دیوان اشعار سعدی

[sorna]

بخت جوان دارد آن که با تو قرینست

پیر نگردد که در بهشت برینست

دیگر از آن جانبم نماز نباشد

گر تو اشارت کنی که قبله چنینست


آینه‌ای پیش آفتاب نهادست

بر در آن خیمه یا شعاع جبینست


گر همه عالم ز لوح فکر بشویند

عشق نخواهد شدن که نقش نگینست


گوشه گرفتم ز خلق و فایده‌ای نیست

گوشه چشمت بلای گوشه نشینست


تا نه تصور کنی که بی تو صبوریم

گر نفسی می‌زنیم بازپسینست


حسن تو هر جا که طبل عشق فروکوفت

بانگ برآمد که غارت دل و دینست


سیم و زرم گو مباش و دنیی و اسباب

روی تو بینم که ملک روی زمینست


عاشق صادق به زخم دوست نمیرد

زهر مذابم بده که ماء معینست


سعدی از این پس که راه پیش تو دانست

گر ره دیگر رود ضلال مبینست

[sorna]

گر کسی سرو شنیدست که رفتست این است

یا صنوبر که بناگوش و برش سیمین است

نه بلند است به صورت که تو معلوم کنی

که بلند از نظر مردم کوته‏بین است


خواب در عهد تو در چشم من آید هیهات

عاشقی کار سری نیست که بر بالین است


همه آرام گرفتند و شب از نیمه گذشت

وان چه در خواب نشد چشم من و پروین است


خود گرفتم که نظر بر رخ خوبان کفرست

من از این بازنگردم که مرا این دین است


وقت آنست که مردم ره صحرا گیرند

خاصه اکنون که بهار آمد و فروردین است


چمن امروز بهشتست و تو در می‌بایی

تا خلایق همه گویند که حورالعین است


هر چه گفتیم در اوصاف کمالیت او

همچنان هیچ نگفتیم که صد چندین است


آن چه سرپنجه سیمین تو با سعدی کرد

با کبوتر نکند پنجه که با شاهین است


من دگر شعر نخواهم که نویسم که مگس

زحمتم می‌دهد از بس که سخن شیرین است

[sorna]

با خردمندی و خوبی پارسا و نیک خوست

صورتی هرگز ندیدم کاین همه معنی در اوست

گر خیال یاری اندیشند باری چون تو یار

یا هوای دوستی ورزند باری چون تو دوست


خاک پایش بوسه خواهم داد آبم گو ببر

آبروی مهربانان پیش معشوق آب جوست


شاهدش دیدار و گفتن فتنه اش ابرو و چشم

نادرش بالا و رفتن دلپذیرش طبع و خوست


تا به خود بازآیم آن گه وصف دیدارش کنم

از که می‌پرسی در این میدان که سرگردان چو گوست


عیب پیراهن دریدن می‌کنندم دوستان

بی‌وفا یارم که پیراهن همی‌درم نه پوست


خاک سبزآرنگ و باد گلفشان و آب خوش

ابر مرواریدباران و هوای مشک بوست


تیرباران بر سر و صوفی گرفتار نظر

مدعی در گفت و گوی و عاشق اندر جست و جوست


هر که را کنج اختیار آمد تو دست از وی بدار

کان چنان شوریده سر پایش به گنجی در فروست


چشم اگر با دوست داری گوش با دشمن مکن

عاشقی و نیک نامی سعدیا سنگ و سبوست

[sorna]

بتا هلاک شود دوست در محبت دوست

که زندگانی او در هلاک بودن اوست

مرا جفا و وفای تو پیش یک سانست

که هر چه دوست پسندد به جای دوست نکوست


مرا و عشق تو گیتی به یک شکم زادست

دو روح در بدنی چون دو مغز در یک پوست


هر آن چه بر سر آزادگان رود زیباست

علی الخصوص که از دست یار زیبا خوست


دلم ز دست به دربرد سروبالایی

خلاف عادت آن سروها که بر لب جوست


به خواب دوش چنان دیدمی که زلفینش

گرفته بودم و دستم هنوز غالیه بوست


چو گوی در همه عالم به جان بگردیدم

ز دست عشقش و چوگان هنوز در پی گوست


جماعتی به همین آب چشم بیرونی

نظر کنند و ندانند کآتشم در توست


ز دوست هر که تو بینی مراد خود خواهد

مراد خاطر سعدی مراد خاطر اوست

[sorna]

سرمست درآمد از درم دوست

لب خنده زنان چو غنچه در پوست

چون دیدمش آن رخ نگارین

در خود به غلط شدم که این اوست


رضوان در خلد باز کردند

کز عطر مشام روح خوش بوست


پیش قدمش به سر دویدم

در پای فتادمش که ای دوست


یک باره به ترک ما بگفتی

زنهار نگویی این نه نیکوست


بر من که دلم چو شمع یکتاست

پیراهن غم چو شمع ده توست


چشمش به کرشمه گفت با من

در نرگس مست من چه آهوست


گفتم همه نیکوییست لیکن

اینست که بی‌وفا و بدخوست


بشنو نفسی دعای سعدی

گر چه همه عالمت دعاگوست

[sorna]

سفر دراز نباشد به پای طالب دوست

که زنده ابدست آدمی که کشته اوست

شراب خورده معنی چو در سماع آید

چه جای جامه که بر خویشتن بدرد پوست


هر آن که با رخ منظور ما نظر دارد

به ترک خویش بگوید که خصم عربده جوست


حقیر تا نشماری تو آب چشم فقیر

که قطره قطره باران چون با هم آمد جوست


نمی‌رود که کمندش همی‌برد مشتاق

چه جای پند نصیحت کنان بیهده گوست


چو در میانه خاک اوفتاده‌ای بینی

از آن بپرس که چوگان از او مپرس که گوست


چرا و چون نرسد بندگان مخلص را

رواست گر همه بد می‌کنی بکن که نکوست


کدام سرو سهی راست با وجود تو قدر

کدام غالیه را پیش خاک پای تو بوست


بسی بگفت خداوند عقل و نشنیدم

که دل به غمزه خوبان مده که سنگ و سبوست


هزار دشمن اگر بر سرند سعدی را

به دوستی که نگوید بجز حکایت دوست


به آب دیده خونین نبشته قصه عشق

نظر به صفحه اول مکن که تو بر توست

[sorna]

کس به چشم در نمی‌آید که گویم مثل اوست

خود به چشم عاشقان صورت نبندد مثل دوست

هر که با مستان نشیند ترک مستوری کند

آبروی نیک نامان در خرابات آب جوست


جز خداوندان معنی را نغلطاند سماع

اولت مغزی بباید تا برون آیی ز پوست


به بنده‌ام گو تاج خواهی بر سرم نه یا تبر

هر چه پیش عاشقان آید ز معشوقان نکوست


عقل باری خسروی می‌کرد بر ملک وجود

باز چون فرهاد عاشق بر لب شیرین اوست


عنبرین چوگان زلفش را گر استقصا کنی

زیر هر مویی دلی بینی که سرگردان چو گوست


سعدیا چندان که خواهی گفت وصف روی یار

حسن گل بیش از قیاس بلبل بسیارگوست

[sorna]

وقت طرب خوش یافتم آن دلبر طناز را

ساقی بیار آن جام می مطرب بزن آن ساز را


امشب که بزم عارفان از شمع رویت روشنست

آهسته تا نبود خبر رندان شاهدباز را


دوش ای پسر می خورده‌ای چشمت گواهی می‌دهد

باری حریفی جو که او مستور دارد راز را


روی خوش و آواز خوش دارند هر یک لذتی

بنگر که لذت چون بود محبوب خوش آواز را


چشمان ترک و ابروان جان را به ناوک می‌زنند

یا رب که دادست این کمان آن ترک تیرانداز را


شور غم عشقش چنین حیفست پنهان داشتن

در گوش نی رمزی بگو تا برکشد آواز را


شیراز پرغوغا شدست از فتنه چشم خوشت

ترسم که آشوب خوشت برهم زند شیراز را


من مرغکی پربسته‌ام زان در قفس بنشسته‌ام

گر زان که بشکستی قفس بنمودمی پرواز را


سعدی تو مرغ زیرکی خوبت به دام آورده‌ام

مشکل به دست آرد کسی مانند تو شهباز را

[sorna]

معلمت همه شوخی و دلبری آموخت

جفا و ناز و عتاب و ستمگری آموخت


غلام آن لب ضحاک و چشم فتانم

که کید سحر به ضحاک و سامری آموخت


تو بت چرا به معلم روی که بتگر چین

به چین زلف تو آید به بتگری آموخت


هزار بلبل دستان سرای عاشق را

بباید از تو سخن گفتن دری آموخت


برفت رونق بازار آفتاب و قمر

از آن که ره به دکان تو مشتری آموخت


همه قبیله من عالمان دین بودند

مرا معلم عشق تو شاعری آموخت


مرا به شاعری آموخت روزگار آن گه

که چشم مست تو دیدم که ساحری آموخت


مگر دهان تو آموخت تنگی از دل من

وجود من ز میان تو لاغری آموخت


بلای عشق تو بنیاد زهد و بیخ ورع

چنان بکند که صوفی قلندری آموخت


دگر نه عزم سیاحت کند نه یاد وطن

کسی که بر سر کویت مجاوری آموخت


من آدمی به چنین شکل و قد و خوی و روش

ندیده‌ام مگر این شیوه از پری آموخت


به خون خلق فروبرده پنجه کاین حناست

ندانمش که به قتل که شاطری آموخت


چنین بگریم از این پس که مرد بتواند

در آب دیده سعدی شناوری آموخت

[sorna]

آن ماه دوهفته در نقابست

یا حوری دست در خضابست


وان وسمه بر ابروان دلبند
یا قوس قزح بر آفتابست

سیلاب ز سر گذشت یارا

ز اندازه به درمبر جفا را


بازآی که از غم تو ما را
چشمی و هزار چشمه آبست

تندی و جفا و زشتخویی

هر چند که می‌کنی نکویی


فرمان برمت به هر چه گویی
جان بر لب و چشم بر خطابست

ای روی تو از بهشت بابی

دل بر نمک لبت کبابی


گفتم بزنم بر آتش آبی
وین آتش دل نه جای آبست

صبر از تو کسی نیاورد تاب

چشمم ز غمت نمی‌برد خواب


شک نیست که بر ممر سیلاب
چندان که بنا کنی خرابست

ای شهره شهر و فتنه خیل

فی منظرک النهار و اللیل


هر کو نکند به صورتت میل
در صورت آدمی دوابست

ای داروی دلپذیر دردم

اقرار به بندگیت کردم


دانی که من از تو برنگردم
چندان که خطا کنی صوابست

گر چه تو امیر و ما اسیریم

گر چه تو بزرگ و ما حقیریم


گر چه تو غنی و ما فقیریم
دلداری دوستان ثوابست

ای سرو روان و گلبن نو

مه پیکر آفتاب پرتو


بستان و بده بگوی و بشنو
شب‌های چنین نه وقت خوابست

امشب شب خلوتست تا روز

ای طالع سعد و بخت فیروز


شمعی به میان ما برافروز
یا شمع مکن که ماهتابست

ساقی قدحی قلندری وار

درده به معاشران هشیار


دیوانه به حال خویش بگذار
کاین مستی ما نه از شرابست

بادست غرور زندگانی

برقست لوامع جوانی


دریاب دمی که می‌توانی
بشتاب که عمر در شتابست

این گرسنه گرگ بی ترحم

خود سیر نمی‌شود ز مردم


ابنای زمان مثال گندم
وین دور فلک چو آسیابست

سعدی تو نه مرد وصل اویی

تا لاف زنی و قرب جویی


ای تشنه به خیره چند پویی
کاین ره که تو می‌روی سرابست