دیوان اشعار سعدی

[sorna]

دوش دور از رویت ای جان جانم از غم تاب داشت

ابر چشمم بر رخ از سودای دل سیلاب داشت


در تفکر عقل مسکین پایمال عشق شد

با پریشانی دل شوریده چشمم خواب داشت


کوس غارت زد فراقت گرد شهرستان دل

شحنه عشقت سرای عقل در طبطاب داشت


نقش نامت کرده دل محراب تسبیح وجود

تا سحر تسبیح گویان روی در محراب داشت


دیده‌ام می‌جست و گفتندم نبینی روی دوست

خود درفشان بود چشمم کاندر او سیماب داشت


ز آسمان آغاز کارم سخت شیرین می‌نمود

کی گمان بردم که شهدآلوده زهر ناب داشت


سعدی این ره مشکل افتادست در دریای عشق

اول آخر در صبوری اندکی پایاب داشت

[sorna]

دوشم آن سنگ دل پریشان داشت

یار دل برده دست بر جان داشت


دیده در می‌فشاند در دامن

گوییا آستین مرجان داشت


اندرونم ز شوق می‌سوزد

ور ننالیدمی چه درمان داشت


می‌نپنداشتم که روز شود

تا بدیدم سحر که پایان داشت


در باغ بهشت بگشودند

باد گویی کلید رضوان داشت


غنچه دیدم که از نسیم صبا

همچو من دست در گریبان داشت


که نه تنها منم ربوده عشق

هر گلی بلبلی غزل خوان داشت


رازم از پرده برملا افتاد

چند شاید به صبر پنهان داشت


سعدیا ترک جان بباید گفت

که به یک دل دو دوست نتوان داشت

[sorna]

چو ابر زلف تو پیرامن قمر می‌گشت

ز ابر دیده کنارم به اشک تر می‌گشت


ز شور عشق تو در کام جان خسته من

جواب تلخ تو شیرینتر از شکر می‌گشت


خوی عذار تو بر خاک تیره می‌افتاد

وجود مرده از آن آب جانور می‌گشت


اگر مرا به زر و سیم دسترس بودی

ز سیم سینه تو کار من چو زر می‌گشت


دل از دریچه فکرت به نفس ناطقه داد

نشان حالت زارم که زارتر می‌گشت


ز شوق روی تو اندر سر قلم سودا

فتاد و چون من سودازده به سر می‌گشت


ز خاطرم غزلی سوزناک روی نمود

که در دماغ فراغ من این قدر می‌گشت

[sorna]

دلی که دید که پیرامن خطر می‌گشت

چو شمع زار و چو پروانه در به در می‌گشت


هزار گونه غم از چپ و راست دامنگیر

هنوز در تک و پوی غمی دگر می‌گشت


سرش مدام ز شور شراب عشق خراب

چو مست دایم از آن گرد شور و شر می‌گشت


چو بی‌دلان همه در کار عشق می‌آویخت

چو ابلهان همه از راه عقل بر می‌گشت


ز بخت بی ره و آیین و پا و سر می‌زیست

ز عشق بی‌دل و آرام و خواب و خور می‌گشت


هزار بارش از این پند بیشتر دادم

که گرد بیهده کم گرد و بیشتر می‌گشت


به هر طریق که باشد نصیحتش مکنید

که او به قول نصیحت کنان بتر می‌گشت

[sorna]

آن را که میسر نشود صبر و قناعت

باید که ببندد کمر خدمت و طاعت


چون دوست گرفتی چه غم از دشمن خون خوار

گو بوق ملامت بزن و کوس شناعت


گر خود همه بیداد کند هیچ مگویید

تعذیب دلارام به از ذل شفاعت


از هر چه تو گویی به قناعت بشکیبم

امکان شکیب از تو محالست و قناعت


گر نسخه روی تو به بازار برآرند

نقاش ببندد در دکان صناعت


جان بر کف دست آمده تا روی تو بیند

خود شرم نمی‌آیدش از ننگ بضاعت


دریاب دمی صحبت یاری که دگربار

چون رفت نیاید به کمند آن دم و ساعت


انصاف نباشد که من خسته رنجور

پروانه او باشم و او شمع جماعت


لیکن چه توان کرد که قوت نتوان کرد

با گردش ایام به بازوی شجاعت


دل در هوست خون شد و جان در طلبت سوخت

با این همه سعدی خجل از ننگ بضاعت

[sorna]

کیست آن لعبت خندان که پری وار برفت

که قرار از دل دیوانه به یک بار برفت


باد بوی گل رویش به گلستان آورد

آب گلزار بشد رونق عطار برفت


صورت یوسف نادیده صفت می‌کردیم

چون بدیدیم زبان سخن از کار برفت


بعد از این عیب و ملامت نکنم مستان را

که مرا در حق این طایفه انکار برفت


در سرم بود که هرگز ندهم دل به خیال

به سرت کز سر من آن همه پندار برفت


آخر این مور میان بسته افتان خیزان

چه خطا داشت که سرکوفته چون مار برفت


به خرابات چه حاجت که یکی مست شود

که به دیدار تو عقل از سر هشیار برفت


به نماز آمده محراب دو ابروی تو دید

دلش از دست ببردند و به زنار برفت


پیش تو مردن از آن به که پس از من گویند

نه به صدق آمده بود این که به آزار برفت


تو نه مرد گل بستان امیدی سعدی

که به پهلو نتوانی به سر خار برفت

[sorna]

عشق در دل ماند و یار از دست رفت

دوستان دستی که کار از دست رفت


ای عجب گر من رسم در کام دل

کی رسم چون روزگار از دست رفت


بخت و رای و زور و زر بودم دریغ

کاندر این غم هر چهار از دست رفت


عشق و سودا و هوس در سر بماند

صبر و آرام و قرار از دست رفت


گر من از پای اندرآیم گو درآی

بهتر از من صد هزار از دست رفت


بیم جان کاین بار خونم می‌خورد

ور نه این دل چند بار از دست رفت


مرکب سودا جهانیدن چه سود

چون زمام اختیار از دست رفت


سعدیا با یار عشق آسان بود

عشق باز اکنون که یار از دست رفت

[sorna]

دلم از دست غمت دامن صحرا بگرفت

غمت از سر ننهم گر دلت از ما بگرفت


خال مشکین تو از بنده چرا در خط شد

مگر از دود دلم روی تو سودا بگرفت


دوش چون مشعله شوق تو بگرفت وجود

سایه‌ای در دلم انداخت که صد جا بگرفت


به دم سرد سحرگاهی من بازنشست

هر چراغی که زمین از دل صهبا بگرفت


الغیاث از من دل سوخته ای سنگین دل

در تو نگرفت که خون در دل خارا بگرفت


دل شوریده ما عالم اندیشه ماست

عالم از شوق تو در تاب که غوغا بگرفت


بربود انده تو صبرم و نیکو بربود

بگرفت انده تو جانم و زیبا بگرفت


دل سعدی همه ز ایام بلا پرهیزد

سر زلف تو ندانم به چه یارا بگرفت

[sorna]

چشمت چو تیغ غمزه خون خوار برگرفت

با عقل و هوش خلق به پیکار برگرفت


عاشق ز سوز درد تو فریاد درنهاد

مؤمن ز دست عشق تو زنار برگرفت


عشقت بنای عقل به کلی خراب کرد

جورت در امید به یک بار برگرفت


شوری ز وصف روی تو در خانگه فتاد

صوفی طریق خانه خمار برگرفت


با هر که مشورت کنم از جور آن صنم

گوید ببایدت دل از این کار برگرفت


دل برتوانم از سر و جان برگرفت و چشم

نتوانم از مشاهده یار برگرفت


سعدی به خفیه خون جگر خورد بارها

این بار پرده از سر اسرار برگرفت

[sorna]

هر که دلارام دید از دلش آرام رفت

چشم ندارد خلاص هر که در این دام رفت


یاد تو می‌رفت و ما عاشق و بی‌دل بدیم

پرده برانداختی کار به اتمام رفت


ماه نتابد به روز چیست که در خانه تافت

سرو نروید به بام کیست که بر بام رفت


مشعله‌ای برفروخت پرتو خورشید عشق

خرمن خاصان بسوخت خانگه عام رفت


عارف مجموع را در پس دیوار صبر

طاقت صبرش نبود ننگ شد و نام رفت


گر به همه عمر خویش با تو برآرم دمی

حاصل عمر آن دمست باقی ایام رفت


هر که هوایی نپخت یا به فراقی نسوخت

آخر عمر از جهان چون برود خام رفت


ما قدم از سر کنیم در طلب دوستان

راه به جایی نبرد هر که به اقدام رفت


همت سعدی به عشق میل نکردی ولی

می چو فروشد به کام عقل به ناکام رفت