ارگ بهارستان (قلعه خشتی) - بیرجند ارگ بهارستان مجموعه بناهایی است که درکوچه کوشه ای بیرجند واقع است. مهمترین بخش بنا کوشک آن است که در سه طبقه و به صورت هشت ضلعی ساخته شده است. نمای خارجی این بخش دارای تزیینات آجرکاری با زره های هندسی شبیه بناهای دوره زندیه شیراز است. بخش دوم قلعه دفاعی بنا است که دارای یک برج و حصار است این بخش که از خشت و گل ساخته شده است آسیب های زیادی بر اثر عوامل جوی بر آن وارد شده است. سومین بخش حیاط اندرونی و اطاق های دور تا دور آن است پس از تاسیس مدرسه شوکتیه که مخصوص پسران بوده است این بخش از ارگ به مدرسه دختران اختصاص می یابد و نام مدرسه نسوان را به خود می گیرد. زمان ساخت مجموعه مربوط به دوره زندیه است.
ارگ حاجی آباد - بیرجند ساختمانهای ارگ حاجی آباد به وسیله امیر شوکت الدوله علم بنا شده است و به علت اینکه حاکم مزبور دو همسرداشته است یکی از همسران وی که اصلیت آن هریوندی بوده است در این ارگ اقامت می گزیند و همین زن مادر اسدالله اعلم می شود.
قناتی نیز به نام حاجی آباد در کنار ارگ احداث می شود و بعد از آن دهی نیز به نام حاجی آباد زیربجد به وسیله خدمه و افراد روستایی ایجاد می شود. به
طوری که گفته اند شوکت الملک ماهی دو بار به این ارگ می آمده است و بعد از فوت شوکت الملک این ارگ به دخترش که زن خزیمه علم بوده به ارث می رسد. مطلعین می گویند ساختمان ارگ در طبقه اول تماما با پارچه های رنگین پوشیده بود. همچنین استخر آبی که روبه روی ارگ است در مقابل درب ارگ قرار داشته و ساختمان ارگ نیز در زمان خود محل حکمرانی فرمانروای قهستان یعنی شوکت الملک علم بوده است محوطه دیوار ارک دارای 4 برج بوده است که جهت نگهبانی از آن استفااده می شده است.همچنین این ارگ دارای 4 باغ بوده که به نام های باغ بزرگ – باغ نهالی – باغ زیرین و باغ طاقی خوانده می شدند و محوطه ارگ را در میان گرفته بودند به تدریج به علت این*که قنات شوکت آباد قنات حاجی آباد را خشک کرد باغ های این محل رو به نابودی و تخریب گذارد و محل روستا خالی از سکنه شد. تاریخ بنا نیز به اواسط دوره قاجاری9 می رسد که مشخصات بنا ارگ حتجی آباد از 2 بنای مستقل تشکیل شده به عنوان اقامتگاه تابستانی از آن استفاده می شده است. ساختمان جلویی که از بنای دیگر بزرگتر است و فرم آن از بخش به وجود آمده طبقه هم کف و طبقه اول بنا مشتمل بر چند دالان سرسرا و اتاق های تشریفاتی یا 2پذیرایی و اتاق های نشیمن است. به طور کلی اتاق های شامل چند طاقچه به صورت قرینه و غیر متقارن می باشند. و تزیینات این طبقه فقط در دو اتاق تشریفقاتی به صورت زیبایی دیده می شود که تزیینات آن شامل مقرنس و گچبری های حاشیه فوقانی دیوار اتاق های مذکور می باشد. تمامی طاق های موجود در این طبقه بصورت کشیده و با قوس نیم دایره بوجود آمده است. نحوه قرار گیری اتاق های کوچگ و اتاق های بزرگ در طبقه اول بصورت قرینه است به طوری که اتاق نشیمن جبهه شمالی بنا در مجاورت جبهه جنوبی ساخته شده و به همین ترتیب... ضمنا ورودی طبقه اول از طریق یک دالان صورت می گیرد لازم به ذکر است که دالان های عنصر دسترسی فضاها نسبت به یکدیگر است سقف این طبقه بصورت ضربی و با طاق خنچه پوش تحت پوشش داده شده است بدنه بنا تخریب شده و از بین رفته است. راه پله از کناره خاوری بنا بوده که در حال حاضر فقط آوار آن باقیست بخش همکف بنا مشتمل بر دالان های ورودی است که مشتمل بر دالان های ورودی است مه ارتباط دهنده فضاهای داخلی بخش همکف بنا نمی باشند همچنین این بخش دارای شومینه های بسیار ساده اس در بدنه دیوار است. این طبقه فاقد تزیینات است. اتاق ها نیز به شکل تو در تو با فرم چهار گوش که طاقچه هایی متعددی در آن تعبیه شده که سقف طاقچه ها نیم دایره است طاق نماها نیز دارا ی فرم طاقچه ها می باشند بدنه خارجی بخش هم کف با استفاده از طاق*نماها متعدد با قوس تیز شکل جالب توجهی به بنا داده است. ورودی دالان همکف به طور قرینه در دو طرف بصورت طاقدار با قوس خنچه پوش یک گلویی تزیین شده است سقف بخش همکف در بهضی مناطق گنبدی و در مواردی نیز به صوزت خنچه پوش است. بخش همکف بنا احتمالا محل اقامت نگهبانان بنا ارگ و خدمه آن بوده است که جهت استراحت به این بنا می آمدند بنای دوم که در فاصله 30 متری در جبهه شکال باختری بنای ارگ واقع است مخصوص اقامت اصطبل بانان و نگهداری چهارپایان بوده است. بخش همکف بنای دوم مشتمل بر چند اتاق است که با استقاده از راهرو و دالان به تمامی قسمت های این بخش رفت و آمد می کردند. طبقه اول شامل چند اتاق است که در آن هیچ تزیینی به چشم نمی خورد. از طریق یک پلکان از جبهه شمالی بنا از پایین به طبقه اول فضای ارتباطی چه امروزه از سقف طبقه اول چیزی باقی نمانده است ولی شواهد مشخص کننده پوشش تخت در این طبقه می باشد . مصالح به کار رفته در این دو بنا خشت خام، آجر، گچ و کاه گل و چوب می باشد. که خشت خام روی تیر چوبی و پروازها حالت سقف به بنا داده است. نوع بهره برداری خصوصیات بارز بنا ار این بنا بدلیل تخریب فضاهای اصلی استفاده ای نمی شود و اگر قسمتهای مخروبه آن مرمت شود می توان از اطراف بنا جهت یک مکان تفریحی استفاده کرد.و حتی از خود بنا نیز می توان به به عنوان چایخانه سنتی و یا یک مکان فرهنگی استقاده کرد. عوامل تزیین شده و نوع آن ها 1. تزیینات گچبری بدنه فوقانی دیوار در اطاق های شمالی جنوبی طبقه اول ارگ 2. نوع طاق ها که با قوس های خنچه پوش تخت آذین شده است. 3. نوع طاقچه ها با سقف نیم دایره 4. چشمه طاق های طبقه اول ارگ که در تمام جاهای بنا به چشم می خورد. طاق نماهای متعدد بنا که با قوس تیز ساخته شده است توضیح ضروری و اختصاصی بنا یاد آور این نکته ضروری است که این ارگ باعث آبادانی اطراف آن نیز شده است. به طوری که بعد از حفر یک قنات و تامین آب منقه روستایی به نام حاجی آباد در کنار آن احداث شد و اکثر اهالی آن نیز به خدمت ارگ درآمدند می توان گفت بنای ارگ به لحاظ مسطح بودن سقف بام با استفاده از نیرهای چوبی کنار هم هیچ شباهتی به معماری منطقه گرم ئو خشک نداشته و همان مساله در مورد ارگ های حکومتی مطرح می شود که حاکمان سعی داشتند که ارگ و ساختمان حکومتی آنها مشابعتی با منازل عام نداشته باشد. بخاطر همین امر است که ما در این بنا سقف گنبدی و شاخص های معماری کویری را مشاهده نمی کنیم. و به همین علت این ارگ را می توان ساختمان مهم در کناردیگر بناهای حکومتی دانست اگر چه دارای ارزش های معماری فراوانی است ولی نسبت به ارگ های موجود دیگر در شهرستان بیرجند دارای ارزشمندی کمتری است
بند دره - بیرجند سد دره در 11 كیلومتری بیرجند و در بخش كوهستانی شمال این شهر واقع است. . به روایتی، بنای این بند در اواخر دوره قاجار توسط شوكت الملك علم صورت گرفته ولی عده ای دیگر ساختمان آن را قدیمی میدانند. این بند در حال حاضر دایر است. طول بند در حدود 35 متر ، عرض تاج بند بین 3 تا 4 متر و ارتفاع دیواره در حدود 15 متر است. در حال حاضر ، یك سرریز در بدنه بند تعبیه شده كه عرض آن چهار متر و عمق آن 50 سانتیمتر است. عمل آبگیری از بند به وسیله یك برج آبگیر صورت می گیرد كه دارای چهار مجرا در سطوح مختلف است. این طریقه آبگیری، همان شیوه ای است كه در دیگر سدهای قدیمی همچون سد ساوه نیز مشاهده شده است. در پایین سد دره ، مجرایی برای تخلیه مخزن سد در نظر گرفته شده كه به وسیله آن، محوطه مخزن را شست و شو میكنند تا دریاچه از رسوبات انباشته نشود. حجم دریاچه پشت سد به طور تقریبی در حدود 150 هزار متر مكعب است كه نسبت به دیگر سدهای قدیمی ،از گنجایش كمی برخوردار است
بند عمر شاه - بیرحند
این بند در نزدیكی بیرجند واقع شده و ظاهراً از آثار دوره قاجاریه است. بند عمر شاه از نظر ساختمانی ، هم میتواند جزو سدهای قوسی و هم پایه ای محسوب شود؛ چرا كه بدنه قوسی این سد در وسط دارای دو پایه یا پشت بند است كه دیواره رادر مقابل فشار آب مخزن حمایت میكند. این بنا در ادوار جدیدتر تعمیر و مرمت شده است .
پاسخ با نقل قول
علاقه مندی ها (بوک مارک ها)