يادگار تاريخ<<معرفي بناها و محوطه هاي باستاني>>

[Mohamad]

پاسارگاد
جغرافيای اقليمی

باتوجه به نمودارهاي تهيه شده از اطلاعات خام مربوط به ايستگاههاي سينوپتيك، باران‌سنجي و كليماتولوژي سازمان هواشناسي كشور در منطقه و ايستگاههاي همجوار كه در مقياس كلان تجزيه و تحليل شده‌اند و برداشت ميداني در فصول مختلف سال و بررسي تراكم و كيفيت پوشش گياهي موجود سه ميكروكليماي عمده در محدوده مشخص شده در مقياس خرد تعيين شده است.
ـ خرد اقليم دشتي
ميزان بارندگي در اين ميكروكليما متوسط بوده و داراي آب و هواي معتدل سرد است. از ديگر ويژگيهاي اين ميكروكليما مه صبحگاهي و شبنم فراوان بويژه در پائيز و زمستان و يخبندان صبحگاهي در زمستان مي‌باشد. در فصل بهار و پائيز نيز تندبادهايي همراه با گرد وغبار با جهت غالب جنوب به شمال مي‌وزند و به تبع آن قابليت رؤيت كاهش مي‌يابد. پوشش گياهي كشتزارها و مراتع موجود داراي دوره رويش كوتاه تا متوسط هستند.
ـ خرد اقليم رودخانه‌اي
حاشيه رودخانه بدليل بالا بودن سطح تبخير و ظرفيت گرمايي ويژه و جريان مداوم آب، آب و هواي معتدل و مرطوبتري نسبت به ميكروكليماي دشتي و تپه‌اي دارد.

ـ خرد اقليم تپه‌اي
به دليل وضعيت توپوگرافي زمين، نحوه پراكنش تپه‌ها در شمال منطقه و قرارگيري آنها در مقابل جهت وزش باد اصلي، محوطه بادگيرتري نسبت به دشت ايجاد شده است. جريان سريع هوا و اختلاف ارتفاع از ميزان رطوبت موجود كاسته و دماي خرد اقليم فوق را نسبت به خرد اقليم ديگر كاهش مي د‌هد. در اين خرد اقليم آب و هواي سرد خشك تا نيمه خشك حاكم است و دوره رويش گياهان كوتاهتر از دو خرد اقليم ديگر است.

[Mohamad]

آثار دوران اسلامی

كاروانسراي مظفري

در نزديكي آرامگاه كوروش بنايي است مشتمل بر حياتي به وسعت 40/16*5/18 متر كه بصورت نامنظم از سنگ هاي سفيد ربوده شده از كاخ هاي كورش ساخته شده ونيز ايواني به پهناي 30/3 متر با جرز هاي سنگي نا منظم و چهار گوش با اتاق هاي كوچك و بزرگ در پشت آن . درب بنا به سمت مشرق بوده سنگ هاي بنا را با ملاط گچ به هم وصل كرده و در بعضي حاهها حتي ملات هم بكار نبردند. در زمان سامي قسمتي از اين محل تعمير شده و بدفتر فني سامي اختصاص داده شده بود ولي امروزه متروك مي باشد.


كاروانسراي مظفــــــــــري

[Mohamad]

پاسارگاد
مسجد اتابكي

در اطراف آرامگاه كوروش با فواصل نا منظمي ( 10 و11و12 متر )به طور متفاوت و بدون رعايت جهات و نكات معماري و مهندسي در ادوار اسلامي ستونهايي گزارده و آنجا را بصورتی در آوردند كه درب ورودي اين مسجد به سمت غرب بوده و روي آن اين كتيبه ديده مي شده است : « الاماره المسجد الجامع الملك العادل العالم المعيد… والاسلام المسلمين ملك سليمان سلغرسلطان سعدبن زنگي اتابك ناصر اميرالمؤمنين خلدالله سلطانه … عشرين… »

از مفاد نبشته بالا چنين مستفات مي گردد كه مسجد در زمان فرمان روايي اتابك سعدابن زنگي (اتابكان فارس يا سلغيان) در اواخر سلطنت سلجوقيان سال 543 هجري به فارس آمدند و تا سال 686 در فارس فرمانفرمايي ميكردند.

سنگ هاي ستوني اين مسجد را از دو قصر كوروش آورده اند بدين معني كه ستون هاي سه ايوان شرقي و غربي را با ستون هاي قطور قصر بار وستون هاي ايوان شمالي با ستون هاي باريك قصر اختصاصي كوروش ساخته گرديد.

اين مسجد از نظر معماري قابل توجه نبوده اما از نظر فلسفي و آئيني بسيار اهميت داشته و نمودار احترامي بوده كه مردمان روزگار را به كورش و آرامگاه او مي داشته اند.

در داخل اتاق آرامگاه ، در سمت قبله ، محراب كوچكي در زمان اتابك سعد زنگي ، يعني در سال 621ه.ق حجاري كرده اند افزون بر آن، تصوير شاخصي كه نشانگر قبله مي باشد ، همزمان با حجاري محراب ، حجاري شده و در همان سمت قرار دارد و در حاشية دور محراب چهار آيه اول سوره فتح با خط ثلث معمولي كنده كاري شده كه امروزه به راحتي قابل خواندن نيست.


سر در مسجد اتابكي اطراف آرامگاه



مسجد اتابكي اطراف آرامگاه .

[Mohamad]

اطراف مسجد مادر سليمان-قبرستان

اطراف مسجد مادر سليمان قبرستان بوده حتي تا زمان معاصر (محمد رضا شاه پهلوي) هم در اطراف آ‌رامگاه مرده دفن مي كردند كه بعضاً سنگ قبر هاي با ارزش (از همان سنگ هاي كاخ ها) استفاده كرده اند ، كتيبه هايي زيبا در بين آنها ديده مي شوند اين سنگ قبر ها در حال حاضر در موزه هفت تنان ( موزه سنگ شيراز ) نگهداري مي شوند .


نمونه سنگ قبرهاي اطراف آرامگاه

[Mohamad]

پاسارگاد
دوره چهارم تل تخت


دوره چهارم تل تخت را به دوران اسلامي نسبت مي دهند، در مركز تل تخت يك استقرار كوتاه مدت اسلامي را شاهد هستيم. مدت زمان اين استقرار عملاً در حدود يكصد سال بوده است. سفال دوره چهارم كاملاً مشخص است و نوع ظرفهاي سنگين شيار دار و خط دار برتري دارد. رنگ زمينه معمولاً نخودي روشن ، قهوه اي ، خاكستري يا سياه با پرداختي مات ، و بندرت جلا دار است.

انواع سفالها شامل خمره هاي ذخيره بزرگ با بدنه مدور و اغلب با لوله آبريز در گردن ظرف ، كوزه هاي كوچك با ته صاف ، بدنه كروي ، گردن جمع شده و لبه بخارج برگشته، و ظروف سنگين تقريباً ضمخت با طرح صاف و بدنه برجسته است.

[Mohamad]

پاسارگاد
ارگ روستاي مادر سليمان


ارگ روستاي مادر سليمان كه امروزه بقاياي اندكي از آن بجاي مانده و تنها قسمتي از سر در ورودي ها و خرابه هاي آن را شاهد هستيم ، قلعه اي بوده كه تا سال 1352 روستاي پاسارگاد يا مادرسليمان به آن خلاصه مي شد اين مجموعه از خشت و نماي آجرگري بوده و تا قبل از جشن هاي 2500 ساله كسي حق نداشت بيرون قلعه ساختماني بسازد. بنا به گفتة اهالي اين قلعه تا سال 1362 سالم بوده از قدمت و زمان ساخت آن اطلاعي دقيقی در دست نيست


بخشهاي باقي مانده از سردر قلعه قديمي مادر سليمان

[Mohamad]

نقش رستم

نقش رستم


یكی از مهم­ترین و زیباترین آثار باستانی سرزمین پارس است. این مجموعه در حدود 4 كیلومتری پارسه (تخت جمشید)، در حسین کوه (كوه حاجی آباد - نقش رستم)، قرار دارد. سینه­ی جنوبی حسین کوه در اینجا به طور طبیعی به صورت پرده­ی نمایشی ِبزرگ به بلندی 70 متر و پهنای 200 متر در آمده است. سمت راست این دیواره پرده­ی نمایشی دیگری به پهنای 30 متر ایجاد شده.


بر دیواره­ی عمودی حسین کوه نقش چند چلیپای ( صلیب + ) بزرگ دیده می­شود. سه نقش در روبرو و یک نقش در سمت راست زاویه­ی کوه که هر کدام آرامگاه یکی از شاهان هخامنشی می­باشد.
کمی پایین تر از چلیپا های روبرو شاهان ساسانی نقش برجسته­هایی از خود به یادگار گذاشته اند.
در سمت چپ و اندکی جلو تر از دیواره­ی کوه ، یک برج سنگی مربع شکل نمایان است که گویی نیمی از آن در خاک فرو رفته است.
این بنای عظیم و شگفت انگیز به نام « کعبه­ی زرتشت» خوانده می­شود و از آثار دوره­ی هخامنشی است.
کف زمین در جلوی دیواره­ی کوه 10 متر بالاتر از کف واقعی آن در زمان گذشته است و بر اثر جمع شدن خاک و سنگ سطح این مکان بالا آمده است و کف حقیقی زمین از پایه­ی کعبه­ی زرتشت است.
آثاری که در نقش رستم وجود دارند مربوط به دوره­های مختلف تاریخی زیر می­باشند:
1. آثار دوره ایلامی (عیلامی) (از 2000 تا 600 پیش از میلاد)
2. آثار دوره هخامنشی (از 600 تا 330 پیش از میلاد)
3. آثار دوره ساسانی (از سال 224 تا 651 پس از میلاد)
سنگ نبشته­ای نیز از دوران معاصر ( حدود 100 سال پیش ) وجود دارد.

[Mohamad]

نقش رستم
1. آثار عیلامیان


از دوره ایلامیان (عیلامیان) نگاره (نقش) برجسته­ی محو شده­ای در نقش رستم (نقش هفتم از سمت راست) وجود دارد كه در دوره ساسانی روی آن نگاره­ی دیگری از بهرام دوم ساسانی نـَقر ( حك ) شد.
این نگاره­ی محو شده از دو ایزد تشكیل شده كه روی مارهایی نشسته­اند و لباس­های چین­دار به تن دارند.
این نگاره متعلق به دو مرحله است یكی همزمان با نقش كورانگون در ممسنی و دیگری در دوره ایلامی جدید یعنی هزاره اول پیش از میلاد.

[Mohamad]

نقش رستم
2. آثار هخامنشیان

الف ) آرامگاه­های شاهان هخامنشی
1. آرامگاه خشایارشا ( 0445-486 پیش از میلاد) : آرامگاه تکی در دیواره­ی زاویه­ی کوه که نقش برجسته­ی این آرامگاه ار لحاظ سنگ تراشی از ظرافت خاصی برخوردار است ، زیرا در زمان این شاه هنر هخامنشیان به اوج تکامل خود رسیده بود.
2. آرامگاه داریوش بزرگ (486-522 پیش از میلاد) : نخستین آرامگاه بر دیواره­ی روبه رویی کوه در سمت راست.
3. اردشیر اول (424-465 پیش از میلاد): آرامگاه بعدی در سمت چپ آرامگاه داریوش بزرگ مربوط به اردشیر اول است که پس از خشایارشا بر تخت نشست.
4. داریوش دوم (405-424 پیش از میلاد): سومین و آخرین آرامگاه در سمت چپ بر دیواره­ی روبرو.
نمای جلویی آرامگاه­ها چه در نقش رستم چه در پارسه (تخت جمشید) ، سه بخش افقی دارد ، بخش بالایی به نمایش

یک صحنه از مراسم دینی و درباری اختصاص یافته ، بخش مستطیل شکل میانی به شکل چلیپای بزرگی به تمامی نما داده و ورودی آرامگاه است و بخش پایینی صاف و خالی از نقش است.
در بخش بالایی نقش شاه دیده می­شود که لباس پارسی به تن دارد که در سمت چپ روی یک سکوی سه پله­ای ایستاده است و به شعله­ها آتش روبروی خود می­نگرد ، در دست چپ کمان گرفته و دست راستش را با کف باز به سوی آتش بلند کرده است.
در گوشه­ی بالا سمت راست ، نشان گردی است با خط منحنی که شاید مظهرخورشید و هلال ماه باشد ، در بالای

همان ، نقش انسان بالدار ( فر شاهی به نظریه­ی شاپور شهبازی) دیده می­شود ، و شماری از افسران پارسی و مادی یا بزرگزادگان ایرانی در کنار ایستاده­اند. هم شاه و هم آتشدان روی تخت شاهی قرار دارند که نمایندگان 28 کشور تابعه به عنوان تخت رانان آن را روی دستهای خود بلند کرده­اند.
زادگاه یکایک تخت رانان بر مبنای لباس محلی آن­ها قابل شناسایی است.
در آرامگاه داریوش بزرگ سنگ نبشته­ای پشت نقش شاه و همچنسن میان دو نیمه ستون مرکزی دیده می­شد که در آن از یکایک تخت رانان نام برده شده ، در این سنگ نبشته داریوش بزرگ خود را معرفی کرده و سپس می­گوید:
" ... داریوش شاه گوید : بخواست اهورامزدا این است سرزمینی هایی که بجز پارس بر آنها فرمان راندم ، مرا خراج گذاردند ، آنچه از سوی من به آنها گفته شد انجام دادند ، قانون من است که آنها را نگه داشت : ماد ، ایلام (عیلام) ، پارت ، هرات (آریا) ، بلخ ، سُغد ، خوارزم ، زَرَنگ ، رُخَنج ، سَتَه گوش ، قندهار ، هند ، سکاهای هو نوش ، سکاهای تیز خود ، بابل ، آشور ، عربستان ، مصر ، ارمنستان ، کاپادوکیه ، سارد ، یونان ، سکاهای آن سوی دریا ، مقدونیه ، یونانی­های سپر بر سر ، لیبی ، حبشه ، مکا ، کاری­ها.
.... اگر می­اندیشی که چند است شمار کشور­هایی که داریوش شاه زیر فرمان داشت ، پس نگاره­ها را بنگر که اورنگ مرا بر دوش دارند ، آنگاه خواهی دانست که نیزه­ی مرد پارسی بسی دورتر جای رفته است و بسی دور از پارس رزم جسته و نبرد آورده است.
گوید داریوش شاه : آنچه انجام شد ، همه را بخواست اهورامزدا کردم ، اهورامزدا مرا یاری داد ، اهورامزدا مرا و سرای شهریاری­ام و این کشور را از آسیب دور بدارد. این را من از اهورامزدا خواهانم ، این را اهورامزدا بمن بدهد.
ای مرد فرمان اهورامزدا برایت ناگوار نباشد ، راه راست را ترک نکن ، خشونت نکن. "
ضمنا با کمی دقت می­توان دید که پایه­های اورنگ شاه چند انگشتی از زمین بلند شده است ، یعنی به حرکت در آمده است.
بخش مربع شکل میانی آرامگاه که در همه­ی آرامگاه­ها یکسان است بنای جلویی یک ایوان از کاخ هخامنشی را نشان می­دهد. ستون هایی نیز دیده می­شود كه دارای سرستون گاو دو سر مانند سرستون­های پارسه (تخت جمشید) است. تعدادی شیر غـُران در پایین نقش­ها دیده می­شود كه با یك دسته گل نیلوفر آبی (لوتوس) تزیین شده است. درگاهی میان دو ستون میانی که به داخل آرامگاه راه دارد به چهار بخش افقی تقسیم شده است. سه بخش بالایی از سنگ بوده و بخش پایینی به عرض 1/5 متر از دو لنگه در تشکیل شده که بر پاشنه­ی در می­گشتند. بی­شک برای این بوده که در آرامگاه پس از دفن شاه برای همیشه بسته شود ، اما با گذشت زمان و شاید اندکی پس از شاهنشاهی هخامنشی آرامگاه­ها یکی پس از دیگری گشوده شده و آثار گرانبهایی که در آن­ها بوده به تاراج رفته.
داخل آرامگاه­ها با هم اندکی تفاوت دارند ، ولی به طور کلی از دو یا سه دهلیز با سقف مقعر به پهنای 2 متر و درازای 5 تا 8 متر و ارتفاع 4 متر از کف آرامگاه تشکیل شده اند. در هر دهلیز یک تابوت تو خالی از دو قطعه سنگ قرار دارد. یکی برای جسد بوده و دیگری درپوشی محدب شکل که روی تابوت گذاشته شده بود.
راهروی داخل آرامگاه داریوش بزرگ به درازای 18/72و پهنای 3/70 متر است. در این آرامگاه 9 تابوت سنگی وجود دارد كه در یك ردیف از سنگ كنده شده و به داریوش بزرگ (داریوش اول) ، شهبانو و دیگر بستگان او تعلق دارد. درازا این تابوت­ها 2/10 ، ژرفای آن­ها 1/5 و پهنای آن­ها هم 1/5 متر می­باشد و ضخامت سنگ هر یك حدود 72 سانتیمتر است.

[Mohamad]

نقش رستم

2. آثار هخامنشیان

ب ) کعبه­ زرتشت
در برابر كوه ساختمان مكعب بسیار زیبایی قرار داد كه آن را كعبه زرتشت می نامند. این بنا مسلما یک اثر هخامنشی است ولی نام اصلی آن مسلما «کعبه زرتشت» نبوده ، بنای بسیار هنرمندانه­ی این ساختمان از قطعات بزرگ سنگ ، مهارت و دقتی كه در برش و حجاری سنگ­های بزرگ سفید و سیاه به كار رفته است ، استادی هنرمندان و سبك معماری دوران هخامنشی را به خوبی نشان می­دهد . «کعبه زرتشت» 12 متر بلندی دارد و به شکل مکعب مستطیل

است. فقط یک در ورودی کوچک چهارگوش در دیوار شمالی دارد که رو به کوه باز می­شود. گوشه­های سر در ورودی به سمت بالا خم شده است و جلوی ورودی پلکانی سنگی با 29 پله بوده که بخش­هایی از قسمت بالایی آن از بین رفته است.
درون ساختمان فقط یک اتاق بدون پنجره و روزن به ابعاد 3/2 × 4 × 4/7 متر وجود دارد که زیر آن کاملا تو پُر است.
لبه­ی گوشه­های دیوارهای برج قدری پیشرفته است. به خوبی دیده می­شود که ساختمان از بیست ردیف سنگ سفید تشکیل شده که با دقت و بدون ملات روی هم قرار گرفته­اند و برای استحکام بیشتر از گیره­های آهنی هم استفاده شده است. پایه­ی ساختمان دو قطعه سنگ بزرگ چهار گوش است. یکنواختی سطح سفید دیوارها با رنگ سیاه سنگهای دور تو رفتگی­های پنجره شکلی شکسته شده است. لبه­ی سقف هم به صورت دندانه­ای مزین شده است. سقف ساختمان از چهار سنگ بزرگ تشکیل شده که طوری کنار یکدیگر جای گرفته­اند که هرم کوتاهی به­وجود آورده­اند که از جمع شدن آب باران روی سقف جلوگیری می­کنند.
دو پنجره کور بالای در ورودی و شش پنجره­ی کور در سه دیوار دیگر دارد. پنجره­های ردیف پایین بیشتر شبیه تاقچه­ای

مستطیل شکل ، پنجره­های ردیف میانی مربع شکل و پنجره­های ردیف بالایی کوچکتر از دو ردیف دیگر هستند. از یک سوم پایین دیوارها به بالا تزیینات دیگری به شکل مستطیل روی هر چهار دیوار مشاهده می­شوند.
اختلاف نظرهای فراوانی درباره­ی کاربرد این ساختمان وجود دارد ، برخی از مورخان ذكر كرده­اند ؛ كتاب اوستا در این اتاق نگاهداری می­شد ، گروهی دیگر بر این باورند كه این اتاق آرامگاه بردیا ، پسر كورش بزرگ است ، تنی چند از مستشرقان بر این عقیده­اند كه آتش مقدس در این اتاق نگاهداری می­شد آتشی که به هنگام مرگ شاه خاموش و با شاه دیگر روشن می­شد ، گروهی دیگر نیز بر این باورند که این اتاق کوچک محل نگهداری اسناد دولتی بوده !! و عده­ای نیز این ساختمان را محلی برای آماده کردن جسد شاهان و اجرای مراسم قبل از دفن می­دانند.
اما در این میان فرضیه­ی رصدخانه یا تقویم خورشیدی بودن این بنا بیشتر با واقعیات موجود همخوانی دارد. بدون تردید در

مراسم با شکوهی که اینجا انجام می­شده این بنا نیز نقش عمده­ای ایفا می­کرده.
از آنجا که نمونه­ی کاملا مشابهی از این ساختمان در «پاسارگاد» نیز وجود دارد می­توان نتیجه گیری کرد که ، کاربرد آن از خیلی پیشترها ، یعنی از زمان «کورش بزرگ» مشخص شده بود و «داریوش بزرگ» لازم دانسته مشابه آن را اینجا نیز بنا کند.
روی پایه­های این بنای با شکوه سنگ نبشته­هایی نیز کنده شده است که یکی از آن­ها از دیدگاه تاریخی مهم­تر است و مربوط به «شاپور اول»(272 تا 240 پس از میلاد) است. در این سنگ نبشته «شاپور» به سه زبان «اشکانی» ، «پهلوی» و «یونانی» مرزهای کشور ساسانی را بر شمرده و پیروزی خود را بر سه امپراتور (امپراطور) روم فیلیپ (Philip) ، گوردین (Gordian) و والرین (Valerian) در سالهای 243 تا 260 پس از میلاد اعلام می­دارد.
سنگ نبشته­ی دیگری در زیر سنگ نبشته­ی شاپور اول و به زبان پهلوی اشكانی و 19 سطر ، به دستور«كـَرتـیـر» موبد موبدان نقش شده است. «كرتیر» ضمن معرفی خود و القابش به شرح خدماتی كه در راه دین زرتشت انجام داده ، پرداخته و از رسیدنش به جایگاه موبد بزرگ و دادور تمام كشور و سرپرستی معبد آناهیتا سخن رانده است.
چنین اعلامیه­هایی مانند دیگر نقش برجسته­های زیر آرامگاه­ها نشان دهنده­ی احترام شاهان این سلسله به پیشینیان خود می­باشد و چنین به نظر می­آید که کسب افتخارات تاریخی خود را مرهون حمایت معنوی آنان می­دانند