دیوان اشعار سعدی

[sorna]

کس به چشم در نمی‌آید که گویم مثل اوست

خود به چشم عاشقان صورت نبندد مثل دوست

هر که با مستان نشیند ترک مستوری کند

آبروی نیک نامان در خرابات آب جوست


جز خداوندان معنی را نغلطاند سماع

اولت مغزی بباید تا برون آیی ز پوست


به بنده‌ام گو تاج خواهی بر سرم نه یا تبر

هر چه پیش عاشقان آید ز معشوقان نکوست


عقل باری خسروی می‌کرد بر ملک وجود

باز چون فرهاد عاشق بر لب شیرین اوست


عنبرین چوگان زلفش را گر استقصا کنی

زیر هر مویی دلی بینی که سرگردان چو گوست


سعدیا چندان که خواهی گفت وصف روی یار

حسن گل بیش از قیاس بلبل بسیارگوست

[sorna]

یار من آن که لطف خداوند یار اوست

بیداد و داد و رد و قبول اختیار اوست

دریای عشق را به حقیقت کنار نیست

ور هست پیش اهل حقیقت کنار اوست


در عهد لیلی این همه مجنون نبوده‌اند

وین فتنه برنخاست که در روزگار اوست


صاحب دلی نماند در این فصل نوبهار

الا که عاشق گل و مجروح خار اوست


دانی کدام خاک بر او رشک می‌برم

آن خاک نیکبخت که در رهگذار اوست


باور مکن که صورت او عقل من ببرد

عقل من آن ببرد که صورت نگار اوست


گر دیگران به منظر زیبا نظر کنند

ما را نظر به قدرت پروردگار اوست


اینم قبول بس که بمیرم بر آستان

تا نسبتم کنند که خدمتگزار اوست


بر جور و بی مرادی و درویشی و هلاک

آن را که صبر نیست محبت نه کار اوست


سعدی رضای دوست طلب کن نه حظ خویش

عبد آن کند که رای خداوندگار اوست

[sorna]

خورشید زیر سایه زلف چو شام اوست

طوبی غلام قد صنوبرخرام اوست

آن قامتست نی به حقیقت قیامتست

زیرا که رستخیز من اندر قیام اوست


بر مرگ دل خوشست در این واقعه مرا

کب حیات در لب یاقوت فام اوست


بوی بهار می‌دمدم یا نسیم صبح

باد بهشت می‌گذرد یا پیام اوست


دل عشوه می‌فروخت که من مرغ زیرکم

اینک فتاده در سر زلف چو دام اوست


بیچاره مانده‌ام همه روزی به دام او

و اینک فتاده‌ام به غریبی که کام اوست


هر لحظه در برم دل از اندیشه خون شود

تا خود غلام کیست که سعدی غلام اوست

[sorna]

هر که سودای تو دارد چه غم از هر دو جهانش
نگران تو چه اندیشه و بیم از دگرانش

آن پی مهر تو گیرد که نگیرد پی خویشش
وان سر وصل تو دارد که ندارد غم جانش

هر که از یار تحمل نکند یار مگویش
وان که در عشق ملامت نکشد مرد مخوانش

چون دل از دست به درشد مثل کره توسن
نتوان بازگرفتن به همه شهر عنانش

به جفایی و قفایی نرود عاشق صادق
مژه بر هم نزند گر بزنی تیر و سنانش

خفته خاک لحد را که تو ناگه به سر آیی
عجب ار بازنیاید به تن مرده روانش

شرم دارد چمن از قامت زیبای بلندت
که همه عمر نبودست چنین سرو روانش

گفتم از ورطه عشقت به صبوری به درآیم
باز می‌بینم و دریا نه پدیدست کرانش

عهد ما با تو نه عهدی که تغیر بپذیرد
بوستانیست که هرگز نزند باد خزانش

چه گنه کردم و دیدی که تعلق ببریدی
بنده بی جرم و خطایی نه صوابست مرانش

نرسد ناله سعدی به کسی در همه عالم
که نه تصدیق کند کز سر دردیست فغانش

گر فلاطون به حکیمی مرض عشق بپوشد
عاقبت پرده برافتد ز سر راز نهانش

[sorna]

آن که هلاک من همی‌خواهد و من سلامتش
هر چه کند ز شاهدی کس نکند ملامتش

میوه نمی‌دهد به کس باغ تفرجست و بس
جز به نظر نمی‌رسد سیب درخت قامتش

داروی دل نمی‌کنم کان که مریض عشق شد
هیچ دوا نیاورد باز به استقامتش

هر که فدا نمی‌کند دنیی و دین و مال و سر
گو غم نیکوان مخور تا نخوری ندامتش

جنگ نمی‌کنم اگر دست به تیغ می‌برد
بلکه به خون مطالبت هم نکنم قیامتش

کاش که در قیامتش بار دگر بدیدمی
کان چه گناه او بود من بکشم غرامتش

هر که هوا گرفت و رفت از پی آرزوی دل
گوش مدار سعدیا بر خبر سلامتش

[sorna]

آن شب که تو در کنار مایی روزست
و آن روز که با تو می‌رود نوروزست

دی رفت و به انتظار فردا منشین
دریاب که حاصل حیات امروزست

[sorna]

می‌ندانم چکنم چاره من این دستان را

تا به دست آورم آن دلبر پردستان را

او به شمشیر جفا خون دلم می‌ریزد

تابه خون دل من رنگ کند دستان را


من بیچاره تهیدستم ازان می‌ترسم

که وصالش ندهد دست تهیدستان را


دامن وصلش اگر من به کف آرم روزی

ندهم تا به قیامت دگر از دست آن را


در صفاتش نرسد گرچه بسی شرح دهد

طوطی طبع من آن بلبل پردستان را


هوس اوست دلم را چه توان گفت اگر

دست بر سرو بلندش نرسد پستان را؟


نرگس مست وی آزار دلم می‌طلبد

آنکه در عربده می‌آورد او مستان را


گر ببینم رخ خوبش نکنم میل به باغ

زانکه چون عارض او نیست گلی بستان را


هر که دیدست نگارین من اندر همه عمر

به تماشا نرود هیچ نگارستان را


نیست بر سعدی ازین واقعه و نیست عجب

گر غم فرقت او نیست کند هستان را

[sorna]

ز حد بگذشت مشتاقی و صبر اندر غمت یارا

به وصل خود دوایی کن دل دیوانهٔ ما را

علاج درد مشتاقان طبیت عام نشناسد

مگر لیلی کند درمان غم مجنون شیدا را


گرت پروای غمگینان نخواهد بود و مسکینان

نبایستی نمود اول به ما آن روی زیبا را


چو بنمودی و بربودی ثبات از عقل و صبر از دل

بباید چاره‌ای کردن کنون آن ناشکیبا را


مرا سودای بت‌رویان نبودی پیش ازین در سر

ولیکن تا تو را دیدم گزیدم راه سودا را


مراد ما وصال تست از دنیا و از عقبی

وگرنه بی‌شما قدری ندارد دین و دنیا را


چنان مشتاقم ای دلبر به دیدارت که از دوری

برآید از دلم آهی بسوزد هفت دریا را


بیا تا یک زمان امروز خوش باشیم در خلوت

که در عالم نمی‌داند کسی احوال فردا را


سخن شیرین همی گویی به رغم دشمنان سعدی

ولی بیمار استسقا چه داند ذوق حلوا را؟

[sorna]

ای مسلمانان فغان زان نرگس جادو فریب

کو به یک ره برد از من صبر و آرام و شکیب

رومیانه روی دارد زنگیانه زلف و خال

چون کمال چاچیان ابروی دارد پرعتیب


از عجایبهای عالم سی و دو چیز عجیب

جمع می‌بینم عیان در روی او من بی حجیب


ماه و پروین تیر و زهره شمس و قوس و کاج و عاج

مورد و نرگس لعل و گل، سبزی و می وصل و فریب


بان و خطمی شمع و صندل شیر و قیر و نور و نار

شهد و شکر مشک و عنبر در و لؤلؤ نار و سیب


معجزات پنج پیغمبر به رویش در پدید

احمد و داود و عیسی خضر و داماد شعیب


ای صنم گر من بمیرم ناچشیده زان لبان

دادگر از تو بخواهد داد من روز حسیب


سعدیا از روی تحقیق این سخن نشنیده‌ای

هر نشیبی را فراز و هر فرازی را نشیب

[sorna]

قیامتست سفر کردن از دیار حبیب

مرا همیشه قضا را قیامتست نصیب

به ناز خفته چه داند که دردمند فراق

به شب چه می‌گذراند علی‌الخصوص غریب ؟


به قهر می‌روم و نیست آن مجال که باز

به شهر دوست قدم در نهم ز دست رقیب


پدر به صبر نمودن مبالغت می‌کرد

ک ای پسر بس ازین روزگار بی‌ترتیب


جواب دادم ازین ماجرا که ای باب

چو درد من نپذیرد دوا به جهد طبیب


مدار توبه توقع ز من که در مسجد

سماع چنگ تأمل کنم نه وعظ خطیب


به مکتب ارچه فرستادیم نکو نامد

گرفته ناخن چکنم به زخم چوب ادیب


هنوز بوی محبت ز خاکم آید اگر

جدا شود به لحد بند بندم از ترکیب


به اختیارندارد سر سفر سعدی

ستم غریب نباشد ز روزگار عجیب