ضرب المثل های کردی - ضرب المثل کردی

[R A H A]

ئیمان سه‌برو لێبوردنه‌.

به‌ خۆڕاگری به‌ هه‌موو شتێک ده‌توانی بگه‌یت.

ئازادی مافه‌و ده‌بیت وه‌رگیرێ و دیاری نییه‌ پێشکه‌ش بکرێت.

به‌ هه‌بوونی ئیراده‌ی به‌هێز ده‌بیته‌ خاوه‌نی هه‌موو شتێک.

به‌فیڕۆدانی کات خۆ کوشتنێکی ڕاسته‌قینه‌یه‌.

بیر له‌ ژیان بکه‌نه‌وه‌ به‌لام خه‌می بۆ مه‌خۆن.

هاوڕێکانم دارایی و سامانی منن.

پێکه‌نین باشترین چه‌کی شه‌ڕه‌ له‌ دژی ژیان.

پیاوی زانا هه‌میشه‌ که‌سێکه‌ که‌ بیه‌وێ شتێک فێر بێت.

به‌خته‌وه‌ری له‌وه‌ دایه‌ سنووری هه‌موو شتێک بزانین و ڕێزی لێ بگرین.

خاوه‌نی ره‌وشت و ئه‌خلاقی پاک ڕۆحی کۆمه‌لگه‌ی خۆیانن.

عه‌شق و خۆشه‌ویستی باشترین ده‌رمانه‌.

راستگۆیی باشترین سیاسه‌ته‌.

به‌رده‌ام له‌دووای فێربوون به‌.

عه‌قل شتێکی تره‌ و قوتابخانه‌ شتێکی تر.

پشیله‌ ئه‌گه‌ر کوێریش بێت هه‌ر به‌دوای مشک دا ده‌گه‌ڕێت.

بۆ ئه‌وی بتونین ده‌بێ بزانین وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بزانین ده‌بێ بخوێنین که‌ واته‌ دابخوینین تا بتوانین.

به‌ردی گه‌وره‌ به‌ مانای نه‌هاوێشتنه‌.

هه‌رچی زۆرتر بیر‌ له‌ رابردوو بکه‌ینه‌وه‌ داهاتووێیکی باش مان ده‌بیت.

که‌س له‌ بێ ده‌نگی په‌شیمان نه‌بۆته‌وه‌ به‌لام زۆرن ئه‌وانه‌ی که‌ له‌ زۆر بله‌یی په‌شیمان بوونه‌ته‌وه‌.

بۆ سه‌فه‌ری ڕێگای هه‌زار کیلۆمه‌تری هه‌م ده‌بێ هه‌نگاوی یه‌که‌م هه‌لبگیرێت.

کاتێک له‌دایک ده‌بی هه‌موو پیده‌که‌نن ته‌نها تۆ ده‌گریێی ، له‌دنیادا به‌ جۆرێک بژی که‌ کاتێک رۆیشتی هه‌موو بگرین و ته‌نها تۆ پیبکه‌نی.

[R A H A]

مرۆڤی زانا و ژیر به‌دوای شتێکدا ناگه‌ڕێت که‌ نه‌یێته‌ دی.

به‌ نه‌رمی و ئارامی سه‌رکه‌وتن خێراتر و به‌هێزتره‌.

شاد بن به‌ سه‌رکه‌ووتنی خه‌لکی دیکه‌ چونکه‌ سه‌رکه‌وتن بۆ هه‌موو که‌سێک هه‌یه‌.

ته‌نها سه‌ره‌تای هاوڕێ په‌یدا کردن ئه‌وه‌یه‌ که‌ سه‌ره‌تا خۆمان دۆستایه‌تی ده‌رببڕین.

نهێنی سه‌رکه‌وتن له‌ خۆراگری دایه‌.

پشوو دریژی و ئومێد دوو هۆکاری سه‌رکه‌وتنن.

ئه‌گه‌ر له‌ یه‌که‌مین هه‌نگاو دا سه‌رکه‌وتنمان به‌ ده‌ست بهێنایه‌ ، هه‌ول و کۆشش ئیتر هیچ واتایه‌کی بۆ نه‌ده‌ما.
لیبورده‌یی کلیلی شادی و به‌خته‌وه‌رییه‌.

من هه‌موو سه‌رکه‌ووتنه‌کانم قه‌رزداری ئه‌و ئومیدانه‌م که‌ له‌ قۆناغی لاوێتیدا له‌ دلمدا‌ چاندم بوو.

به‌خته‌وه‌ری له‌ ئه‌وه‌ دایه‌ مرۆڤ بزانیت چی ده‌وێ و ئه‌وه‌ی ئاره‌زویه‌تی به‌ دل و به‌ گیان بیت.

ره‌مز و سه‌رکه‌وتنتان ته‌نها ویست و ئیراده‌یه‌.

هیچ ڕۆژیک له‌ ئه‌مڕۆ به‌ نرخ تر نییه‌.

خۆشه‌ویستی میوه‌ی هه‌موو وه‌رزیکه‌ له‌به‌ر ده‌ستی هه‌مووان دایه.

ئه‌گه‌ر بته‌وێت تۆیان خۆش بوێ ، خۆشت بوێن وخۆشه‌ویست به‌.

زه‌رده‌خه‌نه‌ جوانترین ئارایشی ڕووخساره‌.

پینووس کاریگه‌رترن چه‌که‌.

دنیا ئه‌ونده‌ پر له‌ فره‌وانییه‌ که‌ چاره‌یه‌کتان نییه‌ بێجگه‌ له‌ شادی کردن.

له‌ تاریکیدا که‌ چا و ده‌ست به‌ بینین ده‌کات نرخی چاو ده‌رده‌که‌وێت.

ته‌نها بۆ مرۆڤی گه‌شبین ، خۆ دروست کردن بۆ داهاتوو مومکینه‌.

ده‌بێ بژی بۆ نوسین نه‌ک بنوسی بۆ ژیان.

خراپترین خه‌مه‌کان گوومان و دوو دلییه‌.

لیبوردن له‌ هه‌له‌کان تۆله‌ سه‌ندنه‌وه‌یه‌کی نه‌رمه‌.

له‌ نێو دلی خۆت دا بنووسه‌ هه‌موو رۆژێک باشترین و خۆشترین رۆژی ساله‌.

ژیان به‌ دیهێنانی به‌رهه‌می نه‌مره‌.

رۆژگار زۆر مێهره‌بانه‌ بۆ که‌سێک که‌ بزانێ کاتی خۆی چۆن و به‌چی تێپپه‌ڕ بکات.

به‌خته‌وه‌ری خێزانی درێژ خایه‌نترین و پته‌و ترین و شیرین ترین به‌خته‌وه‌رییه‌.

ته‌نها بێ ده‌نگی ده‌م گه‌یێنیته‌ زانین .

له‌گه‌ل خه‌لکی تر پێپکه‌نه‌ نه‌ک پێیان پێپکه‌نی.

هه‌له‌ کردن کارێکی ئاساییه‌ به‌لام دووباره‌ کردنه‌وه‌ی کاریکی بێ عه‌قلییه‌.

گۆڕینی فرمیسکی خه‌لکی بۆ شادی باشترن باخته‌وه‌رییه‌.

به‌خته‌وه‌رترین مرۆڤ ئه‌و که‌سه‌یه‌ که‌ بییه‌وێت که‌سێکی تر به‌خته‌وه‌ر بکات.

تووره‌ بوون تۆله‌ کردنه‌وه‌ی خه‌لکی تره‌ له‌ خۆت.

گرنگ له‌ که‌وتن دانیه‌ به‌لکو گرنگ له‌ دوباره‌ هه‌ستانه‌وه‌ دایه‌.

هه‌میشه‌ ئه‌و خۆشیانه‌ی‌ هاتینه‌ بیان ژمێره‌ نه‌ک ئه‌و شتانه‌ی نیتانه‌.

ئه‌گه‌ر بته‌وێت به‌ سه‌ر دنیادا زال بیت عه‌قل و ژیری به‌سه‌ر خۆت دا زال بکه‌.

شانس به‌لای ئه‌و که‌سانه‌ وه‌ ده‌چیت که‌ بڕوای به‌ کار کردنه‌ نه‌ک شانس.

باشترین کات بۆ په‌روه‌رده‌ کردنی ئیراده‌ قۆناغی لاوێتیه‌.

هه‌موو شتێک له‌ لای باریکیدا ده‌پسێ به‌لام زولم زۆری له‌ ئاستووریدا.

مرۆڤ ده‌بێ له‌گه‌ل خه‌لاکانی تر که‌م و له‌گه‌ل خۆی زۆر بدوێ.

جوانی راسته‌ و راستیش جوانه‌.

بۆ پیکهێنانی ژیانی هاوبه‌ش په‌له‌کردنی هه‌له‌یه‌ و دواخستنیشی هه‌له‌یه‌کی تره‌.

ئه‌گه‌ر مرۆڤ گوێ به‌ عه‌یبه‌ بدات هه‌رگیز به‌ ئاوات ناگات.

گه‌و‌ره‌ترین سه‌رمایه‌ متمانه‌ به‌ خۆکردنه‌.
گه‌وره‌ترین مامۆستا ئه‌زموونی تاقیکردنه‌وه‌یه‌.

گه‌وره‌ترن دیاری لێ بووردنه‌.

گه‌وره‌ترین شانازی ئیمانه‌.

به‌رد له‌ سه‌ری بده‌ی یان سه‌ر له‌ به‌ردی بده‌ی هه‌ر سه‌رت ده‌شکێ.

ژن هێنان کارێکه‌ که‌ ئه‌مڕۆ بکه‌ی زووه‌ سبه‌ی بکه‌ی دره‌نگه‌.

رق و کینه‌ ناتوانێت رق و کینه‌ له‌ ناو ببات به‌لام خۆشه‌ویستی ده‌توانیت.

زانست له‌ هه‌موو کارێک دا قسه‌ی یه‌که‌م ده‌کات به‌لام له‌ هیچ کارێک دا دوایین قسه‌ ناکات.

ئه‌گه‌ر هه‌موو مان گوێ له‌ یه‌کتر بگرین که‌س کینه‌ی که‌سی له‌ دل دا نامێنێت.

[R A H A]

ئه‌مه‌شنه‌قڵێكی له‌مێژ و كۆنه‌
پاداران بگره‌، بێ پا ئێخۆنه
سنگ را بسته و سگ را گشوده

كه‌سێنه‌گبه‌تی بێته‌ سه‌ر شانی
په‌ڵووڵه‌ بخوات، ده‌شكی ددانی
برای دریا دست میبرد دریا خشک میشود

چكۆله‌ترینكرده‌وه‌ی ئینسان
له‌ سه‌د قسه‌ی زل باشتره‌ دیسان
دو صد گفتار چو نیم کردار نیست

ئه‌گه‌رقسه‌ی حه‌ق له‌ من ده‌پرسی
تێر ئاگای نییه‌ هه‌رگیز له‌ برسی
از غرقه ی ما خبر ندارد اسوده که بر کنار دریاست ( بیشتر تاکید روی این هست که سیر از گرسنه خبر ندارد)

بۆئیشی بچوك، قه‌ت تێمه‌كۆشه‌
گۆم هه‌تا قووڵ بێ بۆ مه‌له‌ خۆشه
‌(نصیحت یک نهنگ به فرزندش
به موج اويز و از ساحل بپر هيز
به دين ما حرام امد كرانه )
منظور عدم رضایت به زیستنی بی ریسک و خطر و ساده و کوچک است

ئاوتخوارده‌وه‌ جارێك له‌ كانی
به‌ردی تێ مه‌خه‌، خۆ تۆ ئینسانی
آب را گل نکنید شاید در دور دست ....

ئیشبه‌بێ زه‌حمه‌ت مه‌حاڵه‌ بوونی
پیاو ماسی بگرێ، ته‌ڕ ده‌بێ قوونی
نابرده رنج گنج میسر نمیشود ...

دووڕووهه‌روایه‌ پیشه‌و ڕه‌فتاری
هه‌م له‌ ناڵ ئه‌دات، هه‌م له‌ بزماری
دو رو یکی به نعل میزند یکی به میخ

‌
پشیلـه‌ ده‌می بۆ دووگ نه‌ده‌چوو
ده‌یگوت پێم ناخوری، چه‌ند سوێره‌ په‌ككو
سیبی که دستت نرسید بچینی نذر پدرت میکنی ؟

پیاوكارێك بكا كه‌ پێی بوه‌ستێ
دوو شوتی هه‌ڵناگیرێ به‌ ده‌ستێ
ادم کاری را بکند که ممکن باشد دو هندوانه را با یک دست نمیتوان بلند کرد

[R A H A]

1-لووتێکی کا تێری لووتێکی با .
توضیح : کنایه از شاخ فیل افتادن و کسی که زیاد مغرور است .

2-له بانۆ زه‌وقه له خوارۆ ته‌وقه .
توضیح : مَثَل چیزی است که ظاهرش با باطنش در تعارض است .

3-قه‌ل وه‌ قه‌ل یه‌ژێ روو ڕه‌ش.
توضیح : معادل فارسی : دیگ به دیگ می گه روت سیاه .

4- تا دووری سێوی سووری تا نزیکی مارمه‌زووکی.
توضیح : انسان ها تا از هم دور هستند همدیگر را دوست دارند ، اما وقتی در کنار هم باشند آن عطش دوری را ندارند . معادل فارسی : دوری و دوستی

5-قسه‌یه گۆشتی پێ ناگری ، گۆشتی پێ دامه‌نه.
توضیح : سخنی که متناسب با شرایط زمانی و مکانی نباشد از به زبان آوردن آن زیانبار می شوی .

6-له خۆیا سه‌رێ سینیه‌که.
توضیح : کنایه از حلوا پخش نمی کنن است .

7- گوڵ بۆی وه‌نه‌وشه نادا.
توضیح : هر گلی بویی دارد .

8-برامان برایی ، کیسه‌مان جیایی.
توضیح : حساب حساب است کاکا برادر .

9-ڕه‌فیقی نائه‌هل مه‌که و دۆستی بێگانه ، ئه تکا به‌تانه.
توضیح:رفاقت با نااهلان باعث رسوایی ات میشود.

10-شێر به گویچکه ئه‌گرێ.
توضیح : کنایه از شجاعت و شهامت است.

۱۱-ڕاس بچو و حاکم مه‌چوو. ( که لهوڕی )
توضیح : سعی کن رفتارت درست باشد تا دچار مشکل و دردسر نشوی .

۱۲-قه‌وم گۆشتی یه‌ک بخوا ، زوقوانی یه‌ک ناشکینێ.
توضیح : خویشاوندان هر چند بد باشند ولی در حفظ آبرویت می کوشند.

۱۳- ئه‌گه‌ر گوڵ نیه‌ی دڕکیش مه‌به.
توضیح : اگر عامل خیر نیستی شر هم مرسان.

۱۴-دۆس ئه‌وه‌یه بمگرینێ نه‌ک بمکه‌نینیێ.
توضیح:دوست واقعی آن است که مرا بگریاند نه مرا بخنداند.

۱۵-قورواق وه قیڕه قه‌وی ناوێ.
توضیح : معادل فارسی : با حلوا حلوا گفتن دهان شیرین نمی شود.

۱۶-بزنێکی گه‌ڕ ، ڕانێ گه‌ڕ ئه‌کات.
توضیح : کنایه از سرایت فساد از انسانهای فاسد به جامعه است.

۱۷-سه‌ری بێ رۆزی هاله ژێر خاکا.
توضیح : هر کسی که در این دنیا هست روزیش مشخص و معلوم است.

۱۸-رۆزی به قول ناگیرێ.
توضیح : رزق و روزی بیش از حدی که مقدر است با سعی و تلاش به دست نمی آید.

۱۹-یه‌ک پێ وه یه‌ک رۆژ ، دوو پێ وه دوو رۆژ.
توضیح : هر چیز به تناسب تکاملش زمانبر است.
۲۰-خوا بدا له که‌سێ ، هه‌ر دوو چاوی کوێر ئه‌کا و باڵی ئه‌وه‌سێ.
توضیح : مأیوس شدن از علائم بدبختی است.

۲۱-کاری گه‌ن مه‌که و له خوا مه‌لاڵێرۆ.
توضیح : گناه نکردن از توبه کردن آسانتر است.

۲۲- نوێژ که‌ری نوورینی ، کار که‌ری شیرینی.
توضیح : نمازگزاردن باعث نورانی شدن چهره و کارکردن باعث جذابیت و دلنشینی انسان می شود.

۲۳- ئاو له گه‌وره‌وه ئه‌رژێ.
توضیح : هر کاری از بزرگتر شروع می شود.

۲۴-فه‌رزه‌ن خاڵو وه‌ڵووه.
توضیح : اخلاق و رفتار فرزند به دایی اش می رود.

۲۵- هه‌وهه‌وی شوێنی گورگ.
توضیح : کنایه از کارهای بیهوده بعد از رخداد فاجعه.

۲۶- کوڕی زرنگ بێت تاریکه شه‌و فره‌س.
توضیح : اگر کسی واقعاً خواهان انجام کاری باشد فرصتهای زیادی برای انجام آن دست می دهد.

۲۷- به‌ردێ که شێت بیخاته بنی گۆم هه‌زار ژیر ده‌ری نایه‌رێ.
توضیح : دردسری که جاهلان به آسانی آنرا ایجاد میکنند دانایان به این آسانیها نمیتوانند چاره کنند.

۲۸- قسه یا له شێت بگره یا له مناڵ .
توضیح : حرفهای صادقانه را از بچه ها و ساده لوحان بشنوید.

[R A H A]

هه‌مــــوو باغێک پـــڕ له‌ گوڵـــه
تــــه‌نیــــا گوڵێـــک بــــه‌ دڵــــــــــه


*بولبولی کورد وه‌کوو باز ده‌نوێنێ
هه‌ر له‌ به‌رزاییه‌وه‌ ده‌خوێنـــــــــــــێ


*ئه‌گه‌رشه‌نبه‌ ببارێ پێنج و شه‌ش ده‌کا
ئه‌گه‌ر جومعه‌ ببارێ شه‌نبه‌ خۆش ده‌کا


*ماینه‌ کوێت ره‌وتی که‌ جاران ده‌تکوت ره‌وتی ئاهووه
‌‌‌‌‌ ئێسته‌ هه‌ستانی له‌سه‌ر ئاخوڕ به‌ یاهوو یاهووه


*بۆ ئیشی بچووک قه‌ت تێمه‌کۆشـــه
‌‌ گۆم هه‌تا قووڵ بێ بۆ مه‌له‌ خۆشـــه‌


*برای گیان هێشتا ئه‌سپ نه‌کڕاوه
‌ ئاخـــوڕ هه‌ڵبه‌ستن ،خه‌یاڵــــی خــاوه


*نانێ رۆژ په‌یدا بکه‌ و نانێ شــه‌و
هه‌ڵمه‌گـــره‌ هه‌رگیز منه‌ت له‌م و لـــه‌و‌


*ئه‌وه‌ی له‌ پوشێـــک نه‌کۆڵێتـــه‌وه
‌ لــــۆده‌ی کای به‌رن ،ناپــــرسێتـــــه‌وه


*به‌س له‌مه‌ زیاترخۆت گێل وکه‌ڕکه
‌ ئه‌و ماسته‌ بـــــێ موو نییه‌ باوه‌ڕکــــه‌


*شایی نه‌کراوه‌،ده‌هۆڵ ته‌قه‌ی دێ
به‌ن نه‌ڕێســـراوه‌،جۆڵا شــــه‌قـــه‌ی دێ

[R A H A]

ضرب المثل های کرمانجی

وله خادیه خا ناس نه ده کئر = سگ صاحبش رو نمیشناخت

خادئ طه گئر که ،ته لوه خئزانئ پئر که = خدا تو را بزرگ و قاطی همه بچه کنه

خاندئنئ که ران و لیسطئنئ سان = خواندن خرها و رقصیدن سگها

خئزان گه ره ئه ل بوحه = بچه باید صالح باشد

خورئشئ که وئ رئجئمه = خوراک کبک ریگه

چاو چاو نه حه دی = چشم چشم را نمیدید

چاو و چئرا باو و بئرا = ای چشم و چراغ ای پدر و برادر من

دئله شئوئن بئخازه ژه شاخئ بئزئنئ شیر ده دووشه=اگر چوپان بخواهد از شاخ بز هم شیر میدوشد

دینو بئره و کئ جايل حات = ديوانه فرار کن که جوان آمد .

ده وه ئه گه ر گئره، بارئ وی ژئ گئره = اگر شتر بزرگ است بارش هم بيشتر است .

رئوی نه ده که ته کونئ (حه ژئکه ک- حیواله ک ) له دووچئ خا گئرئ داحوو
= روباهه تو سوراخ جا نمیشده جارو هم به دمش بسته بود

ژه قئلیالئ خه لکئ گه ره زوو داکه وی = از اسب ديگران بايد زود پياده شد .

ژه قه طیئ فئلئتیه = از قحطی رها شده است

ژه بئ ئه قلئ صد سال ئومر ده که = از کم عقلی صد سال عمر میکند

ژه ئش طئم ئه و ده وئ نوو وه ناوه = من از آسياب مي آيم ، او مي گويد نوبت نيست .

شوور وه فه کئ خا گئرطیه = شمشیر به دهان خود گرفته است

طه نئلوئنه بیچئنئ ، داسئ طه کئ حئل ناگئرئن = تو رو نذارند درو کنی . داست را هم نمیگیرند

طو حه ر چئ ده وئژی ئه و که رئ وه ر خا داجوو = تو هر چی بگی اون خر خودش را هی میکند

قئلیالان نال ده کئرئن که ران سومئنه خا پیشطا ده حانین
= اسب ها را نعل میکردند خرها سم شان را جلو می آوردند

قئلیف ده گه ره ده ر خوینئ خا ده وینه = دیگ میگردد و در همشان خودش رو پیدا میکند

که چئکان بووک ده کئرئن ، ژئنه بیان ژه دستئ په وه رکه توحوون
= دخترا رو عروس میکردند زن بیوه هادست و پاشون و گم کرده بودند

که چئکئ جینارئ بئحووشه ، سوولئ لئنگان که لووشه
= دختر همسایه کم هوش و کفش پاش گالش است

کئر ، مه گه ر ژه زئیروو گه ره له زئکا خا داحی = چاقو مگر از طلا بود بايد به شکم خود بزني .

که رران وه گووچئک ده که = کرها را شنوا میکند(کنایه)

که ساگیئ قره طه نه = چوب بسیار سیاه که با آن آتش تنور را زبانه می دهند

کینئ دامارئ کینئ ده وه یه = کینه نامادری مثل کینه شتر است

له حیوئ گوطیه وه ر مه که و از حاطئم = به ماه گفته نتاب من اومدم

مه سکئ شئرینئ مه خه لک بوخه ،ده وئ طئرشئ خه لکئ ئه م بوخونی
= کره شیرین ما را مردم و دوغ ترش مردم را ما باید بخوریم

مالئ مئن مار بوخه چه رم داوئ = مال منو مار بخورد پوست می اندازد

مئسطئ شئران کئ گئرطیه = کسی دست شیرها رو نبسته است

وه طئنئ مئردان ، زئندان حه ر شه و په لاو ده خون= به خيال مرده ها . زنده ها هر شب پلو ميخورند.

وه گه پان ئاده م ده ره ایمامئ چه پان = با حرف آدم سمت امام چپی ها میرود

( مهدی زینلی )

[R A H A]

خوێندنه‌وه‌ی بێ بیر کردنه‌وه‌
هه‌ر وه‌ک چێشت قووت دانی بێ جاوین وایه‌.


*هه‌موو دارێک گوڵ ده‌کا،به‌ڵام به‌ر ناگرێ.


*ماسی له‌ گه‌ڵ ئاو ماره‌یی بڕاوه‌.


*ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌مه‌ند بووی هه‌موو که‌سێک که‌سته‌،ئه‌گه‌ر که‌وتی که‌س ناتناسێ.


*ماڵی حه‌رام سه‌ری ئه‌ستووره‌ و بنی باریک.


*ئه‌قڵی ژن له‌ کۆشی دایه‌.


*سه‌گ به‌ ژن ناوه‌ڕێ.


*مار که‌ سه‌ری هێشا له‌ سه‌ر ڕێگا ده‌خه‌وێ.


*هێندێ که‌س پووڵ ده‌ده‌ن و به‌ڵا بۆ خۆیان ده‌کڕن.


*ژن به‌ڵایه‌ به‌ڵام هیچ ماڵێک بێ به‌ڵا نابێ.


*خوێ له‌ خوێداندا سوێرایی نییه‌.


*خۆشه‌ویستی دوور و نیزیکی بۆ نییه‌.


*هێلکه‌ی ئه‌مڕۆ له‌ جووچکه‌ی سبه‌ینێ باشتره‌.


*ئه‌وه‌ی هه‌ڵی گرت شمشێر ،نابێ بترسێ له‌ شێر.


*غونچه‌ بچنه‌،گوڵ مه‌چنه‌،با گوڵ په‌رێشانیش بێ.


*زاوا باره‌ به‌ری خه‌سوانن.


*به‌د نێو کردنی خه‌ڵک چه‌کی نا‌مه‌ردانه‌.


*په‌شیمانی شاخی بوایه‌ سه‌د گه‌ز ده‌بوو.


*به‌ ته‌ماشا کردن بوایه‌،سه‌گ زوو فێری قه‌سسابی ده‌بوو.


*گوڵ ئه‌گه‌ر بۆنیشی نه‌بێ له‌ جوانی که‌م نابێته‌وه‌.


*دیزه‌یه‌ک کابان بیشکێنێ ده‌نگی نایه‌.


*که‌ر ئه‌گه‌ر باره‌ تفه‌نگیشی پێوه‌ بێ ،گورگ ده‌یخوا.


*شه‌ڕ ئه‌گه‌ر ده‌رکی ماڵی لیگرتی ،ده‌بێ بڵێی به‌خێر بێ.


*زینی ئه‌سپ بۆ گوێدرێژ نابێ.

*زاری خه‌ڵکی کونه‌ دیوار نییه‌ په‌ڕۆی تێهاوی.

[R A H A]

1- لووتێکی کا تێری لووتێکی با .


توضیح : کنایه از شاخ فیل افتادن و کسی که زیاد مغرور است .


2- له بانۆ زه‌وقه له خوارۆ ته‌وقه .


توضیح : مَثَل چیزی است که ظاهرش با باطنش در تعارض است .


3- قه‌ل وه‌ قه‌ل یه‌ژێ روو ڕه‌ش.


توضیح : معادل فارسی : دیگ به دیگ می گه روت سیاه .


4- تا دووری سێوی سووری تا نزیکی مارمه‌زووکی.


توضیح : انسان ها تا از هم دور هستند همدیگر را دوست دارند ، اما وقتی در کنار هم باشند آن عطش دوری را ندارند . معادل فارسی : دوری و دوستی


5- قسه‌یه گۆشتی پێ ناگری ، گۆشتی پێ دامه‌نه.


توضیح : سخنی که متناسب با شرایط زمانی و مکانی نباشد از به زبان آوردن آن زیانبار می شوی .


6- له خۆیا سه‌رێ سینیه‌که.


توضیح : کنایه از حلوا پخش نمی کنن است .


7- گوڵ بۆی وه‌نه‌وشه نادا.


توضیح : هر گلی بویی دارد .


8- برامان برایی ، کیسه‌مان جیایی.


توضیح : حساب حساب است کاکا برادر .


9- ڕه‌فیقی نائه‌هل مه‌که و دۆستی بێگانه ، ئه تکا به‌تانه.


توضیح : رفاقت با نااهلان باعث رسوایی ات میشود.


10- شێر به گویچکه ئه‌گرێ.


توضیح : کنایه از شجاعت و شهامت است.


11- ڕاس بچو و حاکم مه‌چوو. ( که لهوڕی )


توضیح : سعی کن رفتارت درست باشد تا دچار مشکل و دردسر نشوی .


12- قه‌وم گۆشتی یه‌ک بخوا ، زوقوانی یه‌ک ناشکینێ.


توضیح : خویشاوندان هر چند بد باشند ولی در حفظ آبرویت می کوشند.


13- به‌ردێ که شێت بیخاته بنی گۆم هه‌زار ژیر ده‌ری نایه‌رێ.


توضیح : دردسری که جاهلان به آسانی آنرا ایجاد میکنند دانایان به این آسانیها نمیتوانند چاره کنند.


14- قسه یا له شێت بگره یا له مناڵ .


توضیح : حرفهای صادقانه را از بچه ها و ساده لوحان بشنوید.

15- ئه‌گه‌ر گوڵ نیه‌ی دڕکیش مه‌به.


توضیح : اگر عامل خیر نیستی شر هم مرسان.


16- دۆس ئه‌وه‌یه بمگرینێ نه‌ک بمکه‌نینیێ.


توضیح : دوست واقعی آن است که مرا بگریاند نه مرا بخنداند.


17- قورواق وه قیڕه قه‌وی ناوێ.


توضیح : معادل فارسی : با حلوا حلوا گفتن دهان شیرین نمی شود.


18- بزنێکی گه‌ڕ ، ڕانێ گه‌ڕ ئه‌کات.


توضیح : کنایه از سرایت فساد از انسانهای فاسد به جامعه است.


19- سه‌ری بێ رۆزی هاله ژێر خاکا.


توضیح : هر کسی که در این دنیا هست روزیش مشخص و معلوم است.


20- رۆزی به قول ناگیرێ.


توضیح : رزق و روزی بیش از حدی که مقدر است با سعی و تلاش به دست نمی آید.


21- یه‌ک پێ وه یه‌ک رۆژ ، دوو پێ وه دوو رۆژ.


توضیح : هر چیز به تناسب تکاملش زمانبر است.


22- خوا بدا له که‌سێ ، هه‌ر دوو چاوی کوێر ئه‌کا و باڵی ئه‌وه‌سێ.


توضیح : مأیوس شدن از علائم بدبختی است.


23- کاری گه‌ن مه‌که و له خوا مه‌لاڵێرۆ.


توضیح : گناه نکردن از توبه کردن آسانتر است.


24- نوێژ که‌ری نوورینی ، کار که‌ری شیرینی.


توضیح : نمازگزاردن باعث نورانی شدن چهره و کارکردن باعث جذابیت و دلنشینی انسان می شود.


25- ئاو له گه‌وره‌وه ئه‌رژێ.


توضیح : هر کاری از بزرگتر شروع می شود.


26- فه‌رزه‌ن خاڵو وه‌ڵووه.


توضیح : اخلاق و رفتار فرزند به دایی اش می رود.


27- هه‌وهه‌وی شوێنی گورگ.


توضیح : کنایه از کارهای بیهوده بعد از رخداد فاجعه.


28- کوڕی زرنگ بێت تاریکه شه‌و فره‌س.


توضیح : اگر کسی واقعاً خواهان انجام کاری باشد فرصتهای زیادی برای انجام آن دست می دهد.

[R A H A]

خودا کووه ناسیگ وه فر نیگه بان
*خداکوه را می شناسد که روی آن برف می گذارد.
******************
رووی ده سی وه ئه نجیرنه ره سی وه ت که ره سه
*روباه دستش به انجیر نمی رسد می گوید نارس است.
********************
کابراسه ربئاوتاشیگ
*یارو سر بی آب می تراشد
(کارغیرعاقلانه ای انجام دادن)
******************************
میه وانه لیی مال دهخون یه ک تیه نگن.
*مهمان های یک خانه به خونی هم تشنه هستند.
*************************************
خالووکه فیگه سه رئاوخوارزاده خوارئاوفیریگ کیگ
* دایی در سر آب غرق می شود خواهر زاده در پایین آب دنبالش می گردد.

***************************
سازم ده قه یم پفم ده گوپم
سازم بر کمرم نفسم در دهانم
سکوت کردن ٬ حرف خود را پس گرفتن
---------------
قه رت باوگت ده م خوازی
قرض پدرت را از من می خواهی؟
بدهکار تو نیستم ٬ از من چی می خواهی
===========
قسیه راس ده مه رد دیوانه
سخن درست را از مرد دیوانه بپرس
درست و راست صفات تو گویم و درست و راست شنیدن ز مردم شیدا
==============
ئاو یاری زه له
آبیاری نیزار کردن است(کنایه از کار بیهوده)

[R A H A]

1. هه ر گولیک بویکی هه یه .
2. هه لپه رکی که ر ناتوانی سه ما کات ، ده لی زه وین لیژه .
3. هه مو جر جانه وه ریک گوشت ئه خوات ته نیا ناو گورگ به ناوه .
4. میرد سیروانه ژن به ر یانه .
5. ژن وه کو باخه هه تا ئاوی بده ی ده پشکیته وه .
6. ماسي له به حرا سه ودا ناكرێت.
7. نه ئه ونه تاڵ به تفت که نۆ و نه ئه ونه ش شیرین به قووتت به ن .
8. كه س به دۆي خۆي نالێ ترشه‌ .
9. كێ كيسه ي دووريه .
10. مريشك هێلكه ش ئه كات ريقنه ش ئه كات .
11. هه شتێك له مشتێك .
12. نانه كه ئه خوات و سفره كه ش ئه دڕێنێ .
13. ميرات كه ر هي كه متياره .
14. ئه و ماسته بێ موو نييه.(نظیر : کاسه ای زیر نیم کاسه است.)
15. ئه و باوكه ي مه له وان بوو كوره كه ي ئاو بردي .
16. قاڵاو به قاڵاوي وت رووت ره ش.
17. دار پوازي له خۆي نه بێ ناقڵیشێ.
18. كاڵا له قه د باڵا.
19. هه رچی حه قه تاڵه و ره قه .
20. هه تا دوکه ڵ له سه ر مدبه ق دیاره دوستایه‌تیمان هه ر به‌رقه‌راره .
21. دانا به ئيشاره كه‌ر به نه‌قيزه .
22. ترشكه له خۆی دووشكه .
23. هه ر دووك جاشي ماكه‌رێكن .
24. قسه ي خه ڵكت له كوێ بيست قسه‌ي خۆيشت
له‌وێ بيسه‌رۆ.
25. سه رێكي هه يه و هه زار سه ودا .
26. ته‌ڕه ، خه‌سه ؛ هه‌ر ئه‌مه‌سه .
27. له ولاتي كه كه و نه بي بوقله ئه بي به بلقاسم .
28. ئه م كاره وه ك فيكه ي بي ليو وايه .
29. به ره لاي ته نكي ئه دري .
30. حوكمي حاكمه و ده ردي موفاجا .
31. ريسه لي بوون به خوري .
32. نازه له ناخون نه كه ي .
33. هه زار دوكتور به ئه نازه ي ده رده داريك نازانن .
34. قسه هه زاره يه كي وه كاره .
35. كا هي خوت نه بوو كايه نه كه هي خوت بوو
36. له هه مو هه وريك باران ناباري .
37. من ئه ليم نيره ئه و ئه لي بيدوشه .
38. مال له مال خو حه رام كرا.
39. دار كه خوي لار بوو سيبه ريشي لاره .
40. كه س به خه يال نه بووه به مال .
41. دياري شوان ئاله كوكه .
42. خو رو ئه بيته مال به لام سكه رو نابيته مال .
43. عالميك بمري عاله ميك ئه مري .
44. قسه قسه ديني با به فر .
45. له ئا وري بي دوكه ل بترسه .
46. ئاسمان بي هه ور نابي به نه يش بي عه يب
47. ئاسن سارد ئه كوتي .(به امری غیر منتج و عبث مشغول شدن )
48. ئاسني سارد به فوو نه رم نابي.(آدم های با تجربه در برابر سردی و گرمی روزگار بزودی تن به ذلت نمی دهند.)
49. سالي مال سالي منال .

50. به رد بات له به رد بريكي هه ر ئه وه ري .