شرح دعاى كميل

[R A H A]

البته رحمت رحيميه شامل مطيعان است، به قبول حسنات و عبادات، و شامل عاصيان از اهل ايمان است به آمرزش و محو سيئات.

لذا نيكان و نيكوكاران به سبب بندگى، به انتظار نزول رحمتند و بدان و بدكاران به علت نيازمندى و مفلسى و بيچارگى و شرمندگى، اميدوار اين موهبتند.

ابن مبارك گفته: رحمان آن است كه چون از او درخواست كنى دست گيرد، و رحيم آن كه اگر چيزى از او نطلبى خشم گيرد!

عارفى فرموده: رحمان است به روزى دادن به جانداران، رحيم است به آمرزش سيئات اهل ايمان، در رزق و روزى به رحمانيتش اعتماد كن، ولى كسب و تجارت را از دست مگذار كه خلاف شرع و عقل است، و در آمرزش گناهان به رحيميتش تكيه كن نه بر عمل خود، ولى عمل را ترك مكن كه خلاف خواسته حق و همراهى با شيطان است.

گروهى از اهل سر گفته‏اند: بنده را سه حالت است:

اول: حالت معدومى كه نياز به هستى داشت،

دوم: حالت هستى و موجوديت كه محتاج به اسباب بقاست، سوم: حالت حضور در قيامت و احتياج به آمرزش و مغفرت، و اين سه حال، در اين سه اسم مندرج است: الله يعنى مستجمع همه صفات كمال اوست، انديشه كن كه چگونه ترا از ديار نيستى و عدم به عرصه هستى و وجود آورد، رحمان اوست، بنگر كه چگونه اسباب و ابزار بقا و زندگيت را فراهم آورد. رحيم اوست، باش تا فرداى قيامت ببينى كه ترا در پناه رحيميت آورد و پرده آمرزش بر گناهانت فرو پوشد.

اربابان بصيرت، و صاحبان درايت و عاشقان حقيقت گفته اند: انسان را قلب و نفس و روح است؛ نفس را هواى رزق و احسان است، و قلب را تمناى معرفت و ايمان، و روح را درخواست رحمت و رضوان؛ و هر يك از آنها به اسمى از اين اسمإ نصيب خود گيرند، قلب از نام الله ذوق معرفت و ايمان يابد، و نفس از اسم رحمن به رزق و احسان رسد، و روح از اثر رحيم پوشيده به رحمت و رضوان شود.

[R A H A]

كسى كه قلب و جانش با مفاهيم اين سه نام مبارك درآميزد، از بندگى و عبادت هر معبودى جز خدا خلاصى يابد، و نسبت به بندگان خدا منبع بخشايش و بخشندگى شود و همه را از لطف و مهربانى خود بهره‏مند كند.

ذكر اين كلام نورانى، و گنجينه فيض ربانى، در تمام اوقات بيدارى و ابتداى هر كارى مطلوب و محبوب است، و گوينده چون با توجه به معانى آن و با خلوص نيت و به قصد توسل به حضرت حق، و به خاطر تصفيه باطن از كدورات ماديات و تعلقات بيجا و رفع تإلمات و مشكلات گويد، از آثار عظيمه و فائده هاى ارزنده آن بهره‏مند شود.

از رسول خدا(ص) روايت شده كه هر كس روزى ده بار بسم الله الرحمن الرحيم و لا حول و لا قوه الا بالله العلى العظيم گويد، از گناهان پاك گردد، و خداى متعال او را از هفتاد بلا كه از آن جمله برص و جذام و فلج است حفظ كند!

و نيز از آن حضرت روايت شده كه هر كس بسم الله را بخواند، حق تعالى به عدد هر حرفى از آن چهار هزار حسنه براى او بنويسد و چهار هزار سيئه را از او محو كند.

در روايت آمده است: هر كس هنگام غذا خوردن بسم الله بگويد شيطان هم غذاى او نشود ولى اگر مشغول غذا خوردن شود و از خواندن آن غفلت ورزد، شيطان رفيق او گردد. 11

[R A H A]

اى كرمت هم نفس بى كسان
جز تو كسى نيست كس بى كسان
بى كسم و هم نفس من تويى
رو به كه آرم كه كس من تويى
اى زجمال تو جهان غرق نور
نور به طوق تو حجاب ظهور
جز تو كسى نيست به بالا و پست
ما همه هيچيم تويى هر چه هست
اى دو جهان محو تماشاى تو
جز تو كسى نيست شناساى تو
پى نوشت‏ها:
1.مستدركات علم الرجال ج 6، ص 314.
2.رسائل سيد مرتضى.
3.بحار، ج 33، ص 399.
4.همان، ج 77، ص 266.
5.مستدركات علم الرجال، ج 6، ص 314.
6.محجه البيضإ، ج 2، ص 288 و 295.
7.محجه البيضإ، ج 2، ص 288 و 295.
8.اصول كافى، ج 6، ص 54 و 56.
9.اصول كافى، ج 6، ص 54 و 56.
10.اين روايت در اكثر كتب تفسير و منابع حديث نقل شده است.
11.شرح و تفصيل حقايق و اشارات و لطائف مربوط به بسم الله الرحمن الرحيم

[R A H A]

شرح دعاى كميل
«اللهم انى اسئلك برحمتك التى وسعت كل شى‏ء؛
خدايا من از تو درخواست مى‏كنم به رحمتت كه همه چيز را فرا گرفته»

هر يك از كلمات اين جمله عرشى، كلام ملكوتى و گنجينه آسمانى، داراى رموز و اشارات و لطايف و اسرارى است كه تا جايى كه اقتضا دارد به شرح آن پرداخته مى‏شود.

اللهم: پايه و اصلش يا الله است، يا را حذف كرده‏اند و به جاى آن ميم تشديددار قرار داده‏اند، تا مرتبه عالى، برترى شان و عظمت و بزرگى حق را بنمايانند، يعنى هم چنان كه وجود مقدسش، در مرتبه وجود بر همه موجودات تقدم ازلى دارد و چيزى بر او پيشى نگرفته، سزاوار است در كلمه الله اين حقيقت مراعات شود و آن را بر هر كلمه و حرفى مقدم كرد، تا ميان وجود حقيقى و وجود لفظى توافق به عمل آيد، و فرقى در رعايت‏شان، بين شان حقيقى و لفظى باقى نماند.

[R A H A]

دعاخوانى كه حضرت الله را مورد توجه قرار مى‏دهد و وجود مقدس او را ندا مى‏دهد و با زبان قال و حال اللهم مى‏گويد، بايد بداند كه اگر كشش و جاذبه و اذن و اجازه حضرت معشوق نبود، عاشق شيدا، قدرت يك كلمه سخن گفتن با معشوق را نداشت، و نيروى قدم نهادن در عرصه دعا براى او نبود، و زبان قالش لال، و پديد آمدن حالش محال بود.

زبان ندا دهنده حق، با اتصال به قدرت حق اللهم مى‏گويد، و لسان حال دعا خوان، با لطف و كرم او گشوده مى‏شود.دعاخوان بايد به اين حقيقت آگاه باشد كه تا خواست محبوب نبود، بيان درخواست خواهنده امكان نداشت، و تا اراده حضرتش در وجود عبد تجلى نمى‏كرد، عبد براى دعا و طلب حاجت‏به پيشگاه او نمى‏رفت.

آرى، دعا تعليم اوست، حيات وجود دعا خوان رشحه‏اى از امر اوست، زبان قال و لسان حال دعاخوان در دست اراده اوست، پس همه چيز از او و در سيطره مالكيت و قدرت اوست.
از خودى اى خدا نجاتم ده
زين محيط بلا نجاتم ده
يكدم از من مرا رهايى بخش
از غم ماسوا نجاتم ده
دلم از وحشت جهان بگرفت
زين ديار فنا نجاتم ده
نفس اماره قصد من دارد
از بلاى هوا نجاتم ده

[R A H A]

انى اسئلك» به معناى من است، ولى در اينجا به معناى منيت كه بويى از فرعونيت دارد نيست. من، در اين فراز ملكوتى و بقيه جملات دعا، اشاره به من طبيعى، من عقلانى، من عالى، من وجودى، من علمى و من استقلالى ندارد. من، در اين عرصه معنوى، به معناى فقر ذاتى، تهيدستى، نيازمندى، وخاكسارى است.

دعاخوان در اين مقام، از من ذاتى خود، جز فقر و انكسار، ذلت و بيچارگى، تضرع و زارى، خشوع و خضوع، مسكنت و خوارى نمى‏بيند، و از حضرت محبوب جز رحمت و كرامت، لطف و محبت، احسان و عدالت، عفو و مغفرت مشاهده نمى‏كند، به اين خاطر دست‏سؤال كه درخواست نيازمند از بى‏نياز و گدايى و خواهش خاك نشينى ناچيز از مقامى بلند مرتبه و غنى بالذات است دراز مى‏كند و درخواست و سؤالش را با كمك گرفتن از رحمت واسعه او اظهار مى‏دارد.

«برحمتك التى وسعت كل شى‏ء» رحمت محبوب همه چيز را فراگرفته و به ظاهر و باطن همه چيز احاطه دارد.

اين رحمت واسعه، فيض عام حضرت اوست كه همه چيز را از بركت آن، از تاريكخانه نيستى به عرصه گاه نورانى هستى سفر داد و هر يك را در جايگاه خاص خودش مستقر كرد، و وسايل و ابزار نمو و رشد و تعالى و تربيت مادى و معنوى هر كدام را به فراخور قابليت و لياقت و ظرفيت و استعدادشان فراهم آورد و بدون ذره‏اى بخل در اختيارشان گذاشت.

[R A H A]

از خودى اى خدا نجاتم ده
زين محيط بلا نجاتم ده
يكدم از من مرا رهايى بخش
از غم ماسوا نجاتم ده
دلم از وحشت جهان بگرفت
زين ديار فنا نجاتم ده
نفس اماره قصد من دارد
از بلاى هوا نجاتم ده

«انى اسئلك» به معناى من است، ولى در اينجا به معناى منيت كه بويى از فرعونيت دارد نيست. من، در اين فراز ملكوتى و بقيه جملات دعا، اشاره به من طبيعى، من عقلانى، من عالى، من وجودى، من علمى و من استقلالى ندارد. من، در اين عرصه معنوى، به معناى فقر ذاتى، تهيدستى، نيازمندى، وخاكسارى است.

دعاخوان در اين مقام، از من ذاتى خود، جز فقر و انكسار، ذلت و بيچارگى، تضرع و زارى، خشوع و خضوع، مسكنت و خوارى نمى‏بيند، و از حضرت محبوب جز رحمت و كرامت، لطف و محبت، احسان و عدالت، عفو و مغفرت مشاهده نمى‏كند، به اين خاطر دست‏سؤال كه درخواست نيازمند از بى‏نياز و گدايى و خواهش خاك نشينى ناچيز از مقامى بلند مرتبه و غنى بالذات است دراز مى‏كند و درخواست و سؤالش را با كمك گرفتن از رحمت واسعه او اظهار مى‏دارد.

«برحمتك التى وسعت كل شى‏ء» رحمت محبوب همه چيز را فراگرفته و به ظاهر و باطن همه چيز احاطه دارد.

اين رحمت واسعه، فيض عام حضرت اوست كه همه چيز را از بركت آن، از تاريكخانه نيستى به عرصه گاه نورانى هستى سفر داد و هر يك را در جايگاه خاص خودش مستقر كرد، و وسايل و ابزار نمو و رشد و تعالى و تربيت مادى و معنوى هر كدام را به فراخور قابليت و لياقت و ظرفيت و استعدادشان فراهم آورد و بدون ذره‏اى بخل در اختيارشان گذاشت.

[R A H A]

در كتاب شريف «انيس الليل» آمده: 1داستان و مثل فيض عام الهى، چون آفتاب است؛ از افق طلوع مى‏كند، بدون اينكه رساندن نورش را از چيزى دريغ ورزد و از بهره دادن به موجوداتى كه در شعاعش بسر مى‏برند بخل كند، هنگام طلوعش، آنچه در عرصه تصرف نورش قرار دارد از وى به اندازه قابليت و استعداد كسب نور مى‏كنند.
به همين صورت، همه موجودات غيبى و شهودى هم از بزرگ‏ترين آنها تا كوچك ترينش در احاطه اين فيض عام و رحمت واسعه است، و هيچ چيز گرچه از نظر كوچكى با قوى‏ترين ميكروسكوب‏ها هم ديده نشود از دايره احاطه رحمتش بيرون نيست و هر يك به اندازه استعداد و قابليت خود و براساس عدالت و مصلحت او، از رحمت حضرتش نصيب مى‏برند، و در سايه آن رشد و نمو مى‏كنند و به كمال مادى و معنوى خود مى‏رسند.

از كران تا كران هستى، از غيب و شهود هستى، از ظاهر و باطن هستى، از بالا و پستى هستى، از عيان و نهان هستى همه و همه با تمام هويت وجود خود در دايره رحمت واسعه و فيض بى‏نهايت‏خالق هستى و رازق هستى و پروردگار هستى به سر مى‏برند و آنى از آنات و لحظه‏اى از لحظات، از اين فيض جدا نيستند وقدرت جداشدن ندارند؛ وبه فرض هم كه بتوانند لحظه‏اى جدا شوند، آثارى از آنان در كشور هستى بر جاى نمى‏ماند.

ايجاد موجودات، رزق مخلوقات، رشد و نمو نباتات، كمال جمادات، نزول آيات، ظهور بينات، بعثت پيامبران، هدايت گمراهان، راهنمايى گم گشتگان، حيات جانداران، پديد آمدن فرشتگان، زنده شدن مردگان، ثواب نيكوكاران، مكافات بدكاران، شايستگى مؤمنان، ذلت كافران، برپا شدن قيامت، ظهور بهشت و دوزخ، آمرزيده شدن عاصيان از اهل ايمان، و آنچه كه در هستى براى همه چيز از خير و خوبى وجود دارد، شعاعى از فيض عام و رحمت واسعه حضرت حق است

[R A H A]

ما گدايان خيل سلطانيم
شهربند هواى جانانيم
بنده را نام خويشتن نبود
هرچه ما را لقب نهند آنيم
گر برانند ور ببخشايند
ره بجايى ديگر نمى‏دانيم
چون دل آرام مى‏زند شمشير
سر ببازيم و رخ بگردانيم
دوستان در هواى صحبت‏يار
زر فشانند و ما سر افشانيم
تنگ چشمان نظر به ميوه كنند
ما تماشا كنان بستانيم
هرچه گفتند جز حكايت دوست
در همه عمر از آن پشيمانيم
سعديا بى وجود صحبت‏يار
همه عالم به هيچ نستانيم
ترك جان عزيز بتوان كرد
ترك يار عزيز نتوانيم

فيض عام، عنايت‏بى‏نهايت، و رحمت واسعه حضرت حق از دسترس فهم ما و چشم انداز تامل ما بيرون است، مرغ انديشه از پرواز در آن عرصه ممنوع، و شاهباز عقل از رسيدن به حقيقت آن محروم است.

شمارش كل شى‏ء، يا همه موجودات و مخلوقاتى كه در سايه رحمت واسعه قرار دارند، و اين حقيقت به نهان و آشكار آنها محيط است، گرچه همه درختان قلم شود، و تمام آبها مركب گردد، و فرشتگان و جن و انس نويسنده شوند امكان ندارد، بلكه شمارش اندكى از آنها هم براى اين همه نويسنده مقدور نمى‏باشد!!

[R A H A]

ما براى فهم نصيبى بسيار بسيار اندك از رحمت واسعه حق كه همه موجودات را فراگرفته، لازم است‏به تماشاى امورى چند از هويت و حيثيت بعضى از مخلوقات مادى، و برخى از واقعيات معنوى برخيزيم، شايد روح تشنه ما به جرعه‏اى از اين درياى بى‏نهايت دست‏يابد، و اندكى از آتش عطش خود را فرو نشاند، و جلوه‏اى از اين خورشيد معنوى را كه لحظه به لحظه از افق وجود موجودات طلوع مى‏كند نظاره كنيم.

جهان هستى
ارزيابى جهان هستى كه رحمت واسعه حق، ظاهر و باطن آن را فراگرفته از نظر طول و عرض و حجم، و تعداد موجوداتى كه در آن به سر مى‏برند براى هيچ كس قابل اندازه‏گيرى و شمارش نيست.ولى گوشه‏اى از اين ساختمان را كه انسان روى سياره‏اى از آن براى مدتى اندك مهمان است، و از مواهب و نعمت‏هاى قرار داده شده در اين سياره و آنچه از آسمان بر او نازل مى‏شود استفاده مى‏كند، مى‏توان با عينك دانش و بينش تماشا كرد، تا به اندازه ذره‏اى ناچيز معلوم شود فراگيرى رحمت واسعه حق چه معنا دارد، و چه حقيقت عظيم، و واقعيت حيران كننده و بهت آورى است؟!

همه چيز در جهان، از باكترى‏هاى ذره بينى، و ويروس‏هايى كه از ميكرون «يك هزارم ميليمتر» كوچكترند، تا ستارگان و كهكشان‏هايى كه ميليون‏ها كيلومتر از ما دورند از اتم ساخته شده.اتم‏ها به اندازه‏اى ريزند كه با نيرومندترين ميكروسكوب‏ها هم ديده نمى‏شوند.