سایه در آینه ی واژه ها:

او در آغاز از شاگردان و پیروان نیما بود، اما به راه دیگر رفت و غزل سرود. وی را در غزلسرایی بعد از حافظ بهترین غزلسرا میدانند.
سایه در سال 1325 وقتی فقط یک شاگرد دبیرستانی بود مجموعهٔ «نخستین نغمهها» را، كه شامل اشعاری به شیوهٔ كهن است، منتشر كرد.
«سراب» نخستین مجموعهٔ او به اسلوب جدید است، اما قالب همان چهارپاره است با مضمونی از نوع تغزل و بیان احساسات و عواطف فردی؛ عواطفی واقعی و طبیعی.
مجموعهٔ «سیاه مشق»، با آنكه پس از «سراب» منتشر شد، شعرهای سالهای 25 تا 29 شاعر را دربرمیگیرد. در این مجموعه، سایه تعدادی از غزلهای خود را چاپ كرد و توانایی خویش را در سرودن غزل نشان داد تا آنجا كه میتوان گفت تعدادی از غزلهای او از بهترین غزلهای این دوران به شمار میرود.
سایه با سرودن شعر های عاشقانه آغاز کرد اما با کتاب شبگیر خود که حاصل سالهای پر تب و تاب پیش از 1332 است به شعر اجتماعی روی آورد، در واقع در مجموعههای بعدی، اشعار عاشقانه را رها كرد و با مردم همگام شد. مجموعهٔ «شبگیر» پاسخگوی این اندیشهٔ تازهٔ اوست كه در این رابطه اشعار اجتماعی باارزشی پدید میآورد. مجموعهٔ «چند برگ از یلدا» راه روشن و تازهای در شعر معاصر گشود.
غلامحسین یوسفی دربارهٔ شعر سایه میگوید: «در غزل فارسی معاصر، شعرهای سایه (هوشنگ ابتهاج) در شمار آثار خوب و خواندنی است. مضامین گیرا و دلكش، تشبیهات و استعارات و صور خیال بدیع، زبان روان و موزون و خوشتركیب و هماهنگ با غزل، از ویژگیهای شعر اوست و نیز رنگ اجتماعی ظریف آن یادآور شیوهٔ دلپذیر حافظ است.از جمله غزلهای برجستهٔ اوست: دوزخ روح، شبیخون، خونبها، گریهٔ لیلی، چشمی كنار پنجرهٔ انتظار و نقش دیگر.»
اشعار نو او نیز دارای درونمایهای تازه و ابتكاری است؛ و چون فصاحت زبان و قوت بیان سایه با این درونمایهٔ ابتكاری همگام شده، نتیجهٔ مطلوبی به بار آورده است.
در شعر پس از نیما در حوزه ی غزل تقسیماتی را با توجه به شاعرانی که در آن زمان حضور داشته اند انجام داده اند که در این بین نام هایی چون هوشنگ ابتهاج ؛ منوچهر نیستانی ؛ حسن منزوی ؛ محمد علی بهمنی و سیمین بهبهانی به چشم می خورد.و در این بین « سایه » مانند پلی رابط بین غزل کهن با غزل امروز محسوب می شود.
سایه . . .
ابتهاج در نخستین اثرش که به نام «نخستین نغمه ها» بود، بیشتر تحت تأثیر حافظ قرار گرفته و از شیوه او پیروی کرده است، اما در آثار بعدی خود بیشتر توانسته خصوصیات ذوقی و سلیقه شخصی را نشان دهد. هر چند او در سرودن همه نوع شعر از توانایی خاصی برخوردار است اما غزلیاتش شور و حال و هوای دیگری دارد.
هوشنگ ابتهاج از شاعرانی است که در مجامع ادبی کمتر دیده می شود.از خودنمایی و تظاهر به دور است پیش از این هم جز با چند تن شاعر که به آنها اعتقادی داشت ، با دیگران شاعران کمتر می جوشید . اغلب در خانه می نشست و غزلی می سرود و گاهی آن را برای مجله ای می فرستاد که چاپ شودمفهوم بیشتر اشعارش متوجه مردم و اجتماع می باشد.
بعد از "سراب" سایه در کار خود ماهرتر شده و بیشتر توانست خصوصیات ذوق و سلیقه ی شخصی اش را نشان دهد و قطعات این مجموعه هم از جهت قالب شعری و هم از حیث نویی اصالت احساس و ادراک بسیار قابل توجه است ، ولی از این پس سایه شاعر گذشته نیست ، او به یاد مردم میهن خود می افتد و از آنان الهام می گیرد و متوجه می شود که باید هنر خود را از چهار چوب خودخواهی ها خارج ساخته و در خدمت مردم کشور خود بگمارد . و همین کار را می کند ، در این باره خود چنین می گوید :

« زمانی بود که من هنوز دشمن و دوست خود را نشناخته بودم ، هنوز عشق بزرگم را نیافته بودم ، با دیگران می سوختم ، اما شعر من سراب بود و در پایان آن روزگار نوشتم ، به هنگامی که خروش خشم و فریاد و درد ، در پرده ی دل تو می آویزد . من برای دلم ، برای عشق بیمارم آواز خوانده ام ، به هنگامی که چهره های زرد و شکسته هم میهنان من با اشک و خون آغشته می شود ، من برای گلهای یاس ، برای شبهای مهتابی ، برای خواب ها و رویاهای خود شعر سروده ام . شعر همچون ناله ی مرغ شب ، آواز اندوه و پریشانی و شکست شده است و من دیگر نمی خواهم که چنین باشد . من آواز خویش را در این دل تنگ سر خواهم داد و این آرزو را که سرگذشت رنج و رزم پر شکوه انسانهاست ، از میان حصارهای ویران این شب خون آلود به گوش دورترین ستاره ی بیدار آسمان خواهم رساند و چنین کردم . »

بعد از چاپ دفتر « زمین » به مدت 10 سال از سایه دفتر شعری انتشار نمی یابد ، تا اینکه در سال 1344 به چند شهر شوروی سابق سفر می کند و حاصل این سفر انتشار مجموعه ی شعر « من به باغ گل سرخ » است .
آنچه واژه های سایه می آموزد :
از خيل سرحلقه گان شعر، هوشنگ ابتهاج [ه. الف. سايه] سرود خوان ميعادگاه آزادى بود و به شعر و غزلش كه به صداى محمد رضا شجريان فرياد شد هزاران تن به ميعادگاه آزادى درآمدند. "دلا اين يادگار خون سروست".
وی علاوه بر شاعری موسیقیشناسی برجسته در زمینه موسیقی ایرانی است و مدتی مسئول برنامه گلها در رادیوی ایران بود و تعدادی از غزلهای او توسط خوانندگان ترانه اجرا شده است.
هم اکنون در آلمان زندگی میکند. برخی از معروفترین غزلهای او با ابیات زیر آغاز شده اند:
- ای عشق همه بهانه از توست/من خامشم این ترانه از توست
- مژده بده، مژده بده، یار پسندید مرا/همدم او گشتم و او برد به خورشید مرا
- در این سرای بی کسی، کسی به در نمیزند/ به دشت پرملال غم پرنده پر نمیزند
- نشود فاش کسی آنچه میان من و توست/ تا اشارات نظر نامه رسان من و توست .

دفترهای شعر

1.نخستین نغمه ها (1325)
2.سراب (1320)
3.سیاه مشق (1332)
4.شبگیر (1332)
5.زمین)برگزیده شعر ( (1334)
6.چند برگ از یلدا (1334)
7.یادگار خون سرو (1360)
8.آینه در آینه (برگزیده شعر) (1368)
9.تاسیان (1385)
10.مثنوی بانگ نی (1386)