آموزش زبان ترکی استانبولی

[mehraboOon]

رنگها در زبان ترکی استانبولی


فایل صوتی تلفظ رنگها را از اینجا دانلود کنید .

beyaz
سفید

yeşil
سبز

siyah-kara
سیاه

mor
بنفش

kırmızı
قرمز

kahverengi
قهوه ای

sarı
زرد

pembe
صورتی

mavi
آبی

gri
خاکستری

turuncu
نارنجی

lacivert
لاجورد

[mehraboOon]

مقايسه اي كوتاه ميان تركي آذربايجاني و تركي استانبولي


در اين مقاله كوتاه قصد داريم مقايسه كوتاهی بين دو لهجه تركی يعنی آذربياجانی و آناطولی (استانبولی) انجام دهيم.تركی استانبولی مدرن امروز زبان مردم تركيه و همچنين زبان رسمی آنهاست. تركی آذری هم زبان آذربايجانيهاييست كه اكثرا (حدود 30 ميليون) در شمالغربی ايران و بخشهايی از جنوب و شمالشرقی ايران زندگی ميكنند و البته زبان رسمی جمهوری آذربايجان تازه استقلال يافته.



قصد ما در اين پست پرداختن به اين مقوله كه چرا 30 ميليون ترك آذری ايرانی از حق خواندن و نوشتن به زبان خودشان نيستند؟ وچرا تا كنون هيچ تشكيلاتی ايجاد نشده تا زبان تركی را در ايران به طور قاعده مند ارائه دهد؟نيست بلكه می خواهيم دو زبان تركی آذری و تركی آناطولی مدرن كه هم اكنون در دو كشور تركيه و آذربايجان رسميت دارند را با يكديگر مقايسه كنيم.



زبانهای تركی آذری و تركی استانبولی هر دو دارای ريشه اوغوزی هستند.اين دو زبان به همراه تركمنی (زبان مردمی كه در جمهوری تركمنستان و شمالشرق ايران زندگی می كنند) گروه اغوز يا غربی را از خانواده زبانهای تركی (لهجه های آذری و استابولی و تركمنی و اوزبكی و قزاقی و قرقيزی و ...) تشكيل می دهند.



>تفاوتهای كه بين اين دو لهجه به وجود آمده را می توان در قرنهای 13 تا 19 ميلادی دانست.در واقع تفاوتهای بسيار اندكی بين اين دو لهجه وجود دارد تا جايی كه مردم ترك اين سه كشور شعرای نامی آذربايجانی را ازجمله نسيمی و قاضی و برهان الدين و فضولی و ... و داستانهای دده قورقود و كوراغلو را به طور مشترك از آن خود و جزو فرهنگشان می دانند.در بخشهايی از دو كشور اين تفاوتها در قرن نوزدهم به دليل توسعه زبانی و تاثيرپذيری از زبانهای خارجی بيشتر شد.



1.اورتوگرافی و فونولوژی
از سال 1928 الفبای عربی مورد استفاده در هر دو كشور به لاتين تغيير يافت.اما اين الفبا مجددا در 1939 درآذربايجان به سيريليك تغيير يافت كه تا سال 1991 مورد استفاده قرار می گرفت.در سال 1991 الفبای لاتين جديد در آذربايجان بر پايه الفبای مورد استفاده در تركيه جايگزين سيريليك شد.اما در آذربايجان 3 حرف بيشتر وجود دارد.q(ق) كه معادل آن در تركيه k و g هست و x(خ) كه معادل آن در تركيه k و h است و ə كه گاهی معادل e در تركيه است.(فتحه در تركی استانبولی وجود ندارد)
تفاوت در تلفظ : تغيير -u- تركيه ای به -o- آذربايجانی
فارسی تركی استانبولی تركی آذری
لب dudak(دوداك) dodaq/dodax(دداخ)
بيدار شو uyan (اويان) oyan(ايان)

تغيير -ü- تركيه ای به -ö- آذربايجانی
بزرگ büyük(بويوك) böyük(بيوك)
زيبا güzel(گوزل) gözəl(گزل)

تغيير در حرف قبل از -v-
صياد avçı(آوچی) ovçu(اوچو)
خرگوش tavşan(تاوشان) dovşan(دوشان)

تغيير -ü- تركيه ای به -i- آذربايجانی
كوچك küçük(كوچوك) kiçik(كيچيك)

بسياری از كلمات دخيل عربی و فارسی در تركی استانبولی در هنگام تلفظ با تلفظ آنها در تركی آذربايجانی تفاوت دارند.
قلب kalb(كالب) qəlb/gəlb(قلب)
معلم muallim(موآلليم) müəllim(موعلليم)

در تركی آذری بنا به قاعده ای كلمه ای كه با حرف ı شود وجود ندارد و اين كلمات را به هنگام نوشتن با حرف i می نويسند.گرچه تلفظ آن فرقی نمی كند.
روشن ışık(اشيك) işıq/işıx(ايشق)
رعد و برق ıldırım(الدرم) ildırım(ايلدرم)

تلفظ كلمات در بسياری از بخش های تركيه بر خلاف بخشهای مركزی شبيه به تركی آذری است.
پشت arka(آركا) arxa(آرخا)
بخوان oku(اكو) oxu(اخو)
زياد çok(چوك) çox(چوخ)
پا ayak(آياك) ayax/ayaq(آياق)

بساری از كلماتی كه در تركيه به حروف p , ç , k , t ختم می شوند در آذربايجان به b , c ,g , d تبديل می شوند
شير süt(سوت) süd(سود)
كتاب kitap(كيتاپ) kitab(كيتاب)
رنگ renk(رنك) rəng(رنگ)
گرسنه aç(آچ) ac(آج)

2.مورفولوژی
حروف اضافه در هر دو زبان يكی هستند.به طور مثال برای "از" dən و dan گفته می شود.وبرای "در" də و da گفته ميشود.اما در تركيه در كلماتی كه به حروف صدادار ختم نشوند حرف d به t تبديل می شود.در تركيه -mektepten- "از مكتب" و در آذربايجان -universitetdə- "در دانشگاه" گفته می شود.برای "را" از حروف اضافه nı, ni, nu, nü استفاده می شود.اما در تركيه در كلماتی كه به حروف صدادار ختم می شوند از حروف اضافه yı, yi, yu, yü استفاده می شود.به طور مثال در آذربايجان -dəryanı- "دريارا" و در تركيه -deryayı- گفته می شود.در آذربايجان يك استثنا برای اين قاعده وجود دارد و آن استفاده از حرف اضافه -yu- برای "آب" است.



در تركی آذری برای فعل "هستم" از كلمات y)am, (y)əm) استفاده می شود و در تركيه از كلمات
y)ım, (y)im , (y)üm) .برای دوم شخص هم در آذربايجان از sən و san ودر تركيه از sın و sin و sun و sün استفاده می شود.برای اول شخص جمع در تركيه از y)ız, (y)iz, (y)uz, (y)üz) و در آذربايجان از كلمات
y)ıq, (y)ik, (y)uq, (y)ük) استفاده می شود.بقيه اشخاص در هردو لهجه يكی هستند.



ضماير شخصی در هر دو زبان يكی هستند با اين تفاوت كه تركيه ايها -mən- را -ben- می گويند: mənim,məni,məndən,mənə,məndə و در تركيه benim,beni,benden,bana,bende می گويند.ساير ضماير هيچ تفاوتی ندارند.



ضماير اشاره در هر دو لهجه يكی هستند و -şu- به معنی اين در آذربايجان وجود ندارد.وبه جای آن از -həmin- استفاده می شود.بعضی از كلمات قيدی در دو لهجه متفاوتند:
كداميك hangi(هانگی) hansı(هانسی)
همه hepsi(هپسی) hamısı(هاميسی)
هيچكس hiçkimse(هيچ كيمسه) heş kəs(هچ كس)
هيچكس hiçkimse(هيچ كيمسه) heç kim(هچ كيم)
هيچ چيز hiçbirşey(هيچ بير شی) heç nə(هچ نه)
كجا nerde(نرده) harada(هارادا)
چه زمان ne zaman(نه زامان) haçan(هاچان)
چگونه nasıl(ناسيل) necə(نئجه)



درجات صفتها در هر دو لهجه يكسان هستند : -daha gözəl- زيباتر و -ən gözəl- زيباترين و -bomboş- خالی خالی.



شماره ها اندكی متفاوتند:
چهار dört(درت) dörd(دورد)
هفت yedi(يدی) yeddi(يددی)
هشت sekiz(سكيز) səggiz(سگگيز)
نه dokuz(دوكوز) doqquz(دوققوز)
بيست yirmi(ييرمی) iyirmi(اييرمی)
هزار bin(بين) min(مين)
ميليارد milyar(ميليار) milyard(ميليارد)



بعضی از حروف اضافه مورد استفاده در آذربايجان در تركيه وجود ندارد:-təkin- "مثل" و -tək- "مثل" و -kimi- "مثل" (معادل -gibi- در تركيه) و -cən- "تا" و -sarı- "به سوی".



بعضی از شناسه های شخصهای افعال اندكی در دو لهجه با يكديگر تفاوت دارند.در آذربايجان برای اول شخص مفرد معمولا از شناسه های -əm- و -am- و برای دوم شخص مفرد از شناسه های -sən- و -san- و برای اول شخص جمع از شناسه های ıq, ik, uq, ük و در تركيه برای اول شخص مفرد از شناسه های
y)ım ,(y)im, (y)um, (y)üm) و برای دوم شخص مفرد از شناسه های sın, sin, sun, sün وبرای اول شخص جمع از شناسه های y)ız, (y)iz, (y)üz) استفادخ می شود.به طور مثال در آذربايجان -gəlməliyəm- "بايد بيايم" و در تركيه -gelmeliyim- گفته می شود.



وندهايی كه برای زمان استمراری استفاده می شوند هم كمی متفاوتند.در آذربايجان از وندهای های y)ır, (y)ir, (y)ur, (y)ür) و در تركيه از وند i)yor) استفاده می شود به طور مثال در آذربايجان به "می آيم" -gəlirəm- و در تركيه -geliyorum- گفته می شود.در آذربايجان زمان ماضی نقلی ای استفاده می شود كه در تركيه وجود ندارد.مثال : -gəlibsən- به معنای آمده ام.



در آذربايجان دو روش برای ايجاد زمان مضارع الزامی وجود دارد كه تركی استانبولی اين دو نوع فرم را ندارد.مثلا برای " بيايم" هم -gələsiyam- و هم -gərək gələm- استفاده می شود.شكل منفی اين زمان در هر دو لهجه تركی با استفاده از وند های mı و mə (در تركيه me) ايجاد می شود.



در آذربايجان فعل -let me come- به صورت -gəlim- و در تركيه به صورت -geleyim- ترجمه می شود.فعلی كه برای توانايی انجام كاری گفته می شود در هر دو لهجه شكل يكسانی دارد.-gələ bildim- و -gele bildim- (توانستم بيايم) اما شكل منفی اين فعل در دو لهجه كمی متفاوت است.در آذربايجان منفی به صورت -gələ bilmədim- و در تركيه -gelemedim- بيان می شود.(البته -gəkəmmədim- هم در آذربايجان رواج دارد)



وجه وصفي در هر دو لهجه يكسان ساخته مي شود ولي چند نوع آنها بيشتر در آذربايجان مورد استفاده قرار مي گيرد.ası, əsi ,malı, məli مانند: həllediləsi iş به معني كاري كه حل خواهد شد.و oxumalı kitab به معناي كتاب خواندني.



3.كلمات :
اكثريت قريب به اتفاق كلمات در هر دو لهجه يكسان هستند.ولي كلماتي هم هستند كه در لهجه ديگر يا وجود ندارند يا به معني ديگري هستند.براي مثال كلمات زير در آذربايجان به كار مي روند ولي در تركيه مورد استفاده قرار نمي گيرند.ويا معني ديگري دارند.
danış (حرف بزن) و tap (پيدا كن) و bulaq(چشمه) و arvad(زن) و bayır (بيرون) و kənd (روستا) و qabaq(جلو) و yağış(باران) و subay(مجرد) و düş(بيفت) و qurtar(تمام كن) و işlət(به كار ببر) و lap(بسيار زياد).



كلمات دخيل: در هردو لهجه كلمات دخيل زيادي از عربي و فارسي وجود دارد كه اكثرا در يك معني ولي با كمي تفاوت در تلفظ به كار برده مي شوند.در آذربايجان كلمات زيادي از زبان روسي و در تركيه از انگليسي و ايتاليايي و يوناني وارد شده كه بيشتر آنها مربوط به وسايل تازه اختراع شده و كلمات علمي و لوازمات زندگي مدرن هستند.مثلا -qəzet- در آذربايجان و -gazette- براي روزنامه به كار ميروند.



4.تركيب :
دستور ساخت جمله معمولا در خانواده لهجه هاي تركي به صورت موضوع+شي+فعل است.كه اين روش در هر دو لهجه آذربايجاني و تركي هم هست.اما به دليل قرنها همسايگي با زبان فارسي اين زبان همچنان كه تاثيرات فراواني از تركي گرفته در عين حال تاثيرات فراواني بر هر دو لهجه نيز گذاشته است.مهمترين تاثير فارسي بر تركي را مي توان كلمه "كه" -ki- دانست.اما به دليل اينكه بيشتر تركان آذربايجاني در محدوده كشوري زندگي مي كنند كه تنها زبان رسمي آن فارسي است اين تاثير بيشتر به چشم مي خورد مثلا در آذربايجان جنوبي جمله "مي دانم كه به باكو مي روي" را به صورت -bilirəm ki bakıya gedirsən- و در تركيه به صورت -bakuya gittiğini biliyorum- بيان مي شود.



تاثير مهم ديگر فارسي بر تركي آذربايجاني در فرمول ساخت جملات پرسشي است.يعني معمولا در آذربايجان جنوبي در جملات پرسشي از كلمه mı استفاده نمي شود.به هنگام استفاده نكردن اين كلمه در جمله سوالي جمله به صورت خبر نوشته مي شود.در حاليكه در تركيه هرگز در نوشتار جمله سوالي بدون كلمه پرسشي مطرح نمي شود.در گفتار هم همينوطر مگر در موارد استثنايي.



از مطالبي كه گفته شد مي توان فهميد كه اختلافات تركي آذري و تركي استانبولي زياد نيست.و بسيار سخت است كه آنها را دو زبان جدا عنوان كنيم.به نظر مي رسد اين دو گويش يكديگرند.در واقع بيشتر تركيه ايها تركي آذري و بيشتر آذربايجانيها(شمالي) تركي استانبولي را به راحتي مي فهمند و حتي مي توانند به آن صحبت كنند.



و دست آخر اينكه هر كس زبان تركي آذري را به صورت قاعده مند ياد بگيرد در فهميدن و تكلم لهجه استانبولي مشكلي نخواهد داشت.



[+منبع : Azer.com مجله بين المللي آذربايجان(با تلخيص فراوان)]

[mehraboOon]

زبان تركی از لحاظ شكل ظاهری جزو زبان‌های التصاقی پسوندی و از نظر ريشه جزو زبان‌های اورال-آلتای می‌باشد.به دليل اين‌كه زبان‌های اين خانواده بيشتر از نظر ظاهری شبيه هم هستند،به نظر می‌رسد عبارت گروه زبانی به جای خانواده زبانی مناسب‌تر باشد.

ويژگی‌های مشترك زبان‌های گروه آلتای به قرار زير است:

1.همه زبان‌های اين گروه جزو زبان‌های التصاقی هستند.

2.پيشوند وجود ندارد.

3.در حالی‌كه به هنگام ايجاد كلمات جديد و صرف آن‌ها با اضافه شدن پسوند به آخر ريشه تغييری در خود ريشه اتفاق نمی‌افتد،گوناگونی و فراوانی و غنای پسوندها نيز جالب توجه است.

4.در تركيب كلمات، كلمات اصلی بعد از كلمات فرعی می‌آيند:اينسانليك حالی سؤزون دوغروسو.موصطافا توركو سؤيلركن كنديندن گئچييوردو.حالت انسانی حق سخن است.مصطفی در حاليكه شعر می‌گفت از خود می‌گذشت.

صفت قبل از اسم می‌آيد.يشيل اؤردك:اردك سبز.آنلاييشلی اوغرنجی:دانشجوی فهميده.كاهرامان اوردو:ارتش قهرمان.

5.در اين نوع زبان‌ها جنسيت گرامری وجود ندارد.به همين دليل تغييرات ناشی از جنسيت در جمله‌ها به وجود نمی‌آيد.

6.پسوند سوال موجود است.

7.وندهای مشترك از يك ريشه وجود دارد.اين ويژگی در ميان تركی و مغولی بارزتر است.

8.از نظر ساختار صوتی در اين زبان‌ها اشتراك‌هايی وجود دارد.مثلا در ابتدای كلمات حروف ل،ن،ر و نون غنه نمی‌آيد.همچنين قانون هماهنگی اصوات در همه این ها وجود دارد.

[mehraboOon]

هر زبانی از نظر زبان گفتاری و زبان نوشتاری دو جهت دارد.

زبان گفتاری
زبانی كه هر روز برای برقراری ارتباط با ديگران به‌كار می‌بريم را زبان گفتاری گويند.به دليل طبيعی بودن اين زبان دقت زيادی در رعايت قواعد زبان، ترتيب كلمات و تلفظ درست نمی‌كنيم.به همين سبب،در طی زمان تغييراتی در نحوه تلفظ و گويش و همچنين كلمات در مناطق مختلف به‌وجود می‌آيد.كه در داخل اين تغييرات داخلی گويش‌های مختلف برای يك زبان به وجود می‌آيد.

گویش،فرم‌های مختلف يك زبان است كه در مناطق مختلف صحبت می‌شود.در گویش،تفاوت در كلمات و گوناگونی‌هايی در صداها و شكل ظاهری مطرح است.در زبان تركی به علت اينكه در مناطق مختلف جهان گويش‌وران زيادی دارد، حدود بيست گویش مختلف وجود دارد.ياقوتی و چاووشی به عنوان گویش‌های تاريخی زبان تركی تفاوت‌های بسيار زيادی با ديگر گویش‌ها دارند.به طوری كه آن‌ها را بايد زبانی جدا از تركی دانست.مردم ياقوت و چاووش در دوره‌های ماقبل تاريخ از ديگر گروه‌ها جدا شده و لهجه ديگری را به وجود آورده‌اند به طوری‌كه هم‌اكنون ديگر تركان نمی‌توانند زبان آن‌ها را دريابند.گویش‌های زير در تركی وجود دارند:

آ)گروه اوغوز-تركمن(تركی جنوب‌غربی)

ب)گروه قبچاق(تركی شمال‌غربی)

د)گروه قارلوق(تركی شمال‌شرقی)

به دليل وجود بخش‌های بسيار نزديك و مشترك موجود در هر يك از گویش‌های اين گروه‌های مادر تفاوت‌های زيادی به چشم نمی‌خورد.تركی آذری و تركی تركيه مثال بارزی بر اين مدعاست.

آغيز به لهجه‌هايی كه در زمان‌های اخير از هم جدا شده‌اند و تنها در نوع تلفظ كلمات فرق دارندگفته می‌شود.اين تفاوت‌ها در بيشتر اوقات در همان تلفظ باقی می‌ماند.لهجه های قونيه، ارزروم و اورفا از اين نوعند.

زبان نوشتاری
همان‌طور كه از نامش پيداست زبان مربط به نوشته‌هاست.زبان موجود در كتاب‌ها، زبان ادبی و زبان فرهنگی است كه به منظور ايجاد يك زبان مشترك و آسان‌فهم كردن آن به ‌وجود آمده است.برخلاف زبان گفتاری كه زبان روزمره مردم است،اين نوع زبان مشترك خواندن و نوشتن است.

[mehraboOon]

دوره های تاریخی زبان ترکی
زبان‌شناسان دوره‌هاي تاريخي زبان تركي كه قبل از زمان به وجود آمدن متن‌هاي تركي باستاني كه امروز در دست داريم است را به قرار زير بيان مي‌كنند:

1.دوره زبان يكسان آلتايي: دوره‌اي كه تركي هنوز از زبان‌هاي آلتايي جدا نشده بود.

2. باستاني‌ترين دوره تركي: زماني‌كه تركي از آلتاي جدا شده و به صورت يك زبان مستقل درآمده بود.

3.دوره تركي نخستين: زماني‌كه هنوز زبان‌هاي هو، آوار، خزر و بلغار از تركي جدا نشده بودند.

همچنين زبان شناسان تاريخ تركي را با توجه به كتيبه‌ها و متن‌هاي باستاني به دوره‌هاي زير تقسيم مي‌كنند:
1.دوره تركي باستان(قرن‌هاي 6 تا 13)
اولين دوره زمان تركي با توجه به كتيبه‌هاست كه تا قرن سيزده ميلادي ادامه داشته است.در مقايسه با ديگر دوره‌ها هم از نظر صداها و هم از نظر فرم و خزينه كلمات خالصترين است.متن‌هاي به دست آمده از اين دوره در سه دسته كؤك‌تورك، اويغور و قاراخانلي قرار مي‌گيرند:
آ) متن‌هاي كؤك‌تورك:نوشته‌هايي كه كؤك‌تورك‌ها با استفاده از الفبايي كه خودشان ايجاد كرده بوده‌اند نوشته‌اند.نوشته‌هاي اين دوره به بيش از 250 عدد مي‌رسد.نام بعضي از آن‌ها به قرار اين‌چنين است:كول تيگين، بيلگه قاغان، تونيوقوق، اورخون، چويرين، هويتو تامير، نالايها، تالاس، هانگيداي، ايه نور و ...

ب)متون اويغور
بعد از واژگوني حكومت كؤك‌تورك‌ها اويغورها را در صحنه تاريخ مي‌بينيم.با وجوديكه بيشتر نوشته‌هاي به‌دست آمده از اين دوره را ديني و اخلاقي تشكيل مي‌دهد اما در ميان آن‌ها نوشته‌هايي در مورد طب، طالع‌بيني و نجوم و شعر هم ديده مي‌شود.مهمترين آن‌ها كتيبه‌هاي زير هستند:
سگگيز يوكمك: متني ديني اخلاقي ترجمه شده از چيني كه داراي خزينه كلمات بسيار غني است.
آلتون ياروق:حجيم‌ترين متن ترجمه شده از چيني به اويغوري است كه آن‌را سينگكو سلي توتونگ نوشته است.
ايرق بيتيك: متني در باره طالع‌بيني است كه از 65 بند تشكيل شده است.
داستان قايل‌آنام‌قار و پاپام‌قارا:داستان يك شاهزاده فهميده و يك شاهزاده كم‌فهم است.

پ):متون قاراخانلي
متون نوشته شده در دوره قاراخانلي اين‌ها هستند:
قوتادگو بيليگعلم سعادت،1069-1070)كتاب شعري با حدود 6645 بيت كه نويسنده كتاب يعني يوسف خاص حاجب بوسيله گفتوگويي ميان چهار مرد دولت ، انسان ،عدالت و عقل را تمثيل مي‌كند.وراه سعادت در دو جهان را نشان مي‌دهد.
ديوان لغات الترك:كتابي كه محمود كاشغري به منظور آموزش تركي به عرب‌ها و نشان دادن برتري زبان تركي در سال 1072 شروع و در سال 1077 به پايان رساند .و آن‌را به خليفه ابوالقاسم عبدالله تقديم كرد.اين كتاب اولين انسيكلوپدياي تركي به شمار مي‌رود.محمود كاشغري براي نوشتن اين كتاب تمام سرزمين‌هاي ترك‌زبان را گشت و تمام كلمات تركي را در آن به ثبت رسانيد.اين كتاب را همچنين مي‌توان اولين كتاب توركولوژي تاريخ دانست.توركولوق‌ها از آن به عنوان يادگار بي‌نظير اعصار گذشته ياد مي‌كنند.
عتابت‌الحقايق: اديب احمد اين كتاب را در قرن 12 و درباره دين و تصوف نگاشته است.
ديوان حكمت: شعرهايي كه خوجا احمد يسوي در اين كتاب نوشته و البته همه آن‌ها مربوط به خودش نيست.

[mehraboOon]

الفبای ترکی پذیرفته شده در ۲۱ نوامبر ۱۹۲۸ دارای ۲۹ حرف است که از قرار زیرند:

a: آ مانند ata(پدر)
b: ب مانند ben(من)
c: ج مانند gece(شب)
ç:چ مانند ağaç(درخت)
d:د مانند kend(خود)
e:کسره و البته این حرف هم برای صدای کسره و هم برای صدای فتحه به کار می رود.در بسیاری از کلمات ترکی ترکیه صدای فتحه و کسره شبیه هم تلفظ می شود.در این باره که آیا در ترکی قدیم کسره و یا فتحه وجود نداشته نظر قطعی وجود ندارد.
f: ف مانند sınıf(کلاس)
g:گ مانندdergi(مجله)
ğ:غ (که گاهی به صورت ی و گاهی اصلا تلفظ نمی شود)مانندağız(دهان)
h:ه مانند hangi(کدام)
i:ای مانند dil(زبان)
ı:این حرف یکی از حروفی است که تقریبا مختص زبان های ترکی است.مانند batı(غرب)
j:ژ مانند fizyoloji(فیزیولوژی)
k: ک (که تلفظ های گوناگونی دارد گاهی به صورت نازک و گاهی به صورت ضخیم)مانند kaş(ابرو)
l:ل مانند kal(بمان)
m:م مانند durum(وضعیت و حالت)
n:ن مانند nasıl(چگونه)
o:او مانند konu(موضوع)
ö:این هم یکی از حروف اختصاصی ترکی است.اما تلفظ آن شبیه تلفظ حرف o در کلمه world است.مانند söyle(بگو)
p:پ مانند kapı(در)
r:ر مانند ver(بده)
s:س مانند soru(سوال)
ş:ش مانند şu(این)
t:ت مانند taş(سنگ)
u:او مانند uzman(کارشناس و متخصص)
ü:این حرف در زبان های فرانسه و آلمانی و بعضی دیگر از زبان ها وجود دارد.مانند ünlü(مشهور)
v:و مانند gövde(بدن)
y:ی مانند iyi(خوب و خوش)
z:ز مانند öztütk(ترک اصیل)

با این حال اگر صداها و حروف کلماتی که از فارسی و عربی و زبان های غربی وارد ترکی شده اند را به این تعدا اضافه کنیم حروف ترکی به عدد ۴۰ نزدیک می شود.

حروف زبان ترکی بر اساس بسته یا باز بودن مجاری تولید صدا به دوسته صدادار (vokal,sesli,ünlü) و بی صداها (konsonant,sessiz,ünsüz) تقسیم می شوند.

صدادارها

حروفی که به هنگام تشکیل آن ها در مجاری تولید صدا به هیچ مزاحمی برخورد نمی کنند و فقط از لرزش تارهای صوتی به وجود می آیند.این حروف a, e, ı, i o, ö, u, ü هستند.که با چهار معیار دسته بندی می شوند.

۱.بر اساس نقط ای در دهان که تشکیل می یابند:صداهایی که در قسمت عقب دهان و انتهای زبان تشکیل می شوند را art(kalın) ünlüler می گویند.این حروف شامل a, ı, o, u هستند.صداهایی که با آمدن زبان به جلو در قسمت ابتدای دهان تشکیل می شوند را ön(ince) ünlüler گویند که شامل e,i,ö,ü هستند.

۲.بر اساس وضعیتی که زبان دارد: صداهایی که زبان به هنگام تشکیل آنها حالت خم شدن و بسته شدن پیدا می کند را yuvarlak ünlüler گویند که شامل o, ö, u, ü هستند.وصداهای a,ı,i,e که زبان به هنگام تلفظ ان ها هیچ حالت خاصی به خود نمی گیرد را düz ünlüler گویند.

۳.بر اساس وضعیتی که فضای بین زبان و دماغ در داخل دهان وجود دارد:صداهای a,e,o,ö که به هنگام تشکیلشان این فضای خالی بزرگتر است geniş و صداهای ı,i,ü,u که به هنگام تلفظ این فضا کوچکتر است را dar ünlü گویند.

۴.بر اساس مدت زمانی که صدا تلفظ می شود:اگر زمان تلفظ یک صدا کوتاه باشد آن را kısa ünlü و اگر مدت زمان تلفظ نسبتا بیشتر باشد آن را uzun ünlü گویند.در ترکی ترکیه صداهای طولانی (ā, ê, î, ū, û) را در کلماتی که از عربی و فارسی وارد شده اند می بینیم.البته صداهای طولانی موجود در ترکی ترکمنی و ترکی یاقوتی مربوط به زبان ترکی مادر است که همچنان در این زبان ها باقی مانده است.

صدادارها را بر اساس تقسیم بندی بالا می توان ایچنین نشان داد:

a : Art, düz, geniş
o : Art, yuvarlak, geniş
ı : Art, düz, dar
ö : Ön, yuvarlak, geniş
e : Ön, düz, geniş
u : Art, yuvarlak, dar
i : Ön, düz, dar
ü : Ön, yuvarlak, dar

[mehraboOon]

حروفی كه به هنگام تشكيل آن ها در مجاری توليد صدا به يك مانع برخورد می كنند.به دليل بيشتر بودن تعداد نقاط تشكيل حروف بی صدا تعداد آنها از حروف صدادار در همه زبان ها بيشتر است.در تركی تركيه هم از ۲۹ حرف آلفابه ۲۱ عدد بی صداست.حروف بی صدا به تنهايی كلمه و يا هجا را تشكيل نمی دهند و نمی توانند به تنهايی تلفظ شوند.به همين دليل به هنگام شمردن آن ها به قبل و يا بعد از آن ها يك حرف صدادار اضافه می شود مانند:ef, el, es, en و در تركی:be,ce,çe,de,fe,ga,ge,he(ha),je,ke,le,me, ne,pe,re,se,te,ve,ye,ze.

توجه كنيد كه گفتن حروف مثلا به صورت em يا en در تركی اشتباه است.و به ويژه اينكه در كلمات مخفف يا سرنام تركی (kısaltma) بايد همانگونه كه در تركی گفته می شوند تلفظ شوند.مثلا كلمه BBC به دليل اين كه غير تركی است می تواند bi bi si تلفظ شود اما TR كه مخفف تركيه است بايد به صورت te re گفته شود.

حروف بی صدا بر اساس تون صدا و يا درجه تماس شان و يا نقطه ای كه در آن تشكيل می شوند در گروه دسته بندی می شوند:

۱.بر اساس تونی كه دارند:حروف b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z كه به هنگام تشكيل تارهای صوتی را می لرزانند tonlu گفته می شوند.و بقيه حروف بی صدا ç, f, h, k, p, s, ş, t را حروف tonsuz می گويند.اما tonluها در گروه tonsuz معادل هايی دارند.كه در زير می بينيد.البته حروف l,m,n,r,y اين گونه نيستند.
p-b ç-c t-d k-g f-v h-ğ s-z ş-j

۲.بر اساس درجه تماسشان:حروف b,c,ç,d,g,k,p,t ıه به هنگام تشكيل با بستن مجاری هوايی و پس از آن باز كردن يكباره تشكيل می شوند و شكل انفجاری دارند süreksiz می گيويند.حروف f,ğ,h,jl,m,n,r,s,ş,v,y,z كه در تشكيلشان مجاری هوايی به طور كامل با هم در تماس نيستند و تا حدودی باز هستند.و در هنگام تشكيل تلفظشان كمی بيشتر از süreksizها زمان می برند sürekli می می گويند.﴿در تركی جديد sürek و süre در يك معنا به معنی زمان و وقت به كار می روند﴾

۳.براساس نكته ای كه تشكيل می شوند :حروف ünsüz گاهی بر اساس جايی كه در مجاری تشكيل صدا ايجاد می شوند هم تقسيم بندی می شوند.

[mehraboOon]

ویژگی های اصوات در زبان ترکی
۱.اولين ويژگی كه باعث متمايز شدن زبان تركی از ديگر زبان ها می شود هماهنگی اصوات ﴿ses uyumu﴾ است.در تركی تركيه چهار قانون در باره هماهنگی صداها وجود دارد.كه سه تا از آنها را به طور مختصر شرح می دهم:

آ﴾:هماهنگی صدادارها-قانون اول﴿هماهنگی حروف نازك و حروف خشن﴾

بر اساس اين ويژگی در زبان تركی هجاهای دارای حروف صدادار خشن﴿art,kalın﴾ شامل ﴿a,ı,u,o﴾ فقط به دنبال حروف صدادار خشن و هجاهای دارای حروف صدادار نازك ﴿ince,ön﴾ شامل ﴿e,i,ö,ü﴾ فقط به دنبال حروف صدادار نازك می آيند.مثال:soyunuz , sevgisiyle.

اگر به مثال ها توجه كنيد خواهيد ديد كه در يك كلمه تركی همه حروف صدادار﴿﴾ يا نازك و يا خشن هستند.بر همين اساس كلمات در زبان تركی به دو گروه اصلی تقسيم می شوند.اما برای اين قانون استثناهايی هم وجود دارد:

۱.در كلماتی كه در اصل از اين قانون پيروی می كنند اما به دليل رخدادهای صوتی امروز به نحو ديگری تلفظ می شوند: elma < alma, anne < ana, hani < kanı, hangi < kangı, inanmak < ınanmak

۲.وندهای daş, ken, ki, layın /leyin, mtırak, yor.مثال:
dindaş, azken, çokken, iyiyken, yoldaki, onunki, akşamleyin, sabahleyin, yeşilimtırak, biliyor

ب﴾:هماهنگی صدادارها-قانون دوم﴿هماهنگی حروف راست و حروف گرد﴾

بر اساس اين قانون در كلمه های تركی بعد از هجاهای دارای حروف صدادار راست﴿﴾ فقط هجاهای دارای همين صداها اول و بعد از هجاهای دارای حروف صدادار گرد فقط هجاهای دارای همين صداها می آينددوم.مثال برای قسمت اول:açık, sıcak; sevgi, ince
a → a, ı
e → e, i
ı → ı, a
i → i, e

مثال برای قسمت دومduncular, unutulmayanlar, gözlerin, gülümse
o → u, a
ö → ü, e
u → u, a
ü → ü, e

﴿همانطور كه می بينيد حروف ö,o فقط در هجاهای اول می آيند.﴾

توجه:در كلمات تركی بعد از حروف صدادار راست a , ı حروف صدادار راست e , i و بعد از حروف صدادار گرد o , u حروف صدادار گرد ö , ü نمی آيند.بنابراين اينكه بگوييم "كلماتی مانند Anne , Elma قانون اول وجود ندارد اما قانون دوم رعايت می شود" اشتباه است.

در اين دو قانون يك حرف صدادار هماهنگ با حرف صداداری است كه قبل از آن در هجای پيشتر آمده است.مثلا در كلمه "sormadı" اينكه پس از صدای "o" صدای "a" آمده بر اساس قانون هماهنگی حروف صدادار گرد﴿قسمت دوم از قانون دوم﴾ و اينكه بعد از حرف"a" حرف "ı" آمده بر اساس قانون هماهنگی حروف صدادار راست ﴿قسمت اول از قانون دوم﴾ است.

همچنين در كلمات مركب اين هماهنگی اصوات وجود ندارد:delikanlı, gecekondu, Bakırköy, demirbaş, hanımeli, yelkovan.

ج﴾:هماهنگی حروف بی صدا

در كلمات تركی حروف بی صدای توندار شامل﴿b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z﴾ باهم و حروف بی صدای غيرتوندار شامل﴿ç, f, h, k, p, s, ş, t﴾ باهم می توانند بيايند.مانند: aş-çı, at-kı, iş-çi, taş-tan, Türk-çe.

[mehraboOon]

ویژگی های اصوات در زبان ترکی(ترکیه ای) 2
در پست قبلی سه مورد از قوانين هماهنگی اصوات در زبان تركی را گفتم.امروز مورد چهارم و ۷ ويژگی ديگر اصوات در تركی تركيه:

د:﴾قانون هماهنگی ميان حروف صدادار و بی صدا

در كلمات تركی حروف صدادار خشن با حروف بی صدای art damak و حروف صدادار نازك به همراه حروف بی صدای ön damak می تواند بيايد.

۲.در زبان تركی حروف صدادار o , ö فقط و فقط در هجای اول می آيند﴿به استثنای وند yor در افعال﴾.كلماتی كه در آنها اين صداها در هجاهای ديگر می آيند جزو كلمات دخيل محسوب می شوند.مانند:biyografi, fizyoloji, monitör, otomobil, profesör, traktör.

۳.در زبان تركی حرف صدادار كشيده وجود ندارد.كلمات دارای صداهای بلند كلمات غيرتركی اند.مانند:câhil, mâvi, millî, nâhoş, perîşân, şâir, târîh, vazîfe.

البته بر اثر بعضی از رخدادهای صوتی در برخی كلمات تركی اين حروف پديد آمده اند.مانندekî < pek iyi.

۴.در تركی حرف "a" نازك ﴿فتحه﴾ و " l " نازك وجود ندارد.harften, hakikate, saati, sıhhatli, şefkâtini; alkollü, hâlâ, hayâl. در اين كلمات قانون هماهنگی اصوات رعايت نمی شود.

۵.به دليل وجود نداشتن حروف عربی همزه و عين در كلمات عربی وارد شده به تركی اين حروف می افتند و تلفظ نمی شوند.bāzen, mānā, mēmur, şāir,tēsir, yâni.اگر قبل از آين حروف حرف صداداری نيامده باشد در اين صورت اين حروف كشيده تلفظ می شوند.در كلمات عربی دخيل در تركی حروف عين و همزه عربی با يك آپستروف نشان داده می شود.اما در كلمات عربی كه معادل تركی آنها رايج نيست و يا معادلی برای آنها يافت نشده است در سالهای اخير از نوشتن با آپستروف خودداری می شود.مانند:
san’at, meb’ûs, me’mûr, te’sîr, te’sîs > sanat, mebus, memur, tesir, tesis.

۶.به دليل اينكه در تركی دو صدادار به دنبال هم نمی آيند اگر بعد از كلمه ای كه به صدادار ختم می شود پسوندی بيايد كه با يك صدادار شروع می شود ميان آنها يك "y" ميانجی گذاشته می شود
مانند:iki - y - e, soru - y - u, bekle - y - en, söyle - y –ecek.

در يك كلمه دو صدادار پشت سر هم نمی آيند.مگر در كلمات دخيل:aile, ait, fail, fiil, muamele.

۷. در زبان تركی در يك هجا فقط يك صدادار می آيد.در كلمه ای كه غير از اين باشد آن كلمه دخيل است.مانند:kau-çuk, kua-för, koo-peratif, sua-re.

۸.در تركی تركيه كلمه دارای تشديد وجود ندارد.dikkat, himmet, şedde, bakkal, dükkan, millet, teşekkür.

البته كلمات Anne <ana, belli, bellemek, elli <elig استثنا هستند.

[mehraboOon]

ویژگی های اصوات در ترکی (ترکیه ای)3
۹.در ريشه كلمات بيش از دو حرف بی صدا در كنار هم نمی تواند بيايد.كلماتی نظير Elektrik, kontrol, quartz, sfenks, strateji, thyssen از زبانهای غربی وارد تركی شده اند.دقت كنيد كه در كلماتی مثل Türkçe, sertlik از سه حرف بی صدايی كه در كنار هم آمده اند، دو حرف مربوط به ريشه كلمه و حرف ديگر مربوط به پسوند است.

۱۰.كلمات و هجاهای تركی با دو حرف بی صدا شروع نمی شوند.blok, bravo, grup, klâsik, kral, kontrat, spor, stop, stres, plâj, program, tren از زبانهای ديگر وارد شده اند.البته در زبان گفتار ميان دو حرف بی صدا يك حرف صدادار قرار داده می شود.kıral, sipor, tiren و ...

۱۱.كلمات تركی با حروف c, ğ, l, m, n, ñ, r, z آغاز نمی شوند.كلمات موجود در زبان كودكان﴿cici, mama, meme, ninni و ...﴾ و كلمات ne و كلماتی كه از ne درست شده اند﴿nasıl (<ne asıl), ne, neden, nere, nereden, nereye, nice, niçin, nine, nitelik﴾ استثنا هستند.

۱۲.حروف b, c, d, g در پايان كلمات تركی يافت نمی شوند.در كلمات دخيل اين حروف به معادلهای خشن خود يعنی p, ç, t, k تبديل می شوند:
Ahenk < âheng, fert < ferd, ihraç < ihrâc, kitap < kitâb, kalp <kalb

اگر به اين كلمات پسوندی كه با يك حرف صدادار شروع می شود اضافه گردد حروف بی صدای خشن تبديل به معادلهای نرم خود می شوند.ihtiyâc > ihtiyaç > ihtiyacı; mektûb > mektup > mektuba.همچنين كلماتی مثل Ad, sac, od, öd استثنا هستند.

۱۳.در كلمات تركی حروف f, h, j, v وجود ندارند.كلمات filiz ، vicdan ، pijama دخيل هستند.حرف j در زبان گفتاری مردم c تلفظ می شود.حرف v كه در برخی كلمات تركی وجود دارد يا تبديل شده b و يا g/ğ هستند و يا در مثال vur بعدا به كلمه اضافه شده اند.öfke <öbke، hani < kanı، ev < eb، vur <ur

۱۴.در پايان هجاها و كلمات تركی به غير از جفت های بی صدای زير گروه های بيصدا يافت نمی شود:

lç, lk, lp, lt مانند : ölç; ilk, kalk; alp, kulp; alt, bunalt, salt.
nç, nk, nt مانند : dinç, genç, gülünç, sevinç; denk; ant, kunt.
rç, rk, rp, rs, rt مانند : sürç, burç; bark, görk, Türk; sarp, serp; sars, pars, ters;art, kart, kurt, ört, yırt, yurt,yoğurt.
st مانند : ast, üst.

كلمات Aşk, arş, çift, disk, felç, film, fötr, harf از زبان های ديگر وارد شده اند.

در كلمات عربی و فارسی ای كه هماهنگ با اين ويژگی نيستند، در ميان دو حرف بی صدا يك حرف صدادار قرار داده می شود كه به هنگام اضافه شدن پسوند و يا كلمه ای ديگر اين حرف می افتد.مانند:
akıl (< akl) - aklı, fikir (<fikr) - fikre, ömür (<ömr) - ömrü

۱۵.حرف بی صدای I مخصوص زبان تركی است.در اكثريت قريب به اتفاق زبانهای غربی و عربی و فارسی اين حرف وجود ندارد.كلمات ılık, sıcak, yıldırım تركی هستند.

۱۶.در كلمات تقليدی از طبيعت هيچ محدوديتی از نظر ويژگی های فوق الذكر وجود ندارد.اين كلمات می توانند با هر حرفی شروع شوند و به پايان برسند و در خود هر حرفی داشته باشند.اين كلمات به عنوان كلمات تركی پذيرفته شده اند:dank, fıs fıs, fingirti, fiskos, fokurtu, hışırtı, hoppala, horultu

۱۷.در كلمات زبان كودكانه هم ويژگی های صوتی مورد بررسی قرار نمی گيرند:
baba, bibi, cici, dede, lala, kaka, nene, mama, meme,...

كلماتی كه از زبانهای ديگر وارد تركی شده اند با يك يا چند ويژگی صوتی تركی هماهنگ نيستند.در نتيجه كسانی كه آگاه به اين ويژگی ها هستند بدون نگاه كردن به ديكشنری ﴿به استثنای كلماتی كه تصادفا با اين قوانين هماهنگ هستند﴾ متوجه تركی بودن يا نبودن آن آنها خواهند شد.

Bir türkçe atasözü:
3 kurşluk insana 5 kuruçluk değer verirsen seni 2 kuruşa satarmış.