دیوان اشعار سعدی

[sorna]

دیده از دیدار خوبان برگرفتن مشکلست

هر که ما را این نصیحت می‌کند بی‌حاصلست


یار زیبا گر هزارت وحشت از وی در دلست

بامدادان روی او دیدن صباح مقبلست


آن که در چاه زنخدانش دل بیچارگان

چون ملک محبوس در زندان چاه بابلست


پیش از این من دعوی پرهیزگاری کردمی

باز می‌گویم که هر دعوی که کردم باطلست


زهر نزدیک خردمندان اگر چه قاتلست

چون ز دست دوست می‌گیری شفای عاجلست


من قدم بیرون نمی‌یارم نهاد از کوی دوست

دوستان معذور داریدم که پایم در گلست


باش تا دیوانه گویندم همه فرزانگان

ترک جان نتوان گرفتن تا تو گویی عاقلست


آن که می‌گوید نظر در صورت خوبان خطاست

او همین صورت همی‌بیند ز معنی غافلست


ساربان آهسته ران کآرام جان در محملست

چارپایان بار بر پشتند و ما را بر دلست


گر به صد منزل فراق افتد میان ما و دوست

همچنانش در میان جان شیرین منزلست


سعدی آسانست با هر کس گرفتن دوستی

لیک چون پیوند شد خو باز کردن مشکلست

[sorna]

یار من آن که لطف خداوند یار اوست

بیداد و داد و رد و قبول اختیار اوست

دریای عشق را به حقیقت کنار نیست

ور هست پیش اهل حقیقت کنار اوست


در عهد لیلی این همه مجنون نبوده‌اند

وین فتنه برنخاست که در روزگار اوست


صاحب دلی نماند در این فصل نوبهار

الا که عاشق گل و مجروح خار اوست


دانی کدام خاک بر او رشک می‌برم

آن خاک نیکبخت که در رهگذار اوست


باور مکن که صورت او عقل من ببرد

عقل من آن ببرد که صورت نگار اوست


گر دیگران به منظر زیبا نظر کنند

ما را نظر به قدرت پروردگار اوست


اینم قبول بس که بمیرم بر آستان

تا نسبتم کنند که خدمتگزار اوست


بر جور و بی مرادی و درویشی و هلاک

آن را که صبر نیست محبت نه کار اوست


سعدی رضای دوست طلب کن نه حظ خویش

عبد آن کند که رای خداوندگار اوست

[sorna]

اگر چه دل به کسی داد، جان ماست هنوز

به جان او که دلم بر سر وفاست هنوز


ندانم از پی چندین جفا که با من کرد

نشان مهر وی اندر دلم چراست هنوز؟


به راز گفتم با دل، ز خاطرش بگذار

جواب داد فلانی ازان ماست هنوز


چو مرده باشم اگر بگذرد به خاک لحد

به بانگ نعره برآید که جان ماست هنوز


عداوت از طرف آن شکسته پیمانست

وگرنه از طرف ما همان صفاست هنوز


بتا تو روی ز من برمتاب ودستم گیر

که در سرم ز تو آشوب و فتنه‌هاست هنوز


کجاست خانهٔ قاضی که در مقالت عشق

میان عاشق و معشوق ماجراست هنوز


نیازمندی من در قلم نمی‌گنجد

قیاس کردم و ز اندیشه‌ها و راست هنوز


سلام من برسان ای صبا به یار و بگو

که سعدی از سر عهد تو برنخاست هنوز

[sorna]

آب حیات منست خاک سر کوی دوست

گر دو جهان خرمیست ما و غم روی دوست


ولوله در شهر نیست جز شکن زلف یار

فتنه در آفاق نیست جز خم ابروی دوست


داروی مشتاق چیست زهر ز دست نگار

مرهم عشاق چیست زخم ز بازوی دوست


دوست به هندوی خود گر بپذیرد مرا

گوش من و تا به حشر حلقه هندوی دوست


گر متفرق شود خاک من اندر جهان

باد نیارد ربود گرد من از کوی دوست


گر شب هجران مرا تاختن آرد اجل

روز قیامت زنم خیمه به پهلوی دوست


هر غزلم نامه‌ایست صورت حالی در او

نامه نوشتن چه سود چون نرسد سوی دوست


لاف مزن سعدیا شعر تو خود سحرگیر

سحر نخواهد خرید غمزه جادوی دوست

[sorna]

بیا بیا که مرا با تو ماجرایی هست

بگوی اگر گنهی رفت و گر خطایی هست


روا بود که چنین بی‌حساب دل ببری

مکن که مظلمه خلق را جزایی هست


توانگران را عیبی نباشد ار وقتی

نظر کنند که در کوی ما گدایی هست


به کام دشمن و بیگانه رفت چندین روز

ز دوستان نشنیدم که آشنایی هست


کسی نماند که بر درد من نبخشاید

کسی نگفت که بیرون از این دوایی هست


هزار نوبت اگر خاطرم بشورانی

از این طرف که منم همچنان صفایی هست


به دود آتش ماخولیا دماغ بسوخت

هنوز جهل مصور که کیمیایی هست


به کام دل نرسیدیم و جان به حلق رسید

و گر به کام رسد همچنان رجایی هست


به جان دوست که در اعتقاد سعدی نیست

که در جهان بجز از کوی دوست جایی هست

[sorna]

روز وصلم قرار دیدن نیست

شب هجرانم آرمیدن نیست


طاقت سر بریدنم باشد

وز حبیبم سر بریدن نیست


مطرب از دست من به جان آمد

که مرا طاقت شنیدن نیست


دست بیچاره چون به جان نرسد

چاره جز پیرهن دریدن نیست


ما خود افتادگان مسکینیم

حاجت دام گستریدن نیست


دست در خون عاشقان داری

حاجت تیغ برکشیدن نیست


با خداوندگاری افتادم

کش سر بنده پروریدن نیست


گفتم ای بوستان روحانی

دیدن میوه چون گزیدن نیست


گفت سعدی خیال خیره مبند

سیب سیمین برای چیدن نیست

[sorna]

نه خود اندر زمین نظیر تو نیست

که قمر چون رخ منیر تو نیست


ندهم دل به قد و قامت سرو

که چو بالای دلپذیر تو نیست


در همه شهر ای کمان ابرو

کس ندانم که صید تیر تو نیست


دل مردم دگر کسی نبرد

که دلی نیست کان اسیر تو نیست


گر بگیری نظیر من چه کنم

گر مرا در جهان نظیر تو نیست


ظاهر آنست کان دل چو حدید

درخور صدر چون حریر تو نیست


همه عالم به عشقبازی رفت

نام سعدی که در ضمیر تو نیست

[sorna]

دل نماندست که گوی خم چوگان تو نیست

خصم را پای گریز از سر میدان تو نیست


تا سر زلف پریشان تو در جمع آمد

هیچ مجموع ندانم که پریشان تو نیست


در تو حیرانم و اوصاف معانی که تو راست

و اندر آن کس که بصر دارد و حیران تو نیست


آن چه عیبست که در صورت زیبای تو هست

وان چه سحرست که در غمزه فتان تو نیست


آب حیوان نتوان گفت که در عالم هست

گر چنانست که در چاه زنخدان تو نیست


از خدا آمده‌ای آیت رحمت بر خلق

وان کدام آیت لطفست که در شأن تو نیست


گر تو را هست شکیب از من و امکان فراغ

به وصالت که مرا طاقت هجران تو نیست


تو کجا نالی از این خار که در پای منست

یا چه غم داری از این درد که بر جان تو نیست


دردی از حسرت دیدار تو دارم که طبیب

عاجز آمد که مرا چاره درمان تو نیست


آخر ای کعبه مقصود کجا افتادی

که خود از هیچ طرف حد بیابان تو نیست


گر برانی چه کند بنده که فرمان نبرد

ور بخوانی عجب از غایت احسان تو نیست


سعدی از بند تو هرگز به درآید هیهات

بلکه حیفست بر آن کس که به زندان تو نیست

[sorna]

چو ترک دلبر من شاهدی به شنگی نیست

چو زلف پرشکنش حلقه فرنگی نیست


دهانش ار چه نبینی مگر به وقت سخن

چو نیک درنگری چون دلم به تنگی نیست


به تیغ غمزه خون خوار لشکری بزنی

بزن که با تو در او هیچ مرد جنگی نیست


قوی به چنگ من افتاده بود دامن وصل

ولی دریغ که دولت به تیزچنگی نیست


دوم به لطف ندارد عجب که چون سعدی

غلام سعد ابوبکر سعد زنگی نیست

[sorna]

خسرو آنست که در صحبت او شیرینیست

در بهشتست که همخوابه حورالعینیست


دولت آنست که امکان فراغت باشد

تکیه بر بالش بی دوست نه بس تمکینیست


همه عالم صنم چین به حکایت گویند

صنم ماست که در هر خم زلفش چینیست


روی اگر باز کند حلقه سیمین در گوش

همه گویند که این ماهی و آن پروینیست


گر منش دوست ندارم همه کس دارد دوست

تا چه ویسیست که در هر طرفش رامینیست


سر مویی نظر آخر به کرم با ما کن

ای که در هر بن موییت دل مسکینیست


جز به دیدار توام دیده نمی‌باشد باز

گویی از مهر تو با هر که جهانم کینیست


هر که ماه ختن و سرو روانت گوید

او هنوز از قد و بالای تو صورت بینیست


بنده خویشتنم خوان که به شاهی برسم

مگسی را که تو پرواز دهی شاهینیست


نام سعدی همه جا رفت به شاهدبازی

وین نه عیبست که در ملت ما تحسینیست


کافر و کفر و مسلمان و نماز و من و عشق

هر کسی را که تو بینی به سر خود دینیست