفت سعدی درنگیرد با منت

[sorna]

آفرین خدای بر جانت

که چه شیرین لبست و دندانت


هر که را گم شدست یوسف دل

گو ببین در چه زنخدانت


فتنه در پارس بر نمی‌خیزد

مگر از چشم‌های فتانت


سرو اگر نیز آمدی و شدی

نرسیدی بگرد جولانت


شب تو روز دیگران باشد

کآفتابست در شبستانت


تا کی ای بوستان روحانی

گله از دست بوستانبانت


بلبلانیم یک نفس بگذار

تا بنالیم در گلستانت


گر هزارم جفا و جور کنی

دوست دارم هزار چندانت


آزمودیم زور بازوی صبر

و آبگینست پیش سندانت


تو وفا گر کنی و گر نکنی

ما به آخر بریم پیمانت


مژده از من ستان به شادی وصل

گر بمیرم به درد هجرانت


سعدیا زنده عارفی باشی

گر برآید در این طلب جانت

[sorna]

ای جان خردمندان گوی خم چوگانت

بیرون نرود گویی کافتاد به میدانت


روز همه سر برکرد از کوه و شب ما را

سر برنکند خورشید الا ز گریبانت


جان در تن مشتاقان از ذوق به رقص آید

چون باد بجنباند شاخی ز گلستانت


دیوار سرایت را نقاش نمی‌باید

تو زینت ایوانی نه صورت ایوانت


هر چند نمی‌سوزد بر من دل سنگینت

گویی دل من سنگیست در چاه زنخدانت


جان باختن آسانست اندر نظرت لیکن

این لاشه نمی‌بینم شایسته قربانت


با داغ تو رنجوری به کز نظرت دوری

پیش قدمت مردن خوشتر که به هجرانت


ای بادیه هجران تا عشق حرم باشد

عشاق نیندیشند از خار مغیلانت


دیگر نتوانستم از فتنه حذر کردن

زان گه که درافتادم با قامت فتانت


شاید که در این دنیا مرگش نبود هرگز

سعدی که تو جان دارد بل دوستتر از جانت


بسیار چو ذوالقرنین آفاق بگردیدست

این تشنه که می‌میرد بر چشمه حیوانت

[sorna]

جان و تنم ای دوست فدای تن و جانت

مویی نفروشم به همه ملک جهانت


شیرینتر از این لب نشیندم که سخن گفت

تو خود شکری یا عسلست آب دهانت


یک روز عنایت کن و تیری به من انداز

باشد که تفرج بکنم دست و کمانت


گر راه بگردانی و گر روی بپوشی

من می‌نگرم گوشه چشم نگرانت


بر سرو نباشد رخ چون ماه منیرت

بر ماه نباشد قد چون سرو روانت


آخر چه بلایی تو که در وصف نیایی

بسیار بگفتیم و نکردیم بیانت


هر کس که ملامت کند از عشق تو ما را

معذور بدارند چو بینند عیانت


حیفست چنین روی نگارین که بپوشی

سودی به مساکین رسد آخر چه زیانت


بازآی که در دیده بماندست خیالت

بنشین که به خاطر بگرفتست نشانت


بسیار نباشد دلی از دست بدادن

از جان رمقی دارم و هم برخی جانت


دشنام کرم کردی و گفتی و شنیدم

خرم تن سعدی که برآمد به زبانت

[sorna]

چو نیست راه برون آمدن ز میدانت

ضرورتست چو گوی احتمال چوگانت


به راستی که نخواهم بریدن از تو امید

به دوستی که نخواهم شکست پیمانت


گرم هلاک پسندی ورم بقا بخشی

به هر چه حکم کنی نافذست فرمانت


اگر تو عید همایون به عهد بازآیی

بخیلم ار نکنم خویشتن به قربانت


مه دوهفته ندارد فروغ چندانی

که آفتاب که می‌تابد از گریبانت


اگر نه سرو که طوبی برآمدی در باغ

خجل شدی چو بدیدی قد خرامانت


نظر به روی تو صاحب دلی نیندازد

که بی‌دلش نکند چشم‌های فتانت


غلام همت شنگولیان و رندانم

نه زاهدان که نظر می‌کنند پنهانت


بیا و گر همه بد کرده‌ای که نیکت باد

دعای نیکان از چشم بد نگهبانت


به خاک پات که گر سر فدا کند سعدی

مقصرست هنوز از ادای احسانت

[sorna]

چه لطیفست قبا بر تن چون سرو روانت

آه اگر چون کمرم دست رسیدی به میانت


در دلم هیچ نیاید مگر اندیشه وصلت

تو نه آنی که دگر کس بنشیند به مکانت


گر تو خواهی که یکی را سخن تلخ بگویی

سخن تلخ نباشد چو برآید به دهانت


نه من انگشت نمایم به هواداری رویت

که تو انگشت نمایی و خلایق نگرانت


در اندیشه ببستم قلم وهم شکستم

که تو زیباتر از آنی که کنم وصف و بیانت


سرو را قامت خوبست و قمر را رخ زیبا

تو نه آنی و نه اینی که هم اینست و هم آنت


ای رقیب ار نگشایی در دلبند به رویم

این قدر بازنمایی که دعا گفت فلانت


من همه عمر بر آنم که دعاگوی تو باشم

گر تو خواهی که نباشم تن من برخی جانت


سعدیا چاره ثباتست و مدارا و تحمل

من که محتاج تو باشم ببرم بار گرانت

[sorna]

خوش می‌روی به تنها تن‌ها فدای جانت

مدهوش می‌گذاری یاران مهربانت


آیینه‌ای طلب کن تا روی خود ببینی

وز حسن خود بماند انگشت در دهانت


قصد شکار داری یا اتفاق بستان

عزمی درست باید تا می‌کشد عنانت


ای گلبن خرامان با دوستان نگه کن

تا بگذرد نسیمی بر ما ز بوستانت


رخت سرای عقلم تاراج شوق کردی

ای دزد آشکارا می‌بینم از نهانت


هر دم کمند زلفت صیدی دگر بگیرد

پیکان غمزه در دل ز ابروی چون کمانت


دانی چرا نخفتم تو پادشاه حسنی

خفتن حرام باشد بر چشم پاسبانت


ما را نمی‌برازد با وصلت آشنایی

مرغی لبقتر از من باید هم آشیانت


من آب زندگانی بعد از تو می‌نخواهم

بگذار تا بمیرم بر خاک آستانت


من فتنه زمانم وان دوستان که داری

بی شک نگاه دارند از فتنه زمانت


سعدی چو دوست داری آزاد باش و ایمن

ور دشمنی بباشد با هر که در جهانت