دیوان اشعار سعدی

[sorna]

تا حال منت خبر نباشد

در کار منت نظر نباشد


تا قوت صبر بود کردیم

دیگر چه کنیم اگر نباشد


آیین وفا و مهربانی در

در شهر شما مگر نباشد


گویند نظر چرا نبستی

تا مشغله و خطر نباشد


ای خواجه برو که جهد انسان

با تیر قضا سپر نباشد


این شور که در سرست ما را

وقتی برود که سر نباشد


بیچاره کجا رود گرفتار

کز کوی تو ره به درنباشد


چون روی تو دلفریب و دلبند

در روی زمین دگر نباشد


در پارس چنین نمک ندیدم

در مصر چنین شکر نباشد


گر حکم کنی به جان سعدی

جان از تو عزیزتر نباشد

[sorna]

چه کسی که هیچ کس را به تو بر نظر نباشد

که نه در تو بازماند مگرش بصر نباشد


نه طریق دوستانست و نه شرط مهربانی

که ز دوستی بمیریم و تو را خبر نباشد


مکن ار چه می‌توانی که ز خدمتم برانی

نزنند سائلی را که دری دگر نباشد


به رهت نشسته بودم که نظر کنی به حالم

نکنی که چشم مستت ز خمار برنباشد


همه شب در این حدیثم که خنک تنی که دارد

مژه‌ای به خواب و بختی که به خواب درنباشد


چه خوشست مرغ وحشی که جفای کس نبیند

من و مرغ خانگی را بکشند و پر نباشد


نه من آن گناه دارم که بترسم از عقوبت

نظری که سر نبازی ز سر نظر نباشد


قمری که دوست داری همه روز دل بر آن نه

که شبیت خون بریزد که در او قمر نباشد


چه وجود نقش دیوار و چه آدمی که با او

سخنی ز عشق گویند و در او اثر نباشد


شب و روز رفت باید قدم روندگان را

چو به مؤمنی رسیدی دگرت سفر نباشد


عجبست پیش بعضی که ترست شعر سعدی

ورق درخت طوبیست چگونه تر نباشد

[sorna]

آن به که نظر باشد و گفتار نباشد

تا مدعی اندر پس دیوار نباشد


آن بر سر گنجست که چون نقطه به کنجی

بنشیند و سرگشته چو پرگار نباشد


ای دوست برآور دری از خلق به رویم

تا هیچ کسم واقف اسرار نباشد


می‌خواهم و معشوق و زمینی و زمانی

کو باشد و من باشم و اغیار نباشد


پندم مده ای دوست که دیوانه سرمست

هرگز به سخن عاقل و هشیار نباشد


با صاحب شمشیر مبادت سر و کاری

الا به سر خویشتنت کار نباشد


سهلست به خون من اگر دست برآری

جان دادن در پای تو دشوار نباشد


ماهت نتوان خواند بدین صورت و گفتار

مه را لب و دندان شکربار نباشد


وان سرو که گویند به بالای تو باشد

هرگز به چنین قامت و رفتار نباشد


ما توبه شکستیم که در مذهب عشاق

صوفی نپسندند که خمار نباشد


هر پای که در خانه فرورفت به گنجی

دیگر همه عمرش سر بازار نباشد


عطار که در عین گلابست عجب نیست

گر وقت بهارش سر گلزار نباشد


مردم همه دانند که در نامه سعدی

مشکیست که در کلبه عطار نباشد


جان در سر کار تو کند سعدی و غم نیست

کان یار نباشد که وفادار نباشد

[sorna]

جنگ از طرف دوست دل آزار نباشد

یاری که تحمل نکند یار نباشد


گر بانگ برآید که سری در قدمی رفت

بسیار مگویید که بسیار نباشد


آن بار که گردون نکشد یار سبکروح

گر بر دل عشاق نهد بار نباشد


تا رنج تحمل نکنی گنج نبینی

تا شب نرود صبح پدیدار نباشد


آهنگ دراز شب رنجوری مشتاق

با آن نتوان گفت که بیدار نباشد


از دیده من پرس که خواب شب مستی

چون خاستن و خفتن بیمار نباشد


گر دست به شمشیر بری عشق همانست

کان جا که ارادت بود انکار نباشد


از من مشنو دوستی گل مگر آن گاه

کم پای برهنه خبر از خار نباشد


مرغان قفس را المی باشد و شوقی

کان مرغ نداند که گرفتار نباشد


دل آینه صورت غیبست ولیکن

شرطست که بر آینه زنگار نباشد


سعدی حیوان را که سر از خواب گران شد

دربند نسیم خوش اسحار نباشد


آن را که بصارت نبود یوسف صدیق

جایی بفروشد که خریدار نباشد

[sorna]

گر گویمت که سروی سرو این چنین نباشد

ور گویمت که ماهی مه بر زمین نباشد


گر در جهان بگردی و آفاق درنوردی

صورت بدین شگرفی در کفر و دین نباشد


لعلست یا لبانت قندست یا دهانت

تا در برت نگیرم نیکم یقین نباشد


صورت کنند زیبا بر پرنیان و دیبا

لیکن بر ابروانش سحر مبین نباشد


زنبور اگر میانش باشد بدین لطیفی

حقا که در دهانش این انگبین نباشد


گر هر که در جهان را شاید که خون بریزی

با یار مهربانت باید که کین نباشد


گر جان نازنینش در پای ریزی ای دل

در کار نازنینان جان نازنین نباشد


ور زان که دیگری را بر ما همی‌گزیند

گو برگزین که ما را بر تو گزین نباشد


عشقش حرام بادا بر یار سروبالا

تردامنی که جانش در آستین نباشد


سعدی به هیچ علت روی از تو برنپیچد

الا گرش برانی علت جز این نباشد

[sorna]

در پای تو افتادن شایسته دمی باشد

ترک سر خود گفتن زیبا قدمی باشد


بسیار زبونی‌ها بر خویش روا دارد

درویش که بازارش با محتشمی باشد


زین سان که وجود توست ای صورت روحانی

شاید که وجود ما پیشت عدمی باشد


گر جمله صنم‌ها را صورت به تو مانستی

شاید که مسلمان را قبله صنمی باشد


با آن که اسیران را کشتی و خطا کردی

بر کشته گذر کردن نوع کرمی باشد


رقص از سر ما بیرون امروز نخواهد شد

کاین مطرب ما یک دم خاموش نمی‌باشد


هر کو به همه عمرش سودای گلی بودست

داند که چرا بلبل دیوانه همی‌باشد


کس بر الم ریشت واقف نشود سعدی

الا به کسی گویی کو را المی باشد

[sorna]

تو را خود یک زمان با ما سر صحرا نمی‌باشد

چو شمست خاطر رفتن بجز تنها نمی‌باشد


دو چشم از ناز در پیشت فراغ از حال درویشت

مگر کز خوبی خویشت نگه در ما نمی‌باشد


ملک یا چشمه نوری پری یا لعبت حوری

که بر گلبن گل سوری چنین زیبا نمی‌باشد


پری رویی و مه پیکر سمن بویی و سیمین بر

عجب کز حسن رویت در جهان غوغا نمی‌باشد


چو نتوان ساخت بی رویت بباید ساخت با خویت

که ما را از سر کویت سر دروا نمی‌باشد


مرو هر سوی و هر جاگه که مسکینان نیند آگه

نمی‌بیند کست ناگه که او شیدا نمی‌باشد


جهانی در پیت مفتون به جای آب گریان خون

عجب می‌دارم از هامون که چون دریا نمی‌باشد


همه شب می‌پزم سودا به بوی وعده فردا

شب سودای سعدی را مگر فردا نمی‌باشد


چرا بر خاک این منزل نگریم تا بگیرد گل

ولیکن با تو آهن دل دمم گیرا نمی‌باشد

[sorna]

مرا به عاقبت این شوخ سیمتن بکشد

چو شمع سوخته روزی در انجمن بکشد


به لطف اگر بخرامد هزار دل ببرد

به قهر اگر بستیزد هزار تن بکشد


اگر خود آب حیاتست در دهان و لبش

مرا عجب نبود کان لب و دهن بکشد


گر ایستاد حریفی اسیر عشق بماند

و گر گریخت خیالش به تاختن بکشد


مرا که قوت کاهی نه کی دهد زنهار

بلای عشق که فرهاد کوهکن بکشد


کسان عتاب کنندم که ترک عشق بگوی

به نقد اگر نکشد عشقم این سخن بکشد


به شرع عابد اوثان اگر بباید کشت

مرا چه حاجت کشتن که خود وثن بکشد


به دوستی گله کردم ز چشم شوخش گفت

عجب نباشد اگر مست تیغ زن بکشد


به یک نفس که برآمیخت یار با اغیار

بسی نماند که غیرت وجود من بکشد


به خنده گفت که من شمع جمعم ای سعدی

مرا از آن چه که پروانه خویشتن بکشد

[sorna]

تا کی ای دلبر دل من بار تنهایی کشد

ترسم از تنهایی احوالم به رسوایی کشد


کی شکیبایی توان کردن چو عقل از دست رفت

عاقلی باید که پای اندر شکیبایی کشد


سروبالای منا گر چون گل آیی به چمن

خاک پایت نرگس اندر چشم بینایی کشد


روی تاجیکانه‌ات بنمای تا داغ حبش

آسمان بر چهره ترکان یغمایی کشد


شهد ریزی چون دهانت دم به شیرینی زند

فتنه انگیزی چو زلفت سر به رعنایی کشد


دل نماند بعد از این با کس که گر خود آهنست

ساحر چشمت به مغناطیس زیبایی کشد


خود هنوزت پسته خندان عقیقین نقطه‌ایست

باش تا گردش قضا پرگار مینایی کشد


سعدیا دم درکش ار دیوانه خوانندت که عشق

گر چه از صاحب دلی خیزد به شیدایی کشد

[sorna]

خواب خوش من ای پسر دستخوش خیال شد

نقد امید عمر من در طلب وصال شد


گر نشد اشتیاق او غالب صبر و عقل من

این به چه زیردست گشت آن به چه پایمال شد


بر من اگر حرام شد وصل تو نیست بوالعجب

بوالعجب آن که خون من بر تو چرا حلال شد


پرتو آفتاب اگر بدر کند هلال را

بدر وجود من چرا در نظرت هلال شد


زیبد اگر طلب کند عزت ملک مصر دل

آن که هزار یوسفش بنده جاه و مال شد


طرفه مدار اگر ز دل نعره بیخودی زنم

کآتش دل چو شعله زد صبر در او محال شد


سعدی اگر نظر کند تا نه غلط گمان بری

کو نه به رسم دیگران بنده زلف و خال شد