آشنایی با آیین یهودیت

[armin khatar]

10- تورات با تاریخ یهود
تورات واژه ای عبری و به معنای قانون است ؛ زیرا در کتاب تورات احکام و قوانین زیادی وجود دارد. نام دیگر تورات شریعت است .
متخصصین کتاب مقدس تورات چهار منبع اساسی برای تورات قائلند:
1. منبع الوهیمی e ؛
2. منبع یهوهی j ؛
3. منبع کاهنی p ؛
4. منبع سفر تثنیه d (که منبعی ویژه است ).
یکی از قدیمی ترین و معروفترین نقدهای تورات و کتاب مقدس را دانشمند و فیلسوف هلندی باروخ (بندیکت ) اسپینوزا 8 (1632-1677) در کتابی به نام رساله ای در الهیات و سیاست (به زبان لاتینی ) انجام داده است .
اسپینوزا در کتاب خود با ذکر دلیلهایی اثبات می کند که برای بررسی اعتبار کتاب مقدس باید به شواهد تاریخی و انتقادی آن پرداخت و متاءسف است که پیشینیان این شناخت را متروک داشته اند و یا اگر چیزی در باب آن نگاشته اند از دسترس ما به دور مانده است . وی می افزاید اکنون ما در شرایطی زیست می کنیم که مسائلی تعصب آمیز به نام دین معروف شده است و مردم برای عقل در اعتقادات خود سهمی قائل نیستند. از این رو من با نومیدی نسبی پای در این راه می نهم و در نخستین گام به بررسی نویسندگان کتاب مقدس (و قبل از همه به مؤ لف اسفار پنجگانه تورات ) می پردازم :
تقریبا همه (اهل کتاب ) معتقدند که موسی تورات را تاءلیف کرده است ، به گونه ای که فرقه فریسیان از یهود در تاءکید بر این عقیده ، مخالف آن را مرتد دانسته اند. به همین دلیل ابن عزرا که دانشمندی نسبتا آزاد اندیش بود، برای اظهار نظر خویش در این باب جراءت نکرد و تنها با اشاراتی مبهم ، اشتباه بودن این اعتقاد عمومی را متذکر شد. اما من بدون ترس و واهمه پرده ابهام را از روی سخنان ابن عزرا برخواهم داشت و حقیقت را برای همه آفتابی خواهم کرد.(6)

[armin khatar]

اَشكال سوگ در كتاب مقدس :
قِريعا (لباس پاره كردن) :
جامه چاك كردن، يكي از رسوم رايج سوگ در قسمت‏هاي نقلي و توصيفي عهد عتيق است نمونه آن جامه درديدن يا پاره كردن لباس رئوبن است. رئوبن هنگامي كه سرچاه برمي‏گردد و مي‏بيند كه يوسف در چاه نيست جامه خود را چاك مي‏زند. (پيدايش: 29: 37). يعقوب رخت خود را پاره كرد و پلاس در بر كرد و روزهاي بسيار براي پسر خود ماتم گرفت و ... گفت سوگوار نزد پسر خود به گور فرود مي‏روم. (پيدايش : 35: 37).
عكس‏ العمل يوشع و بزرگان بني‏اسرائيل هنگام شكست در «عاي» لا به همين نحو است:
يوشع و مشايخ اسرائيل جامه خود را چاك زده، پيش تابوت خداوند تا شام رو به زمين افتادند و خاك به سرهاي خود پاشيدند. (يوشع 6: 7). واكنش حزقيا به سخنان رَوْ شاقه: چون حزقيا اين را شنيد لباس خود را چاك زده و پلاس پوشيده (دوم پادشاهان 1: 19) (شعيا 1: 37). مردخاي هنگام شنيدن خبر قتل‏عام يهوديان: چون مردخاي از هر آن چه شده بود اطلاع يافت، جامه خود را دريده پلاس با خاكستر دربر كرد. (استر : 1: 4)
ايوب هنگام شنيدن مرگ فرزندان: آن گاه ايوب برخاسته جامه خود را دريده و سر خود را تراشيد (ايوب : 20: 1). دوستان او هنگام تسليت گفتن: با آواز بلند گريستند و جامه خود را دريده خاك به سوي آسمان بر سر خود افشاندند. (ايوب : 13: 2)
جامه دريدن: گاه به معناي گريز از عواطف و احساسات غيرقابل وصف يا به عنوان جايگزين نمادين آسيب و نقص عضو است.
پلاس پوشي: تقريباً پلاس پوشي در ماتم به اندازه جامه دريدن رايج بوده است (دوم سموئيل 3:31 مزامير 12: 30 مراثي 10: 2)
حزقيال پيشگويي مي‏كند كه ماتم شهر صور با درآوردن لباس‏هاي قلابدوزي شده و پوشيدن لباس‏هاي خاص عزا خواهد بود: رخت قلابدوزي خويش را بكنند و به ترس‏ها ملبس شوند (حزقيال 16: 26 و 27: 7). يوآب زني دانشمند از تِقوعَ آورد و از او خواست خود را مثل ماتم‏كننده ظاهر سازد و لباس تعزيت پوشد تا نزد داود بفرستد (دوم سموئيل 2: 14) كه بي‏شباهت به لباس بيوگي كه تامار بيوة عِر لق - پسر يهودا – پوشيد، نيست (پيدايش 19-14: 38). ميكاه نبي برهنه شدن عزادار را غيرعادي نمي‏داند. برهنه و عريان خواهم رفت و مثل شغال‏ها ماتم خواهم گرفت (ميكاه نبي 8: 1)
خاكريزي بر سر: يكي از انواع آداب عزا كه در يهوديت اخير نيز باقي مانده است. خاك بر سر ريختن است. يوشع و مشايخ اسرائيل بر زمين افتادند و خاك به سر خود پاشيدند. (يوشع 6: 7 / دوم سموئيل 19: 13 / ارمياء 34: 25 و 26: 6 / حزقيال 30: 27 مراثي 10: 2)
خود نياراستن: اجتناب از پوشيدن زيورآلات، چون قوم اين سخنان بد را شنيدند ماتم گرفتند و هيچكس زيور خود را بر خود ننهاد.
پرهيز از روغن‏مالي و تدهين و شستشو: داود پس از فوت پسرش برخاسته خود را شستشو داد، تدهين كرد. ( دوم سموئيل 20: 12)
روزه گرفتن : (دوم سموئيل 25: 3 / استر 3: 4 عزرا 6: 10 / نحميا 4: 1)
سينه زدن : اشعياء، عزادار را با وصف سينه‏زني توصيف مي‏نمايد: براي مزرعه‏ه اي دلپسند و موهاي بارور، سينه خواهند زد. (اشعياء 12: 32)
كلمه معادل سينه ‏زدن در عبري سافَد Safad ספד كه تعديل به يك اصطلاح عام براي سوگواري و عزاداري הספד شده است. ابراهيم آمد تا براي ساره ماتم و گريه كند. (پيدايش 3: 22). كه حس ماتم و گريه به خود مي‏گيرد: آن نبي به شهر آمد تا ماتم گيرد و او را دفن نمايد (اول پادشاهان 30: 13/ ميكاه 8: 1)
قطع مو و ريش : ظاهرا يهوديان به مناسبت مرگ ناداب و ابيهو – پسران هارون – به نشانه عزا و سوگ موهاي سر خود را بلند و پريشان مي‏كردند. البته كاهنان (از ميان لاويان) مثل هارون مجاز به چنين كاري نبودند.
موسي، هارون و پسرانش اِلعازار و ايتامار را گفت موهاي سر خود را بلند نكنيد و گريبان خود را چاك نزنيد. مبادا بميريد. اما خاندان بني‏اسرائيل ماتم خواهند كرد. (لاويان 7 و 6: 10)
در يهوديت متأخر و جديد براي عزادار واجب و ضروري است كه موهايش را بلند كند. در آن روز خداوند خالق به گريستن و ماتم كردن و كندن مو و پوشيدن پلاس خواهد خواند. (اشعياء 12: 22)
سرتراشيدن (كندن موي سر): انبياء تراشيدن سر را به عنوان يك مراسم و سنت عزاداري معرفي كرده‏اند. (اشعياء 12: 22 / ارمياء 6: 16 / حزقيال 18: 7 / عاموس 10: 8)
در همين جهت ايوب هنگام شنيدن مرگ فرزندانش موهاي سرش را مي‏تراشد: باد شديدي وزيده جوانان مردند. آن گاه ايوب برخاسته جامه خود را دريد و سر خود را تراشيد و به زمين افتاده و سجده كرد. (ايوب 21: 1)
حتي زن غيريهودي كه در جنگ اسير شده است مي‏بايد تراشيدن سر را به عنوان يك رسم عزاداري رعايت كند. در ميان اسيران زن خوب صورتي ديده عاشق او بشوي و بخواهي او را به زني خود بگيري پس او را به خانه خود ببرد و سر خود را بتراشد و ناخن خود بگيرد و براي والدين خود يك ماه ماتم گيرد. (تثنيه 13: 12)
عمامه ‏برداري: بنابه توصيه حزقيال نبي براي ابراز تأسف و اندوه برداشتن عمامه از سر مرسوم بوده ا ست. اي پسر انسان ماتم و گريه نكن و اشك از چشمت جاري نشود ماتم مگير بلكه عمامه بر سرت بپيچ و كفش به پايت بكن و شارب را نپوشان و طعام مردم را نخور.
سرپوشي: پوشاندن سر نيز يكي از آداب و مراسم عزاداري شناخته شده است (حزقيال 17: 24) داود چون به فراز كوه زيتون مي‏رفت گريه مي‏كرد و با سر پوشيده و پاي برهنه مي‏رفت. (دوم سموئيل 30: 115) (ارمياء نبي 4 و
3: 14 / استر 12: 6 و 8: 7)
لغت‏شناسان براي معادل عبري پوشش دو ريشه ذكر كرده‏اند: اولا از ريشه خافا به معناي پوشش و ثانياً از ريشه مشابه عربي حافي به معناي پابرهنه كه آن هم هم‏ريشه با كلمه عبري ياحِف ‎Yahef به معناي پابرهنه است.
ريشه دوم گواهي حزقيال و اشعيا را در سفر تثنيه اثبات و تأييد مي‏نمايد.
در كنار تراشيدن سر و ريش، انبياء رسم قطع و جرح گوشت دست و ديگر جاها را نهي كرده‏اند.
كسي برايشان ماتم نخواهد گرفت و خويشتن را مجروح نخواهد ساخت و موي خود را نخواهند تراشيد (ارمياء 7: 16). هشتاد نفر با ريش تراشيده وگريبان دريده و بدن خراشيده هدايا و بخور آوردند (ارمياء6: 41). به نظر مي‏رسد آنها از تحريم و نهي چنين مراسم و آداب و رسومي غافل و بي‏اطلاع بودند. براي كاهنان يعني پسران هارون، ايراد جرح و زخم در گوشت، تراشيدن سر و ريش از تمام انواع ماتم و عزا تحريم شده است به استثناء اين كه در مورد مرگ پدر، مادر، پسر، دختر، برادر يا خواهر مجرد كاهن باشد.
سر خود را بي مو نسازيد و گوشه‏هاي ريش خود را نتراشيد و بدن خود را مجروح ننمايند. (لاويان 6: 21)
سفر لاويان تراشيدن و كندن مو، خالكوبي و زخمي و مجروح كردن را به عنوان يك رسم عزاداري براي همه بني‏اسرائيل تحريم مي‏‎كند.
سر و ريش خود را نتراشيد بدن خود را براي مرده مجروح نسازيد. (لاويان 28: 19)
سفر تثنيه، مجروح كردن بدن و تراشيدن سر را به عنوان يك رسم عزاداري براي تمام بني‏اسرائيل تحريم مي‏كند. شما پسران يهوه خداي خود هستيد پس براي مردگان، خويشتن را مجروح ننمايد و مابين چشمان خود را متراشيد (تثنيه 1: 14)
سفر لاويان انگيزه تحريم‎‏ها را ميل به اجتناب از پليدي و نجاست در رسوم ديني معرفي مي‏كند. (لاو: 19)
در حالي كه سفر تثنيه انگيزه تحريم را تلاش براي نيل به قداست مي‏داند.
زيرا تو براي يهوه خدايت قوم مقدس هستي و خداوند ترا براي خود برگزيده است. (تثنيه 3: 14)
پوشاندن لب: ميكاه و حزقيال نبي پوشش لب (بالايي) را به عنوان شيوه ابراز و بيان ماتم و اندوه ذكر كرده‏اند. براي مرده ماتم نگير بلكه عمامه بر سرت بپيچ و كفش به پايت بكن و شاربهايت را نپوشان و طعام مردم را نخور. (حزقيال 18: 24)
جميع ايشان لب‏هاي خود را خواهند پوشانيد. (ميكاه 8: 3)
سفر لاويان همين رسم را همراه كشف و پريشان كردن مو و جامه دريدن براي مبروصان توصيه مي‏كند اما مبروص گريبان او چاك شده و موي سر او گشاده و شاربهاي او پوشيده شود. (لاويان 46: 13)
در كتاب مقدس وضعيت مطلوب و آرماني عزادار و ماتم‏زده حالت نشستن است. (حزقيال 16: 26) پادشاه نينوا رداي خود را درآورد پلاس پوشيده بر خاكستر نشست (يونس 7: 3) (ايوب 13: 2) يا حالت خوابيده بر روي زمين در يهوديت متأخر متداول گرديد. (دوم سموئيل 31:13 / مراثي 21: 2)
دست بر سر: دست گذاردن بر سر بنا بر كتاب سموئيل و ارمياه نبي: تامار خاكستر بر سر خود ريخته و جامه رنگارنگ را كه در برش بود دريده و دست خود را بر سرت گذارده روانه شد. (دوم سموئيل 20: 13) از اين نيز دست‏هاي خود را بر سرت نهاده. (37:2)
آن چنان كه در يهوديت متأخر توجه شده، عهد عتيق ميان عزا و ماتم قبل از خاكسپاري و بعد از دفن تمايزي قائل نيست.
آن چه مي‏توان آداب و رسوم ماتم و سوگواري در كتاب مقدس ناميد همانست كه يهوديت متأخر را به يهوديت متقدم و اوليه پيوند مي‏دهد. از اين رو دانيال با پرهيز از گوشت و شراب عزاداري مي‏نمايد. (دانيال 23: 10) در حالي كه ميشنا (كِتووُت: 4: 4) نواختن ني و فلوت را در مراسم تدفين توصيه مي‏نمايد. عهد عتيق سوگواري را با انقطاع و توقف رقص و وسايل موسيقي همراه مي‏داند. شادماني دف‏ها تلف شده، آواز عشرت‏كنندگان باطل و شادماني بربط‏ها ساكت خواهد شد (اشعياء 9: 24) (ارمياء 12: 31 / مزامير 12: 30 / ايوب 31: 30 مراثي 15: 5 / جامعه 4: 3) همان‏گونه كه روحانيون يهوديت متأخر انجام مي‏دهند. از همراهي هديه دادن با پايان و توقف عزاداري، مي‏توان حدس زد كه رسم هديه دادن براي عزاداران مانند يهوديت متأخر ممنوع بوده است (1) (كارو: شولحان عاروخ/ يُورِه دِعا 3: 385)
يهوديت اخير به عنوان تأييد جايگاه ارزشمند اموات (2) و به جهت درخواست رحمت الهي اشكال مختلف عزا و سوگواري را پذيرا گرديد. (تَعْنيتْ 1: 2)
هر يك از مكاتب معاصر انسان‎‏شناختي ضمن حمايت و تأكيد بر يكي از انگيزه‏هاي فوق ديگر گرايش را حذف نمودند. هر دو انگيزه و گرايش در وراي بسياري از آداب و رسوم عزاداري در كتاب مقدس به چشم مي‏خورد.
به نظر برخي از مفسرين هدف و انگيزه مجروح كردن بدن در اصل فراهم كردن زمينه تغذيه از خون براي روح متوفي و مقصود از قطع و كوتاه كردن مو، اين كه روح بتواند با قدرت نهفته در بدن به حركت درآيد